Το πραγματικό νόημα της Επανάστασης του '21 | ΑΦΙΕΡΩΜΑ

«Σε μια ορισμένη βαθμίδα της εξέλιξής τους, οι υλικές παραγωγικές δυνάμεις έρχονται σε αντίφαση με τις υπάρχουσες σχέσεις παραγωγής ή - πράγμα που αποτελεί μονάχα τη νομική γι' αυτό έκφραση - με τις σχέσεις ιδιοκτησίας, μέσα στις οποίες είχαν κινηθεί ως τώρα. Από μορφές ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων οι σχέσεις αυτές μεταβάλλονται σε δεσμά τους. Τότε έρχεται μια εποχή κοινωνικής επανάστασης. Με την αλλαγή της οικονομικής βάσης ανατρέπεται, αργότερα ή γοργότερα, ολόκληρο το τεράστιο εποικοδόμημα. Οταν εξετάζουμε τέτοιες ανατροπές, πρέπει να κάνουμε πάντα τη διάκριση ανάμεσα στην υλική ανατροπή, στους οικονομικούς όρους της παραγωγής, που μπορούμε να τους διαπιστώσουμε με ακρίβεια φυσικών επιστημών και στις νομικές, πολιτικές, θρησκευτικές, καλλιτεχνικές ή φιλοσοφικές, κοντολογίς τις ιδεολογικές μορφές μέσα στις οποίες οι άνθρωποι συνειδητοποιούν αυτή τη σύγκρουση και παλεύουν ως τη λύση της» (Καρλ Μαρξ, «Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας», πρόλογος).

Η Επανάσταση του 1821 έχει καταγραφεί ως αυτή που απελευθέρωσε το ελληνικό έθνος μετά από τα 400 χρόνια σκλαβιάς από τον τουρκικό ζυγό. Αλλά αυτή προβάλλεται ως η αλήθεια της αστικής ιστοριογραφίας και πάντως δεν απηχεί ολόκληρη την ιστορική πραγματικότητα και κυρίως τις πραγματικές αιτίες της Επανάστασης, που αν δεν αναζητηθούν στο κοινωνικό πεδίο, τότε τα συμπεράσματα δεν είναι ολοκληρωμένα ή δεν είναι σωστά. Γιατί όλες οι αστικές επαναστάσεις έχουν ως χαρακτηριστικό τους τη δημιουργία του «έθνους - κράτους».

Η Επανάσταση του 1821 ήταν, βεβαίως, επανάσταση εθνικοαπελευθερωτική. Εναντιώθηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την εξουσία της, διεκδικώντας την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους. Για να κατανοηθεί ολοκληρωμένα από την άποψη των σκοπών της, απαιτείται προσέγγιση και έρευνα στο κοινωνικοοικονομικό σύστημα ενάντια στο οποίο στράφηκε η Επανάσταση και το χαρακτήρα του, δηλαδή ποιες ήταν οι σχέσεις παραγωγής στην οθωμανική αυτοκρατορία, ποιες ήταν οι κινητήριες κοινωνικές δυνάμεις της Επανάστασης, ποιές ηγούνταν και το αποτέλεσμά της, ποιες σχέσεις παραγωγής εγκαθιδρύθηκαν με την επικράτησή της.

****

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν καθεστώς φεουδαρχικό και ιστορικά ξεπερασμένο. Υπήρχε ανάγκη αντικατάστασής του από την ανώτερη κοινωνική βαθμίδα, τον καπιταλισμό. Στούς κόλπους της αναπτύσσονταν νέες κοινωνικές δυνάμεις, που αντιμετώπιζαν το φρενάρισμα της ανάπτυξής τους τόσο από την εξουσία των Οθωμανών, όσο και των κοτζαμπάσηδων, αλλά και της επίσημης ηγεσίας της Εκκλησίας και του Φαναρίου, που τους βόλευε το παλιό καθεστώς, λόγω των προνομίων που τους παρείχε. Αυτοί αναγκάστηκαν να μπουν στην Επανάσταση, όταν συνειδητοποίησαν ότι, παρά τα δικά τους εμπόδια, είναι αναπόφευκτη και δεν ήθελαν να μείνουν εκτός των τειχών της νέας εξουσίας.

