Στα ΜΜΕ έντονα συζητιέται πως υπό τον έλεγχο επτά κρατικών υπαλλήλων, προσκείμενων στον Βλ. Πούτιν, βρίσκονται 9 κρατικές επιχειρήσεις με συνολικό ενεργητικό 222 δισεκατομμύρια δολάρια και καθαρά κέρδη γύρω στα 11 δισεκατομμύρια δολάρια. Ομως, αυτά είναι απλώς «λουλουδάκια», οι πραγματικοί «καρποί» είναι μπροστά.

Πριν δύο βδομάδες το ίδρυμα «ΙΝΤΕΜ» δημοσίευσε πρώτα στοιχεία της κοινωνιολογικής έρευνας: «Διάγνωση της ρωσικής διαφθοράς το 2005». Ρωτήθηκαν 3.000 πολίτες και 1.000 μεγάλοι, μεσαίοι και μικροί επιχειρηματίες. Οπως κι οποιαδήποτε κοινωνιολογική δουλιά, κι εδώ πρέπει να προσεγγίσουμε προσεκτικά τα συγκεκριμένα αποτελέσματα. Αυτά είναι κατά προσέγγιση, ωστόσο σωστά αντανακλούν τα μεγέθη των φαινομένων. Κι ακριβώς αυτά τα μεγέθη είναι εκείνα που εντυπωσιάζουν.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ιδρύματος, το γενικό σύνολο των δωροδοκιών, που δόθηκαν στη Ρωσία μέσα στο χρόνο, είναι ίσο με 319 δισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή 2,7 φορές περισσότερα από τα έσοδα του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού. Από αυτά μόνο τα 3 δισ. είναι η λεγόμενη δωροδοκία της καθημερινότητας, όταν δηλαδή οι απλοί πολίτες δωροδοκούν, π.χ., τροχονόμους, γιατρούς, δασκάλους, στρατιωτικούς, κ.ά. Τα υπόλοιπα 316 δισ. είναι «επιχειρηματική» δωροδοκία, δηλαδή δωροδοκία της γραφειοκρατίας από επιχειρηματίες. Περίπου το 40% αυτού του ποσού το παίρνουν οι διάφορες υπηρεσίες ελέγχου, το 16% υπηρεσίες που δίνουν την άδεια για την επιχειρηματική δραστηριότητα και από 12% οι εφοριακοί κι οι υπηρέτες της Θέμιδος...

Με μια πρώτη ματιά αυτά τα μεγέθη της διαφθοράς και οι ρυθμοί αύξησής της μοιάζουν εσφαλμένοι. Από πού κι ως πού μπορούν να υπάρχουν 300 τόσα δισ. για δωροδοκίες, όταν όλο το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν της Ρωσίας είναι 600 δισ.;

Ομως, αν σκεφτούμε θα δούμε πως αυτά τα έσοδα, από τα οποία η αστική τάξη δωροδοκεί τη γραφειοκρατία, είναι φανερό ότι προέρχονται από τη σφαίρα της λεγόμενης παραοικονομίας και γι' αυτό δεν εμφανίζονται σε κανέναν επίσημο απολογισμό. Το λογικό είναι να προσθέσουμε αυτά τα ποσά της δωροδοκίας στα επίσημα στατιστικά στοιχεία του ΑΕΠ. Τα αποτελέσματα φαίνονται στον παρακάτω πίνακα.

Η εικόνα που έχουμε είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Τόσο ενδιαφέρουσα, που χάνουν κάθε σημασία οι συζητήσεις περί διαφθοράς, κατά της οποίας, δήθεν, αγωνίζονται τα όργανα ασφαλείας. Δεν πρόκειται απλώς για παρανομία. Είναι ένα ιδιαίτερο οικονομικό σύστημα, με πολλά κοινά με τη φεουδαρχία. Εάν κάποιος με νομική συνείδηση μπορεί να εκπλήσσεται, αυτός που έχει ταξική συνείδηση δεν πρέπει να εκπλήσσεται, αλλά να καταλάβει την ουσία των σύγχρονων κοινωνικο-οικονομικών σχέσεων. Οπως επίσης να αγωνιστεί ενάντια σ' αυτές με τα απαραίτητα κοινωνικο-οικονομικά μέτρα.

