Η συνεχιζόμενη τις μέρες αυτές έκθεση της Βουλής, σχετικά με την υποδοχή των προσφύγων του '22 στην αττική γη, είναι χαρακτηριστική της «πολιτιστικής πολιτικής» της αστικής τάξης και όχι μόνο. Δεν είναι απλά μια κακή ως επιστημονικό γεγονός Εκθεση, αλλά και απλά ως ενημερωτική είναι ελλιπής, και κυρίως με γνωστά εκθέματα, πολλές φορές και άσχετα με το θέμα - ό,τι είχαμε εκθέσαμε χωρίς τον κόπο να ψάξουμε για κάτι καλύτερο...

Περισσότερο συγκεκριμένα:

1. Ως προς το υλικό της. Πρόκειται για γνωστά και από άλλες ευκαιρίες εκθέματα ή δημοσιεύσεις, όπως τα αντίσκηνα της Καισαριανής, τα θεωρεία του Δημοτικού Θεάτρου Αθηνών, οι πολυκατοικίες της Στέγης Πατρίδος και της Αλεξάνδρας, τα γνωστά προσφυγικά συσσίτια υπό την επίβλεψη των φιλανθρώπων Κυριών κ.ά. Πέραν τούτων, εν πολλοίς θα χαρακτήριζε κανείς αξιόλογη την προσπάθεια συλλογής σχετικών λογοτεχνικών έργων αν δεν έλειπαν συγκεκριμένοι αριστεροί συγγραφείς πλην της Διδώς Σωτηρίου. Και βέβαια περισσεύουν οι αναμνηστικές φωτογραφίες των επισήμων και των φιλανθρώπων με ντεκόρ τα πανευτυχή ευεργετούμενα προσφυγόπουλα.

Αναφέρθηκε ότι υπάρχει και άσχετο υλικό. Πράγματι, αναρωτιέται κανείς τι σχέση με την εγκατάσταση των προσφύγων έχει ο γνωστός χάρτης του Μπίρη του Δήμου Αθηναίων με τα άλση και τα πάρκα του 1935, ή το επίσης χιλιοδημοσιευμένο σχέδιο του Γεωργιάδου, του κεντρικού τμήματος της Αθήνας. Οσο για τις πέντε (5) φωτογραφίες του Λυκαβηττού από διάφορες πλευρές του, ποια είναι αλήθεια η σχέση τους με την εγκατάσταση των προσφύγων;!

Πού είναι οι - έστω και δημοσιευμένοι - πίνακες της ΕΑΠ και του ΤΠΠ για τις προσφυγικές εγκαταστάσεις; Φτάνει πια ο γνωστός και δυσανάγνωστος χάρτης του υπουργείου Συγκοινωνιών (ο δημοσιευμένος αρχικά στο βιβλίο του Ι. Βασιλείου και στη συνέχεια σε όλα τα σχετικά συγγράμματα και άρθρα).

2. Ως προς την πολιτική κατεύθυνσή της. Δεν περίμενε βέβαια κανείς από τη Βουλή των Ελλήνων να αναλύσει σε μια Εκθεσή της τα πραγματικά αίτια και τις επιπτώσεις της Μικρασιατικής Καταστροφής, τη σχέση της με την Αντάντ και τους άλλους σεπτούς μας «συμμάχους» ή τη ρήση του Βενιζέλου ότι ο δρόμος για την Πόλη περνά από την Οδησσό - και έστειλε το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα ενάντια στους μπολσεβίκους το 1919 (υψηλή πολιτική κατά τον συγγραφέα του σχετικού άρθρου στο τεύχος της Εκθεσης), ούτε καν την πολιτική της δεύτερης βενιζελικής περιόδου (από τη Συνθήκη της Αγκυρας και της Λοζάνης μέχρι το ιδιώνυμο και τον δρακόντειο Νόμο περί Τύπου), αυτά σε Συνέδρια και με κόπο μόλις και αναφέρονται, ακόμη και από αυτούς που αποδεδειγμένα τα γνωρίζουν. Ομως, μερικά γεγονότα, κάποιες εκτιμήσεις, ορισμένες απόψεις που έχουν πια καταξιωθεί ακόμη και από τους αντιπάλους τους, θα έπρεπε να μπουν στη σωστή τους διάσταση - ή τουλάχιστον να αναφερθούν. Για παράδειγμα:

