Η αμερικανική εμπειρία για τη σχέση της Ανώτατης Εκπαίδευσης και του τομέα της Ερευνας με τα μονοπώλια
Η συμφωνία Μπέρκλεϊ - «Novartis» προκάλεσε κατακραυγή. Περισσότεροι από τους μισούς διδάσκοντες του τομέα αυτού εξέφρασαν την ανησυχία τους, γιατί απειλούνταν η αρχή της «έρευνας για το δημόσιο συμφέρον», όσο και η ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών στους κόλπους της επιστημονικής κοινότητας. Ωστόσο, αυτό είναι το νέο μοντέλο συνεργασίας των πανεπιστημίων και του ιδιωτικού τομέα. Το 1980, αποβλέποντας στην ανόρθωση της ανταγωνιστικότητας της αμερικανικής βιομηχανίας, ο νόμος Μπέι - Ντόουλ - ο οποίος πήρε το όνομα των δύο εισηγητών του, ενός δημοκρατικού και ενός ρεπουμπλικάνου - επέτρεπε για πρώτη φορά στα πανεπιστήμια να κατοχυρώνουν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας εφευρέσεις που πραγματοποιήθηκαν με κυβερνητική χρηματοδότηση. Στη συνέχεια, άλλοι νόμοι ενθάρρυναν τα πανεπιστήμια να προχωρούν στην εμπορική εκμετάλλευση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και να χορηγούν φορολογικές απαλλαγές στις επιχειρήσεις που χρηματοδοτούσαν την πανεπιστημιακή έρευνα.
Τα νέα κτίρια είναι κατάσπαρτα από λογότυπους επιχειρήσεων. Ολες οι αίθουσες, ακόμα και οι καρέκλες και τα τραπέζια, στολίζονται με πλακέτες προς τιμήν του ευεργέτη τους (επιχείρηση, άτομο ή έτος αποφοίτων). Πρόκειται γι' αυτό που ο Τζέιμς Εντζελ και ο Αντονι Ντέιντζερφιλντ, καθηγητές στο Χάρβαρντ, αποκάλεσαν κόσμο του «εμπορικού πανεπιστημίου»: Οι τομείς που «κερδίζουν χρήματα», «μελετούν το χρήμα» ή «προσελκύουν το χρήμα» είναι οι μεγάλοι ωφελημένοι. Οι υπόλοιποι παραμελούνται, ακόμα και εγκαταλείπονται.
Ετσι, σύμφωνα με τον Ρόναλντ Κόλινς, διευθυντή του προγράμματος επιστημονικής ακεραιότητας του Κέντρου για την Επιστήμη και το Δημόσιο Συμφέρον, η επιστήμη χάνει την αξιοπιστία της: «Οι παραπλανητικές μελέτες και η μυστικότητα θέτουν σε κίνδυνο την υπόληψη της επιστήμης, καθώς επίσης και το στόχο της, που είναι η αναζήτηση της αλήθειας. Οι πανεπιστημιακοί καθηγητές, που αμείβονται από τη βιομηχανία, παρουσιάζονται ως εμπειρογνώμονες στο Κογκρέσο και τους οργανισμούς ελέγχου, χωρίς ν' αποκαλύπτουν τους δεσμούς τους με τον επιχειρηματικό κόσμο. Οι επιστημονικοί τομείς των πανεπιστημίων υφαίνουν μέσα στη μεγαλύτερη μυστικότητα δεσμούς με τις επιχειρήσεις. Οι ιατρικές επιθεωρήσεις δεν αποκαλύπτουν τις συγκρούσεις συμφερόντων των συγγραφέων τους». (...)