Μας λένε ότι η ρωσική οικονομία αναπτύσσεται δυναμικά. Στα τέσσερα τελευταία χρόνια το πραγματικό ΑΕΠ έχει ουσιαστικά διπλασιαστεί. Κι εδώ δεν έχουμε να κάνουμε απλώς με τα έσοδα από την αύξηση των διεθνών τιμών στα καύσιμα (άλλωστε, αυτό το μετρά η επίσημη στατιστική). Η ουσία είναι στο πέρασμα μετά τη χρεοκοπία του 1998 από την κατασπατάληση των αποθεμάτων στην καπιταλιστική αναπαραγωγή. Ως αποτέλεσμα παρατηρούμε τη γιγαντιαία αύξηση των εσόδων και της οικονομικής δύναμης της ντόπιας αστικής τάξης. Γίνεται φανερό πως αυτή η γιγαντιαία αύξηση δεν ήρθε ι απλώς εξαιτίας της καταλήστευσης της λαϊκής περιουσίας. Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί μόνο χάρη στη «σωστή» εξαγωγή της υπεραξίας, από την εκμετάλλευση της εργατικής (παραγωγικής) τάξης.

Την ίδια ώρα αυτοί οι αριθμοί δείχνουν τη συνεχή αύξηση της πολιτικής αδυναμίας της αστικής τάξης απέναντι στο πρόσωπο της γραφειοκρατίας. Κι αυτό είναι μια από τις κοινωνικο-ταξικές αντιθέσεις, που συνοδεύουν την οικονομική αύξηση. Αντιθέσεις, που καθημερινά γίνονται όλο και πιο οξυμένες. Η ουσία αυτών των αντιθέσεων φαίνεται στην αλλαγή της δομής του ΑΕΠ τα τελευταία 4 χρόνια.

Κατ' αρχάς βλέπουμε πως, άσχετα από την απόλυτη αύξηση των μισθών, το πραγματικό τους κομμάτι επί του ΑΕΠ μειώθηκε από το 35% στο 30% (στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες αυτό το κομμάτι είναι γύρω στο 70%). Δηλαδή, αυξάνεται η νόρμα της υπεραξίας, αυξάνεται η εκμετάλλευση της εργασίας από το κεφάλαιο, έχουμε τη σχετική εξαθλίωση των μισθωτών εργαζομένων. Το καταλαβαίνουν όμως αυτό οι ίδιοι οι μισθωτοί εργαζόμενοι; Συνειδητοποιούν πως όλο και περισσότερο τους εκμεταλλεύονται καπιταλιστές και γραφειοκράτες;

Ακόμη όχι και τόσο. Είδαμε πως κατάπιαν την καταλήστευση της κοινωνικής περιουσίας, που είχε συσσωρευτεί με την εργασία των προηγούμενων γενιών, αφού κι αυτοί ενεργητικά συμμετείχαν σ' αυτήν. Η πλατιά διαφημιζόμενη σε ορισμένους «πατριωτικούς» κύκλους «απαίτηση για κοινωνική δικαιοσύνη» παραμένει προς το παρόν όχι απαίτηση για αλλαγή των συσχετισμών των κοινωνικών δυνάμεων, αλλά της αντίληψης ώστε οι «ισχυροί» να μοιραστούν κάτι με τους αδυνάτους. Ομως, κι οι ζητιάνοι μπορεί να γίνουν πολύ επίμονοι κι επιθετικοί, αλλά δεν παύουν να παραμένουν ζητιάνοι. Μια τέτοια «επιθετικότητα», «αγώνα για δικαιοσύνη», πρόθυμα μπορεί να την υποστηρίξει κι η αστική τάξη. Ομως, δε θα εγκρίνει και δε θα υποστηρίξει την ανάπτυξη της ταξικής συνείδησης και της ταξικής πάλης του μισθωτού προλεταριάτου. Αυτό το καθήκον ολοκληρωτικά πέφτει στις πλάτες των κομμουνιστών.

Δεύτερον, αλλάζει σημαντικά η δομή της ίδιας της υπεραξίας. Εάν πριν 4 χρόνια η γραφειοκρατία έπαιρνε από την αστική τάξη περίπου το 1/5 του συνόλου της υπεραξίας, σήμερα παίρνει τα μισά. Κι ιδιαίτερα ενδεικτική είναι η δομή της αύξησης του ΑΕΠ την περίοδο 2000-2004. Οι μισθωτοί εργαζόμενοι, χάρη στην εργασία των οποίων και δημιουργήθηκε αυτή η αύξηση, περιορίστηκαν μόλις στο 1/4 της. Ενώ το 60% της αύξησης του ΑΕΠ (το 80% της υπεραξίας) πήγε στην τσέπη της γραφειοκρατίας, που δε σπέρνει, δε θερίζει, αλλά απλώς αποθηκεύει τους καρπούς. Αυτό προφανώς είναι και το ιδανικό μοντέλο της «νέας οικονομίας», με τη «νέα τάξη επικεφαλής», που δημιουργεί η γραφειοκρατία του Πούτιν.