Είναι, επίσης, γνωστό ότι το συνειδησιακό υπόβαθρο που διαμορφώθηκε και ώθησε στην Επανάσταση ήταν η Γαλλική αστική Επανάσταση του 1789 και το μεταλαμπάδιασμα των ιδεών της (ελευθερία - ισότητα - αδελφότητα), κυρίως από τον Κοραή και τον Ρήγα. Ο Ρήγας, μάλιστα, είχε συλλάβει την ιδέα της επανάστασης σ' όλα τα Βαλκάνια, γιατί θεωρούσε ότι η απελευθερωτική δύναμη όλων των Βαλκάνιων μαζί ήταν πολλαπλάσια μεγαλύτερη, ενάντια στη φεουδαρχία των Οθωμανών, από τον ξεσηκωμό ενός - ενός έθνους ξεχωριστά. Αλλά φαίνεται ότι δεν ήταν σ' όλα τα Βαλκάνια ώριμες οι υποκειμενικές προϋποθέσεις για τον κοινό επαναστατικό ξεσηκωμό, σε συνδυασμό με τα εμπόδια από τα αστικά κράτη της Δυτικής Ευρώπης, που δεν καλόβλεπαν την επανάσταση ενάντια στους Οθωμανούς, με τους οποίους είχαν αναπτύξει οικονομικές σχέσεις με μεγάλα οφέλη και τα οποία σε μια ενδεχόμενη επανάσταση δε θεωρούνταν διασφαλισμένα.

Δεν πρέπει επίσης να μας διαφεύγει το γεγονός ότι οι νέες κοινωνικές δυνάμεις, που αποτέλεσαν τη μετέπειτα αστική τάξη, είχαν ήδη, λόγω της ανάπτυξης του εμπορίου και της ναυτιλίας, στενές σχέσεις με την αστική τάξη των κρατών της Δυτικής Ευρώπης, γεγονός που επιδρούσε στη συνείδησή τους θετικά για την επανάσταση.

****

Με την επικράτηση της Επανάστασης, εμφανίζεται το πρώτο ελληνικό εθνικό κράτος. Και από την άποψη του χαρακτήρα των σχέσεων που εγκαθιδρύθηκαν,ήταν σχέσεις αστικές. Ηταν ένα άλμα μπροστά στην ιστορική εξέλιξη.

Η άρχουσα τάξη, μετά την Επανάσταση και τη δημιουργία του ελληνικού αστικού κράτους, δεν ήταν ενιαία. Αυτό ως φαινόμενο είναι αντικειμενικό, υπάρχουν διαφορετικά τμήματα στο εσωτερικό κάθε κοινωνικής τάξης, αλλά δεν είναι μόνο αυτό ή κυρίως αυτό. Οι κινητήριες δυνάμεις της Επανάστασης (έμποροι, καραβοκυραίοι, μικροβιοτέχνες, αγροτιά με μικρό ελεύθερο κλήρο και ο λαός, οι στρατιωτικοί (κλέφτες) που προέρχονταν από την αγροτιά) είχαν κοινό συμφέρον την εθνική απελευθέρωση και τη συγκρότηση του ελληνικού έθνους - κράτους, κόντρα στους αντιδραστικούς κοτσαμπάσηδες και την επίσημη εκκλησία. Μεταξύ τους βεβαίως επήλθε συμβιβασμός αλλά με την έναρξη και εξέλιξή της επανάστασης, αυτός ο συμβιβασμός δεν ολοκληρώθηκε με «ειρηνικό τρόπο», λόγω των οξύτατων μεταξύ τους αντιθέσεων, όπως π.χ. ανάμεσα στους προκρίτους (Ζαΐμηδες, Λόντοι, Δεληγιανναίοι) και τους στρατιωτικούς (Κολοκοτρώνης) της Πελοποννήσου. Οι εμφύλιες συγκρούσεις κατά τη διάρκεια της Επανάστασης (ξεκίνησαν το 1824) - έκφραση διαφορετικών ταξικών συμφερόντων και συμμαχιών, αλλά και των σχέσεων διαφόρων μερίδων της μετέπειτα άρχουσας τάξης με τα διαφορετικά συμφέροντα ξένων κρατών (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) - ήταν ένα από τα χαρακτηριστικά της Επανάστασης των Ελλήνων.

Παρ' όλ' αυτά η Επανάσταση επικράτησε. Αυτό έχει διπλή σημασία για τις σύγχρονες συνθήκες. Η μία είναι η ίδια η Επανάσταση σαν πράξη, το αναπόφευκτό της, όταν οι παλιές σχέσεις φρενάρουν τις νέες δυνάμεις. Η δράση των καταπιεσμένων λαϊκών μαζών ενάντια στην παλιά εξουσία και την ξεπερασμένη ιστορικά κοινωνία, για την ανατροπή της και την εγκαθίδρυση της νέας εξουσίας και την οργάνωση της νέας ανώτερης κοινωνικής βαθμίδας. Οταν οι λαοί συνειδητοποιήσουν την αναγκαιότητα της δικής τους απελευθέρωσης, τότε η δύναμη της δράσης τους γίνεται ακατανίκητη και καμιά εξουσία δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην επαναστατική τους πάλη. Η Επανάσταση του 1821 ήταν επανάσταση που είχε ως αποτέλεσμα, μαζί με την απελευθέρωση του έθνους, να ανοίξει την πρώτη σελίδα της νέας κοινωνίας, του καπιταλισμού. Αυτή είναι η δεύτερη μεγάλη σημασία της, το γεγονός δηλαδή ότι ως αποτέλεσμα της νικηφόρας επανάστασης είναι το πέρασμα από μια κατώτερη κοινωνική βαθμίδα στην ανώτερη.

