«Ιερή και βέβηλη - Οψεις της γυναίκας στη σύγχρονη ελληνική ζωγραφική 1930 - 2005» είναι ο τίτλος της έκθεσης, που φιλοξενείται (έως 30/8), στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων. Παρουσιάζονται 80 επιλεγμένα έργα από 50 μουσεία και συλλογές, φιλοτεχνημένα από 70 Ελληνες καλλιτέχνες. Ανάμεσά τους οι: Σπ. Βασιλείου, Γ. Γουναρόπουλος, Α. Δρούγκας, Ν. Εγγονόπουλος, Χρ. Καράς, Γ. Μόραλης, Χρ. Μπότσογλου, Γ. Μπουζιάνης, Ε. Μπουλγουρά, Ν. Νικολάου, Π. Σάμιος, Γ. Σικελιώτης, Β. Σπεράντζας, Γ. Στέρης, Π. Φειδάκης, Γ. Ψυχοπαίδης κ.ά. Μέσα από τα έργα της έκθεσης, ο θεατής μπορεί να διαπιστώσει ότι στην Ελλάδα, η σχέση του καλλιτέχνη με τη γυναίκα, απηχεί επιδράσεις όχι από την εικαστική θεματολογία άλλων χωρών, αλλά από τις εμπειρίες του κοινωνικού ιστού της ίδιας της χώρας.

Την επιμέλεια της ενδιαφέρουσας αυτής εικαστικής παρουσίασης έχει ο Χάρης Καμπουρίδης, ο οποίος στη δίγλωσση έκδοση που συνοδεύει την έκθεση σημειώνει «Κανονικά, μια έκθεση με τέτοιο θέμα δε θα έπρεπε να είναι από τις πρώτες που γίνονται σ' αυτόν τον τόπο. Κι αν έστω υποτεθεί ότι η σχέση της έννοιας "γυναίκα" με τη σύγχρονη ελληνική ζωγραφική δεν είναι τόσο μεγάλη όσο σε άλλες χώρες ή ότι η ελληνική ζωγραφική δεν εμπνέει τους ερευνητές από άλλα πεδία πλην της ιστορίας της τέχνης, και πάλι παραμένει η απορία γιατί το πνεύμα της εποχής δεν επιζήτησε ακόμη μια τέτοια προσέγγιση. Σε μια ιστορική περίοδο μάλιστα, όπου σπουδές για τη γυναίκα, την ιστορία και τη φύση της υπάρχουν σε ειδικά τμήματα στα περισσότερα πανεπιστήμια του κόσμου. Πέρα όμως από τις προκαταρκτικές απορίες, και παρά την άκρως περιορισμένη έως σήμερα προσέγγιση, το θέμα αναδεικνύουν τα ίδια τα έργα της ζωγραφικής του 19ου και του 20ού αιώνα με τον αριθμό, την ποιότητα και τους δημιουργούς τους...».

Αναφερόμενος στη γυναίκα και την ελληνική ζωγραφική πριν από το 1900, τονίζει πως «δεν υπάρχουν ειδικές μαρτυρίες και μελέτες για το πότε και κατά πόσον η απεικόνιση της γυναίκας αφορούσε τη μέση ελληνική κοινωνία στον 19ο αιώνα, όταν η Ελλάδα έγινε ανεξάρτητο κράτος». Κάνοντας μία αναδρομή στο ξεκίνημα του 20ού αιώνα και στη γυναίκα ως σύμβολο, αναφέρεται στον «γενάρχη της ελληνικής ζωγραφικής του 20ού αιώνα και δάσκαλο, άμεσο ή έμμεσο, των περισσότερων ζωγράφων στην ΑΣΚΤ μετά το 1930», Κωνσταντίνο Παρθένη, αλλά και στις πολυάριθμες γυναικείες φιγούρες του Γιώργου Γουναρόπουλου και Παύλου Μαθιόπουλου. Ακολουθεί η περίοδος του μεσοπολέμου (1922 - 1940) με βασικό χαρακτηριστικό την αναζήτηση της «ελληνικότητας», η οποία διαπερνά τις καλλιτεχνικές προσπάθειες της «Γενιάς του '30», τόσο στις εικαστικές τέχνες, όσο και στα γράμματα και τη μουσική.

