Η χρήση των αρχαιολογικών και ιστορικών μνημείων σαν διπλωματικό και προπαγανδιστικό «όπλο» αξιοποιείται πάντα στις διακρατικές σχέσεις. Η διάσωση, συντήρηση και προβολή τους αποτελούν διαπραγματεύσιμα ζητήματα, ενώ οι επιστήμονες αναμένουν το κατάλληλο πολιτικό «κλίμα» για να κάνουν έργο.

Στις 4/7 το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, συζητώντας την παραχώρηση του τεμένους Γαζή Εβρενός από το δήμο Γιαννιτσών στο ΥΠΠΟ, για ίδρυση μουσείου, επανήλθε στο σοβαρό ζήτημα της διάσωσης των οθωμανικών μνημείων της Ελλάδας.

Ειδικά τα Γιαννιτσά χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον από την τουρκική διπλωματία ως παράδειγμα της πολιτικής αδιαφορίας και εγκατάλειψης αυτών των μνημείων από το ελληνικό κράτος, αφού δε δόθηκε η απαιτούμενη προσοχή σε αυτά τα μνημεία που αποτελούν μέρος και της δικής μας ιστορίας. Ομως και το τουρκικό κράτος δε χρησιμοποιεί το υπαρκτό αυτό πρόβλημα από επιστημονική ευαισθησία...

Το ελληνικό κράτος δε δικαιολογείται για την εγκατάλειψη αυτών των μνημείων, που αν συνεχιστεί σύντομα δε θα υπάρχουν πια. Η γενική γραμματέας του ΥΠΠΟ, Λίνα Μενδώνη, βέβαια, υπεραμύνθηκε της ασκούμενης πολιτικής αποκατάστασης των μνημείων, λέγοντας πως οι Τούρκοι χρησιμοποιούν παλιές φωτογραφίες και πως ακόμη και συμπατριώτες τους επιστήμονες έχουν δηλώσει την καλή κατάσταση πολλών από αυτά.

Το τέμενος Εβρενός βρίσκεται στο κέντρο των Γιαννιτσών και χτίστηκε πάνω από τον τάφο του Εβρενός. Αποτελεί αρχιτεκτονική ένδειξη της μεγάλης οικονομικής ακμής της πόλης στη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας. Εχει έκταση 240 τμ και πέρασε διάφορες φάσεις αρχιτεκτονικών προσμείξεων ανάλογα με την αισθητική κάθε εποχής, με τελευταία φάση αυτή του κλασικιστικού 19ου αιώνα.

Ο δήμος διαμόρφωσε σε πλατεία τον περιβάλλοντα χώρο του μνημείου, το απαλλοτρίωσε και το παραχώρησε για 99 χρόνια στο ΥΠΠΟ για ίδρυση μουσείου. Το ίδιο το μνημείο, ωστόσο, βρίσκεται σε άθλια κατάσταση.

Το ΚΑΣ εκτίμησε ότι ο όρος του δήμου για ίδρυση μουσείου «σκοντάφτει» σε πρακτικά και «λεπτά» ζητήματα, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο της συλλογής. Ομως ένα οθωμανικό τέμενος δε θα μπορούσε να φιλοξενήσει βυζαντινές ή αρχαιοελληνικές συλλογές. Εξάλλου, ο νόμος επιτρέπει παρεμβάσεις αποκατάστασης σε μνημεία, ανεξάρτητα του ιδιοκτησιακού καθεστώτος, άρα δεν τίθεται ζήτημα όρων. Επομένως αποφασίστηκε η αποδοχή της παραχώρησης να γίνει με μελέτη αποκατάστασης και να οριστεί η χρήση του ως διαχρονικής μουσειακής συλλογής της πόλης και της γύρω περιοχής.

Αρμόδια επιτροπή του ΥΠΠΟ που επισκέφθηκε τα οθωμανικά μνημεία των Γιαννιτσών ανέφερε, σε έκθεσή της, ότι πρέπει να αντιμετωπιστούν ζητήματα ιδιοκτησιακού καθεστώτος, αφού σε ορισμένες περιπτώσεις είναι αδύνατη ακόμη και η αποτίμηση της κατάστασής τους. Για παράδειγμα, στα Γιαννιτσά βρίσκεται ο παλαιότερος πύργος ρολογιού στην Ελλάδα (1753) - ίσως σ' όλα τα Βαλκάνια - ο οποίος βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, ανήκει σε πέντε ιδιώτες και έχει κτιριακά προβλήματα. Αποφασίστηκε να αναλάβει ο δήμος την αποκατάσταση, με επίβλεψη της 11ης Εφορείας και προοπτική την απαλλοτρίωσή του.

Για τα Λουτρά Καϊάφα αποφασίστηκε να διερευνηθεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς, γιατί εμφανίστηκε, από το... πουθενά, ιδιώτης φερόμενος ως «ιδιοκτήτης» και με τίτλους ιδιοκτησίας! Το Μεγάλο Τζαμί (τέμενος Εσκεντέρ, χτίστηκε το 1490) - πολύ μεγαλύτερο του τεμένους του Εβρενός και με σημαντικά αρχιτεκτονικά στοιχεία - λειτουργεί κατά το ήμισυ ως εκκοκκιστήριο (!), ενώ το μισό είναι ιδιοκτησίας της Εθνικής Τράπεζας. Η κατάστασή του είναι άθλια. Αποφασίστηκε να ζητηθεί από την Εθνική Τράπεζα η παραχώρηση στο ΥΠΠΟ όσου της ανήκει και να βρεθούν λύσεις για το υπόλοιπο τμήμα.

Το τζαμί του Αχμέτ Μπέη (ιδιοκτησίας ΥΠΠΟ) χρειάζεται ελάχιστες παρεμβάσεις, αφού «διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση». Τα Λουτρά Σεϊχη Ιλαχί θα αποκατασταθούν και μετά να συζητηθεί η χρήση τους. Ενα ακόμη τζαμί βρίσκεται σε στρατόπεδο, ανήκει στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας και ο μιναρές του χρησιμοποιείται... σαν σκοπιά. Το ΚΑΣ γνωμοδοτεί να ζητηθεί το τζαμί από το υπουργείο Εθνικής Αμυνας.