****

Στις σημερινές συνθήκες το μήνυμα και το νόημα της Επανάστασης του 1821 έχουν επίσης το δικό τους περιεχόμενο. Μόνο που αυτό έχει σχέση με τη σκοπιά που κάθε κοινωνική δύναμη προσεγγίζει και τα τότε ιστορικά γεγονότα και τη σύγχρονη πραγματικότητα. Σήμερα ο καπιταλισμός ιστορικά είναι ξεπερασμένος. Βρίσκεται στο στάδιο της αντίδρασης και αυτό το αισθάνεται καθημερινά η εργατική τάξη και τ' άλλα λαϊκά στρώματα ως την πιο αβάσταχτη κοινωνική καταπίεση και εκμετάλλευση. Είναι καπιταλισμός που σαπίζει και παρασάπισε και ως τέτοιος πρέπει να αντικατασταθεί από την επόμενη κοινωνική βαθμίδα το σοσιαλισμό - κομμουνισμό.

Η άρχουσα τάξη της Ελλάδας συμμετέχει στους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς, διεθνείς και περιφερειακούς, στην Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΝΑΤΟ, προκειμένου να ενισχύει την κυριαρχία της και την εξουσία της πάνω στο λαό. Συμμετέχει στη δράση και εξάπλωση της ιμπεριαλιστικής τάξης πραγμάτων και τους πολέμους της, διεκδικώντας την ανάπτυξη των συμφερόντων της πλουτοκρατίας και σε άλλα κράτη και λαούς, μέσα από το μοίρασμα της ιμπεριαλιστικής λείας. Η κυρίαρχη πολιτική έχει εξαπολύσει καθολική επίθεση στα εργασιακά και τα λαϊκά δικαιώματα με τις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις, αυξάνοντας ολοένα και σε μεγαλύτερο βαθμό την εκμετάλλευση, τη φτώχεια, την ανεργία, την εξαθλίωση, αυξάνει τις κοινωνικές ανισότητες, συγκεντρώνει ολοένα και μεγαλύτερο πλούτο στα χέρια των λίγων ισχυρών επιχειρηματιών, κλέβοντάς τον από τους παραγωγούς του, τους ανθρώπους του μόχθου. Αυτή η πραγματικότητα αποδεικνύει ότι η πλήρης ικανοποίηση όλων των σύγχρονων λαϊκών αναγκών μόνο σε ένα καθεστώς λαϊκής οικονομίας μπορεί να επιτευχθεί. Αλλά γι' αυτό απαιτείται η ανατροπή της σημερινής εξουσίας του κεφαλαίου και η εγκαθίδρυση της λαϊκής εξουσίας. Αυτό είναι και το πραγματικό νόημα της επετείου της Επανάστασης σήμερα. Η πολιτική του λαϊκού κοινωνικοπολιτικού μετώπου, η αντιιμπεριαλιστική, αντιμονοπωλιακή πάλη, αποτελούν το σύγχρονο νόημα του 1821.

Αλλά χωρίς τον επαναστατικό ξεσηκωμό όλων των τότε καταπιεσμένων, δε θα υπήρχε αυτό το ιστορικό γεγονός και το αποτέλεσμά του. Τότε αντιμετώπισαν τη δυναστεία των Οθωμανών μαζί με τη μοιρολατρία των συμβιβασμένων με την παλιά εξουσία. Ετσι και τώρα η εργατική τάξη και τα πιο καταπιεσμένα λαϊκά στρώματα μπορούν, κόντρα στη μοιρολατρία, να οργανώσουν τη δική τους σύγκρουση και ρήξη με το ζυγό του κεφαλαίου, για να τον αποτινάξουν, να οργανώσουν τη δική τους αντεπίθεση με το δικό τους μέτωπο για τη δική τους λαϊκή εξουσία. Και τότε, ο λαός, θα 'ναι υπερήφανος, γιατί ως συνεχιστής της ιστορίας, θα δημιουργεί το δικό του σοσιαλιστικό μέλλον.

Στέφανος ΚΡΗΤΙΚΟΣ