Στο πλαίσιο της έκθεσης εικαστικών τεχνών και φωτογραφίας, με θέμα «Ζώνη Περάματος: Ανθρωποι, χρώμα και σίδερο», που πραγματοποιήθηκε μέσα στη Ναυπηγοεπισκευαστική Ζώνη από τα Σωματεία της Ζώνης και Συλλόγους της περιοχής, ο Νίκος Αντωνάκος μίλησε την τελευταία μέρα των εκδηλώσεων (3/6) με θέμα: «Εργατική τάξη, Τέχνη - Πολιτισμός - Ποιότητα ζωής». Λόγω του διαχρονικού ενδιαφέροντος αυτού του θέματος, δημοσιεύουμε την ομιλία του.

«Χαίρομαι που οι πολιτιστικές, και άκρως πολιτικές, δραστηριότητές σας, πάνε να γίνουν θεσμός! Πολλά σωματεία και πολλοί φορείς στηρίζουν αυτήν την προσπάθεια.* @@@@@@@@@Ακριβώς αυτό είναι μια εγγύηση για τη συνέχεια. Οι αγώνες της εργατικής τάξης, οι κάθε μορφής αγώνες της, πρέπει να αποχτήσουν διάρκεια. Γιατί η διάρκεια εκπαιδεύει. Εσείς, σίγουρα, ξέρετε καλύτερα τι πρέπει να κάνετε!

Θα προσπαθήσω να βοηθήσω στην καλύτερη κατανόηση του ρόλου της Τέχνης για τη διαμόρφωση της συνείδησης. Πολιτικής και κοινωνικής συνείδησης. Ταξικής συνείδησης, καλύτερα!

Ο τίτλος της συζήτησής μας είναι «Εργατική τάξη, Τέχνη - Πολιτισμός - ποιότητα ζωής»! Δηλαδή, τα πάντα! Γιατί, στη λέξη Πολιτισμός περικλείεται το σύνολο των δραστηριοτήτων μας, το σύνολο της ίδιας της ζωής μας! Ο Πολιτισμός, λένε οι φιλόσοφοι, είναι «το σύνολο των υλικών και πνευματικών αξιών που δημιουργήθηκαν από την ανθρωπότητα στη διάρκεια της ιστορίας»! Σ' αυτό «δημιουργήθηκαν». Η εργατική τάξη, πολύ πριν διαμορφωθεί σε τάξη, συνεισέφερε και θα συνεισφέρει τα περισσότερα. Αυτός είναι ο ιστορικός ρόλος της. Δε χρειάζεται να το αναλύσουμε εδώ αυτό. Θα επικαλεστώ τον Ναπολέοντα. Ελεγε στους στρατηγούς του: Μην χτυπάτε τους εργάτες, γιατί μια στιγμή αν σταματήσουν σταματάει η ζωή!

Κινητήριος δύναμη, λοιπόν, η εργατική τάξη. Μια στιγμή αν σταματήσει να εργάζεται, σταματάει η ζωή! Κινητήριος δύναμη, που, παρ' όλες τις προόδους της ανθρωπότητας, παρ' όλες τις ανακαλύψεις της επιστήμης, παρ' όλη την πρόοδο της τέχνης, της σκέψης, για τα οποία έχει δώσει τα περισσότερα, απολαμβάνει το ελάχιστο από αυτά που προσφέρει. Η μοιρασιά των «υλικών και πνευματικών αγαθών» δε γίνεται δίκαια. Δε γίνεται ούτε σύμφωνα με την προσφορά, ούτε σύμφωνα με τις ανάγκες! Και όταν μιλάμε για το «σύνολο των υλικών και πνευματικών αγαθών», μιλάμε για καθετί που παράγει ο άνθρωπος και η φύση. Μιλάμε για γνώση, μόρφωση, επαφή με όλες τις ανακαλύψεις της επιστήμης, της φιλοσοφίας και της τέχνης. Για καθαρούς δρόμους, καθαρά σπίτια, νοσοκομεία, σχολεία, εργασία, ελευθερία! Μιλάμε, και αυτό πρέπει να το καταλάβουμε καλά, για τα πάντα, για όλα όσα με το μυαλό, με τα χέρια και το κορμί μας παράγουμε! Ολα αυτά, λοιπόν, μας ανήκουν, γιατί εμείς τα γεννάμε!

Ομως, είναι λάθος να σταματάμε στις διαπιστώσεις. Εκδηλώσεις, όπως η δική σας, αν μείνουν απλώς στην εκτέλεση, αν δηλαδή περιοριστούν στην παρουσίαση χάνουν την αξία τους. Κανένας δεν πρόκειται να σας εμποδίσει να φτιάχνετε εκθέσεις, να διοργανώνετε συναυλίες και ομιλίες. Θα σας εμποδίσουν, όμως, όταν όλα ετούτα θα τα κάνετε για να μάθετε. Θα τα κάνετε για να εκπαιδευτείτε.Οταν, δηλαδή, θα γίνετε μια απειλή. Μια απειλή που ζητάει το δίκιο της!