• Ξεχνάμε ότι ο «αρχιτέκτονας» της ανταλλαγής των πληθυσμών ήταν ο προμηθευτής υλικού του τουρκικού στρατού και Εθνικός Ευεργέτης μας, Πρόδρομος Μποδοσάκης;
• Μπορούμε να μην σημειώσουμε τις πολιτικές επιπτώσεις του προσφυγικού πληθυσμού ο οποίος όταν ξεπέρασε γρήγορα το σύνδρομο «λαϊκοί-βενιζελικοί», πέρασε μαζικά στο Κομμουνιστικό Κόμμα;
• Δε γνωρίζουμε άραγε ότι η αναφερόμενη απόσπαση των προσφυγικών συνοικισμών από τον Δήμο της Αθήνας έγινε το 1933-35 για να μην εκλεγεί κομμουνιστής Δήμαρχος στην Πρώτη Πόλη της χώρας;
• Δε γνωρίζουμε ποια ήταν η σχέση της Κοινωνίας των Εθνών, της Αμερικανικής Κυβέρνησης και των τραπεζιτών Hambro &Co του Λονδίνου με τα Δάνεια και τους όρους τους, τα οποία στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν χαρακτηριστεί ως «αποικιακά»;
• Καμία αναφορά ακριβώς για το θέμα της Εκθεσης. Πού και με τι κριτήρια εγκατέστησαν τους πρόσφυγες στην Αττική; Γιατί στη Νέα Ιωνία, γιατί στον Βύρωνα, γιατί στην Κοκκινιά, το Κερατσίνι, τη Δραπετσώνα και τον Κορυδαλλό; Αδειοι χώροι στην περιφέρεια, εγγύτητα σε βιομηχανίες, μακριά από τους ευγενείς Αθηναίους;
• Ποια ήταν η «διαδικασία» εγκατάστασης; Ποιος ο ρόλος της Δραπετσώνας ως πρώτου χώρου αποβίβασης και στη συνέχεια προώθησής τους σε όλη τη χώρα, ποιες οι αντιδράσεις των ίδιων των προσφύγων, πώς τελικά κατανεμήθηκαν στην Αττική;
• Ποια η σύνθεση των «εγκαταστάσεων»; Ενα μικρό ποσοστό σε -ας πούμε - κανονικές κατοικίες, και η μεγάλη μάζα (πάνω από το 90%) σε πανάθλια παραπήγματα που υπήρχαν μέχρι και το 1970.
• Ποια η σχέση και αναλογία των «εγκατεστημένων» ως προς τους «αυθαίρετους» οικιστές πρόσφυγες, μέσα, γύρω και έξω από τα ελάχιστα οικιστικά συγκροτήματα (υπάρχουν ακόμη για παράδειγμα στις Τζιτζιφιές, στην Κοκκινιά αλλά και αλλού).
• Ποια η όλη κοινωνική επίδραση της προσφυγιάς στην Αθήνα, τι σήμαινε πλέον ο «συνοικισμός» ως νέα έννοια μέσα στην πόλη; Ποια η σχέση του με τους άλλους συνοικισμούς, με την παλιά πόλη;

3. Το τεύχος-κατάλογος που κυκλοφόρησε στην Εκθεση. Είναι κρίμα που είναι γραμμένο από πραγματικά αξιόλογους και γνωστούς για το έργο τους σχετικά με τους πρόσφυγες επιστήμονες, που όμως τα εδώ άρθρα τους είναι μάλλον «στρογγυλεμένα» (με φωτεινή εξαίρεση τα άρθρα του Κιτρομηλίδη και του Δραγούμη). Δυστυχώς τελικά το τεύχος, που θα μπορούσε να αποτελέσει μια προσφορά στη βιβλιογραφία όπως συμβαίνει με πολλούς καταλόγους Εκθέσεων, τελικά δε διέφυγε από το «γενικό κλίμα» μιας άνευρης, απολιτικής και επίπεδης αναφοράς με γενικότητες και γνωστά στοιχεία (ένα άρθρο 8-10 σελίδων μαζί με τις εικόνες, μόνο ενημερωτικό μπορεί να είναι) σε ένα θέμα που μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο τουλάχιστον τριών ή και περισσότερων Συνεδρίων - με ουσιαστικό όμως προβληματισμό...