Στις πανεπιστημιουπόλεις κάνουν την εμφάνισή τους πρόσωπα νέου τύπου: Οι καθηγητές - επιχειρηματίες, για τους οποίους η εδραίωση σ' ένα πανεπιστήμιο προσφέρει την υπόσχεση γρήγορου πλουτισμού. Αυτοί οι πανεπιστημιακοί αφιερώνουν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους στις εμπορικές δραστηριότητές τους. Η πανεπιστημιακή τους ιδιότητα, τους εξασφαλίζει την επιστημονική αξιοπιστία, ένα καταφύγιο σε περίπτωση αποτυχίας και, κυρίως, τη δυνατότητα να ιδιωτικοποιούν τουλάχιστον τα έσοδα, κοινωνικοποιώντας, ταυτόχρονα, τις δαπάνες (ιδιοποιούνται την εργασία των φοιτητών, που ετοιμάζουν τη διδακτορική διατριβή τους, ή των ερευνητών, ενώ οι διοικητικές υπηρεσίες του ιδρύματος λειτουργούν ως γραμματεία). Σπάνια επικρίνονται αυτές οι πολύ διαδεδομένες πρακτικές, γιατί αυτοί οι επιχειρηματίες είναι συχνά οι φημισμένοι «αστέρες», των οποίων οι πρωτοβουλίες μπορεί να έχουν επιπτώσεις, που θα ωφελήσουν έμμεσα τουλάχιστον το πανεπιστήμιο (με τη μορφή χορηγιών ή κληροδοτημάτων).
Ο Τσαρλς Τόμας, καθηγητής Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντας, είχε αποκτήσει φήμη μεγάλου ειδικού στην ιδιωτικοποίηση των φυλακών. Με καταθέσεις σε επιτροπές της Γερουσίας και με την αρθρογραφία του στα μεγάλα μέσα ενημέρωσης, υποστήριζε ένθερμα αυτήν τη θέση και οι συστάσεις του συχνά υιοθετήθηκαν στη Φλόριντα όσο και αλλού. Αποκαλύφθηκε, όμως, ότι αυτός ο διαπρεπής ειδικός αμειβόταν από τις κυριότερες ιδιωτικές σωφρονιστικές επιχειρήσεις.
Στις παιδαγωγικές σχολές φλυαρούν με την ιδιαίτερη επιστημονική διάλεκτο για τις τελευταίες παιδαγωγικές μόδες.
Στον κλάδο των ανθρωπιστικών σπουδών έχουν βυθιστεί στην «πολυ-πολιτισμικότητα» ή στην αναζήτηση «ταυτότητας». Και το πάθος για την «αποδόμηση» συνεπάγεται ότι η ίδια η αρχή της ανιδιοτελούς αναζήτησης της αλήθειας δεν έχει πια θέση στο πανεπιστήμιο.
Στις κοινωνικές επιστήμες το μόνο που μετράει είναι η ποσοστικοποίηση, οι μεγάλες αφαιρέσεις ή οι μεθοδολογικές συζητήσεις. Οσο για τα business Schools, η ίδια η αρχή του πανεπιστημίου της αγοράς δεν μπορεί παρά να προκαλεί την αποδοχή.
Συνεπώς, ο χώρος στον οποίο συζητούνται τα ερωτήματα, που θέτουν οι σχέσεις ανάμεσα στη βιομηχανία και την έρευνα, είναι κυρίως η επιστημονική και η ιατρική κοινότητα, επιθεωρήσεις, όπως η «Lancet» ή η «New England Journal of Medecine». Μια έρευνα της «Los Angeles Times» αποκάλυψε ότι 19 από τα 40 άρθρα που είχαν δημοσιευτεί κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων χρόνων στη μόνιμη στήλη «Φαρμακευτική Αγωγή» της έγκυρης ιατρικής επιθεώρησης «New England Journal of Medecine» είχαν γραφτεί από γιατρούς που αμείβονταν από τους παραγωγούς των φαρμάκων, τα οποία είχαν αναλάβει να αξιολογήσουν. Ορισμένοι τόνισαν ότι είναι σχεδόν αδύνατο να βρεθούν ειδικοί, που να μην «εξαρτώνται» με τον ένα ή τον άλλο τρόπο από τη φαρμακοβιομηχανία...