Στο τμήμα «Γυναίκα λυρική, μεταφυσική, υπερρεαλιστική» αναφέρεται στον καλλιτέχνη της γενιάς της «ελληνικότητας», Σπύρο Βασιλείου, στις γυναίκες της Καισαριανής του Γιώργου Σικελιώτη, στις κατά μέτωπο γυναικείες φιγούρες της Εύας Μπουλγουρά, στα συμβολιστικά - μεταφυσικά έργα του Γεράσιμου Στέρη, στον υπερρεαλισμό του Νίκου Εγγονόπουλου, στις μούσες του Νίκου Νικολάου, αλλά και στον κατεξοχήν ζωγράφο της γυναίκας, τον Γιάννη Μόραλη. Ακολουθεί ο «γενάρχης» του εξπρεσιονισμού, Γιώργος Μπουζιάνης. «Τα πολλά γυναικεία πορτρέτα του πριν από τον πόλεμο περιορίζονται σε ψυχογραφική απεικόνιση της προσωπικότητας της απεικονιζόμενης. Στα ώριμα έργα του των δεκαετιών 1940 - 1959, ο ζωγράφος τολμά και παραμορφώνει, σχεδόν μακελεύει, την αρχική εικόνα και τα διακριτικά γυναικεία γνωρίσματα είναι υπαινικτικά, όχι περιγραφικά... Σε άλλα έργα μάλιστα, ιδίως στις ακουαρέλες του, η γυναικεία φιγούρα παρουσιάζεται τρυφερά, παρά την εξπρεσιονιστική διατύπωση».

Στα χρόνια 1955 έως 1970 η αφαίρεση κυριαρχεί στην ελληνική ζωγραφική και η φιγούρα της γυναίκας ανιχνεύεται μόνον έμμεσα και υπαινικτικά. Οπως υπογραμμίζει ο Χ. Καμπουρίδης «Οι περισσότεροι ζωγράφοι που εμφανίζονται δυναμικά στη δεκαετία του 1960 γρήγορα ακολουθούν πιο προσωπικούς δρόμους, οι περισσότεροι στις παρυφές του γαλλικού Νέου Ρεαλισμού... τονίζοντας τη σημασία των απόβλητων της βιομηχανικής κοινωνίας ως υλικού κατάλληλου για ζωγραφικό υλικό ή και ως θέμα». Αρκετά αργότερα, επιφανείς καλλιτέχνες αυτής της ομάδας, καταφεύγουν εκφραστικά όχι μόνο στο μύθο της γυναίκας, αλλά και σε ατόφιες αφηγήσεις από την αρχαιοελληνική μυθολογία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, δημιουργίες των: Παύλου (Διονυσόπουλου), Κώστα Τσόκλη, Νίκου Κεσσανλή και Χρίστου Καρά.

Από τις «περιπέτειες» της γυναικείας παρουσίας στο νεοελληνικό ρεαλισμό, αναφέρουμε τις δημιουργίες του Δημήτρη Μυταρά, τον περιγραφικό, λεπτομερειακό ρεαλισμό του Αχιλλέα Δρούγκα, τις διαχρονικές, δραματικές φιγούρες του Χρόνη Μπότσογλου, τη ρεαλιστική ζωγραφική του Γιάννη Ψυχοπαίδη και την περιγραφική απεικόνιση της γυναίκας από τον Δήμο Σκουλάκη. Στο δρομολόγιο του ρεαλισμού, ξεχωρίζουν τα ολόσωμα γυμνά του Λευτέρη Κανακάκι, τα γυναικεία αξεσουάρ της Κλεοπάτρας Δίγκα, ο ερωτισμός των γυναικών του Κυριάκου Κατζουράκη. Μία άλλη ομάδα καλλιτεχνών με ρεαλιστικές αφετηρίες, αντιμετωπίζει τη γυναίκα τονίζοντας τις λυρικές διαστάσεις του θέματος. Αλέκος Φασιανός, Βασίλης Σπεράντζας, Παύλος Σάμιος, Γιάννης Μιγάδης είναι μερικοί δημιουργοί αυτής της κατεύθυνσης.

Τέλος, στην ενότητα «Η άλλη διάσταση: Η γυναίκα ζωγραφισμένη από γυναίκες», γίνεται αναφορά στη γυναίκα - νύφη της Ελένης Μωραΐτη, στη δημιουργία της Λήδας Παπακωνσταντίνου, της Αιμιλίας Παπαφιλίππου της Μαρίας Παπαδημητρίου και της Βάνας Ξένου. Από την καινούρια γενιά ζωγράφων που καθιερώνονται στη δεκαετία του 1990, σημειώνουμε τα έργα του Γιώργου Ρόρρη, τη λατρευτική προσέγγιση της γυναικείας φιγούρας από τον Μίλτο Παντελιά, τους ρεαλιστικούς στο πνεύμα και εξπρεσιονιστικούς στην απόδοση πίνακες του Εδουάρδου Σακαγιάν, την «παιδικότροπη αγνότητα» των έργων του Πάνου Φειδάκη, αλλά και την αφηγηματική διάθεση του Μανώλη Ζαχαριουδάκη.