Παρόμοια «μοντέλα» δεν επιβιώνουν μεγάλα διαστήματα. Κι αυτό με ακρίβεια το διατύπωσε ο Χοντορκόφσκι στο τελευταίο γράμμα του από τη φυλακή, που δημοσιεύτηκε την 1η του Αυγούστου, σημειώνοντας πως «κοινωνικές εκρήξεις γίνονται όχι εκεί όπου σημειώνεται οικονομική κατάρρευση, αλλά εκεί όπου ήρθε η ώρα να μοιραστούν οι καρποί της οικονομικής ανόδου».

Τα 300 δισεκατομμύρια δολάρια, που ετησίως αποσπά η γραφειοκρατία από την αστική τάξη με το «έτσι θέλω», είναι μια αντικειμενική βάση για την αναπόφευκτη αστική επανάσταση στη Ρωσία. Πείτε την όπως θέλετε: «Πορτοκαλί», «πυρρόξανθη», «έγχρωμη». Το κοινωνικο-οικονομικό της περιεχόμενο δεν αλλάζει. Και μπορεί να διατυπωθεί σε μερικές λέξεις: Εξάλειψη της γραφειοκρατίας ως τάξης. Σ' αυτήν την εξάλειψη περικλείεται όλο το αντικειμενικό συμφέρον της νεορωσικής αστικής τάξης.

Αλλη υπόθεση είναι ότι τα ιστορικά αναπόφευκτα μπορεί να είναι διαφορετικά. Και δεν είναι καθόλου υποχρεωτικό να γίνει η εξάλειψη της γραφειοκρατίας από τα χέρια της ίδιας της αστικής τάξης. Για κάτι τέτοιο η τελευταία είναι πολύ δειλή. Βλέπουμε ότι ο πουτινισμός (βοναπαρτισμός), από τη μια καθυστερεί την ανάπτυξη του καπιταλισμού, αλλά από την άλλη ενεργά υπερασπίζεται την αστική τάξη από το προλεταριάτο. Κι εδώ είναι γνωστή η ρωσική κατάσταση ανάμεσα στα 1905 και 1907. Γι' αυτό κι η «κόκκινη» επανάσταση μπορεί να προλάβει την «πορτοκαλί» και να επιλύσει το βασικό ζήτημά της. Αλλά προς όφελος ποιου θα το επιλύσει;

Το ότι η αστική «πορτοκαλί» επανάσταση στη Ρωσία δεν μπορεί να γίνει χωρίς την «κόκκινη», την προλεταριακή, το έχει μαντέψει η αστική τάξη. Κι έτσι μηχανεύεται τα ανάλογα με τα συμφέροντά της ενδεχόμενα εξέλιξης των γεγονότων. Μεταξύ αυτών, και αυτά που λέει ο Χοντορκόφσκι. Ο συγκεκριμένος αυτή τη στιγμή δεν έχει τίποτα να χάσει και γι' αυτό και δεν έκλεισε το στόμα του και ανακοίνωσε το αναπόφευκτο της «αριστερής στροφής» στη Ρωσία. Εξέφρασε και την αλληλεγγύη του στα αιτήματα της αριστερής αντιπολίτευσης.

Να όμως ποια από τα ζητήματα επέλεξε να υποστηρίξει ο Χοντορκόφσκι: 1. Δωρεάν Παιδεία, 2. Σύνταξη όχι χαμηλότερη από το όριο διαβίωσης, 3. Επιστροφή των τραπεζικών καταθέσεων που είχαν οι πολίτες πριν τις μεταρρυθμίσεις, 4. Επιστροφή στην άμεση εκλογή των κυβερνητών, 5. Αποκατάσταση του θεσμού των μονοεδρικών. Αυτά, σύμφωνα με τον Χοντορκόφσκι, είναι ανεκτά από την αστική τάξη και μπορούν να αποτελέσουν το επόμενο κυβερνητικό πρόγραμμα της ρωσικής εξουσίας. Οπως λέει, «κρατικός πατερναλισμός και δημοκρατία, ελευθερία και δικαιοσύνη μαζί, από την ίδια πλευρά των χαρακωμάτων». Την ίδια ώρα όμως δεν έκανε κουβέντα για τα άλλα αιτήματα της αντιπολίτευσης, κι ιδιαίτερα για την επιστροφή στην παλλαϊκή ιδιοκτησία (δεν εννοούμε βέβαια την κρατικο-γραφειοκρατική) των φυσικών πόρων και των στρατηγικών κλάδων της παραγωγής. Αντίθετα, μάλιστα, ο Χοντορκόφσκι αναπολεί πως ως αποτέλεσμα της «αριστερής στροφής» θα έχουμε τη νομιμοποίηση των ιδιωτικοποιήσεων, όπως γράφει, «την ισχυροποίηση της τάξης των νόμιμων ιδιοκτητών, οι οποίοι στη λαϊκή συνείδηση δε θα είναι πλέον αιματορουφήχτρες, αλλά νόμιμοι ιδιοκτήτες νόμιμων αντικειμένων».

Η λογική του πρώην ολιγάρχη είναι απλή και κατανοητή: Εως ότου η μεγάλη ατομική ιδιοκτησία είναι στα μάτια του λαού παράνομη, θα αναγκαζόμαστε να καταφεύγουμε για «κάλυψη» και να πληρώνουμε γι' αυτήν. Ομως, αυτή η γραφειοκρατική «κάλυψη» έγινε ιδιαίτερα δαπανηρή. Γι' αυτό ήρθε η ώρα για μια σοσιαλδημοκρατική «κάλυψη», για την οποία θα ξοδεύουμε λιγότερα, και μάλιστα για κοινωνικούς σκοπούς κι όχι για την τσέπη των γδαρτών. Εδώ εστιάζεται όλη η «αριστερή στροφή» τους.

Πραγματικά, όταν σου παίρνουν το 80% των «εσόδων» σου, γίνεσαι λύκος. Αλλά τι θα πρέπει να κάνει το προλεταριάτο από το οποίο η αστική τάξη και η γραφειοκρατία από κοινού αποσπούν το 80% αυτού που παράγει με την εργασία του; Είναι φανερό πως το προλεταριάτο θα πρέπει να καταλάβει την «αριστερή στροφή» εντελώς διαφορετικά απ' ό,τι τη θέλει η αστική τάξη.

Στη Ρωσία δεν είναι πρώτη φορά που ωριμάζει μια τέτοια ενδιαφέρουσα αστική επανάσταση, η οποία για να νικήσει πρέπει να αγωνιστεί για τα συμφέροντα του προλεταριάτου κι όχι για τα συμφέροντα της αστικής τάξης. Υπάρχει η άποψη πως για τα συμφέροντα της τελευταίας δεν πρέπει να αγωνιστούμε, αφού το κάνει η ίδια από μόνη της. Και γιατί να αγωνιστούμε; Για να είναι σε θέση αυτή να καρπώνεται ολόκληρη την υπεραξία; Ετσι σκέφτονταν οι Ρώσοι ναρόντνικοι. Και σήμερα ορισμένοι όχι και τόσο «αριστεροί» κύριοι, μας καλούν να στηρίξουμε τον Πούτιν ενάντια στους εναπομείναντες ολιγάρχες.

Πρόκειται όμως για λαθεμένη στάση.

Οταν το προλεταριάτο «ξεχωριστά βαδίζει, αλλά μαζί χτυπά», πρώτα απ' όλα επιλύει τα δικά του ζητήματα. Ενα παράδειγμα: Η εξάλειψη της γραφειοκρατίας ως τάξης και η εθνικοποίηση του προερχόμενου από διαφθορά εισοδήματός της θα επιτρέψει στις ενεργητικές δραστηριότητες της λαϊκής εξουσίας άμεσα να αυξήσει τους μισθούς, τουλάχιστον κατά 2-3 φορές. Κι αυτό χωρίς καμιά πληθωριστική κατάρρευση, αφού το μέγεθος της ενεργού ζήτησης δεν αυξάνεται, αλλά αλλάζει μόνο η δομή του. Θα πέσει η ζήτηση σε χρυσό και διαμάντια και θ' ανέβει σε προϊόντα και σε είδη πλατιάς λαϊκής κατανάλωσης. Η καταναλωτική αγορά πολύ γρήγορα θα προσαρμοστεί σ' αυτές τις αλλαγές. Κανένας σοσιαλισμός δε θα γίνει με κάτι τέτοιο. Σε αντίθεση με ό,τι ισχυρίζονται οι ιδεολόγοι της «Πατρίδας» και των άλλων μικροαστικών τάσεων. Αλλά την ίδια ώρα θα βγει από το δρόμο του λαού ένας τεράστιος ογκόλιθος, που δεν εμποδίζει τόσο την αστική τάξη, όσο εμποδίζει το προλεταριάτο.

Το προλεταριάτο κι η αστική τάξη είναι υπαρκτές τάξεις της καπιταλιστικής κοινωνίας και του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος. Η γραφειοκρατία είναι μια τάξη-φάντασμα. Δεν υπάρχει καμία οικονομική αναγκαιότητα ύπαρξης αυτής της τάξης-παράσιτο, που ιδιοποιείται ένα γιγαντιαίο κομμάτι του κοινωνικού πλούτου. Αν και κανείς δεν απορρίπτει την αναγκαιότητα της γραφειοκρατίας ως στρώματος μισθωτών διευθυντών, που θα υπηρετούν τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης. Αλλά το ποια τάξη θα είναι η κυρίαρχη είναι το επόμενο ζήτημα. Και για το προλεταριάτο θα είναι πιο βολικό να το λύσει αυτό το ζήτημα, χωρίς την ύπαρξη της γραφειοκρατίας.