Στην εκπαίδευση, λοιπόν, της εργατικής τάξης, για να μάθει να διεκδικεί και να αποκτάει ό,τι της ανήκει, αλλά και για να μάθει να απολαμβάνει, μεγάλο ρόλο παίζει η Τέχνη! Γιατί η Τέχνη, σύμφωνα πάντα με τους φιλοσοφικούς ορισμούς, είναι «μία από τις μορφές της κοινωνικής συνείδησης». Οπως και η επιστήμη, έτσι και η Τέχνη, είναι «ένα ισχυρό μέσο γνώσης και μια πελώρια κοινωνική δύναμη»!

Σε αυτό το σημείο να ξεκαθαρίσουμε τι εννοούμε Τέχνη. Γιατί, όπως συμβαίνει και σε άλλες εκδηλώσεις της κοινωνίας, κυκλοφορεί πολύ κάλπικο πράγμα. Η Τέχνη, για να είναι τέτοια, πρέπει «να αντανακλά, να αναπαράγει την πραγματικότητα, την αντικειμενική πραγματικότητα και όχι την ψεύτικη και την εικονική». Και δε σταματάνε εδώ οι υποχρεώσεις της. Αυτή η αντανάκλαση πρέπει να γίνεται «με καλαίσθητες καλλιτεχνικές εικόνες», εικόνες που πρέπει να είναι «κατανοητές από τον άνθρωπο».

Από το σημείο αυτό και μετά αρχίζουν οι υποχρεώσεις της εργατικής τάξης. Αυτή πρέπει να μπορεί να ξεκαθαρίζει το αληθινό από το κάλπικο, το φθηνό από το πολύτιμο. Πρέπει να κουραστεί, να ψάξει, να μάθει. Πρέπει να μη βολεύεται με τα ιλουστρασιόν. Να «σπάει» το κεφάλι της, για να πλησιάσει το αληθινό έργο τέχνης. Και πρέπει αυτό να μην το εκλαμβάνει σαν αγγαρεία, αλλά σαν μια όμορφη περιπέτεια, σαν ένα όμορφο «παιχνίδι γνώσης». Σαν μέρος της ιστορικής αποστολής της. Η οποία είναι η αλλαγή του κόσμου.

Εδώ θα πρέπει να ανοίξουμε μια παρένθεση, η οποία θα μείνει ανοιχτή και μετά το τέλος της αποψινής συζήτησης. Γιατί το ζήτημα της κατανόησης της αντικειμενικής πραγματικότητας από τον καλλιτέχνη, την οποία αντικειμενική πραγματικότητα πρέπει να τη μεταφέρει «με καλαίσθητες και κατανοητές εικόνες στον άνθρωπο», είναι ψηλότερο από τα Ιμαλάια ζήτημα! Ο καλλιτέχνης βγαίνει μέσα από συγκεκριμένη κοινωνία, από συγκεκριμένη εκπαίδευση, από συγκεκριμένες ιδεολογίες. Εχει αποκτήσει στρεβλή εικόνα για την αντικειμενική αλήθεια. Αν μείνει με τα δοσμένα, είναι σίγουρο, πως δε θα φτάσει ποτέ στην αντικειμενική αλήθεια. Με κάθε ευκαιρία θα ορθώνονται μπροστά του τεράστια αναπάντητα ερωτήματα. Ερωτήματα, στα οποία δε θα μπορεί να δίνει απαντήσεις.

Ο καλλιτέχνης, όπως και η εργατική τάξη άλλωστε, που μας αφορά αφού η αποψινή μας κουβέντα την Τέχνη και την εργατική τάξη εξετάζει, χρειάζεται ένα όπλο, μια μέθοδο για να ερευνά, αλλά και να μεταδίδει τα αποτελέσματα των ερευνών! Ενα όπλο που θα σκίζει τα σκοτάδια και θα παραμερίζει τα ερωτηματικά και τα εμπόδια. Ερωτηματικά και εμπόδια που άλλα είναι πραγματικά και άλλα στημένα σκόπιμα, από όσους δε θέλουν την πρόοδο. Απ' όσους κατέχουν και ελέγχουν «το σύνολο των υλικών και πνευματικών αγαθών» και των μέσων παραγωγής. Απ' όσους απολαμβάνουν ό,τι εμείς παράγουμε!

Η πιο αποτελεσματική, η μοναδική για την ακρίβεια, μέθοδος, και αυτό αφορά και τους καλλιτέχνες και την εργατική τάξη, είναι η υλιστική μέθοδος της διαλεκτικής. Με αυτή και μόνον με αυτήν ο καλλιτέχνης, και η εργατική τάξη, μπορούν να φτάσουν στην αντικειμενική αλήθεια. Στην αντικειμενική αλήθεια, που ο καλλιτέχνης καλείται, στη συνέχεια, να μετασχηματίσει σε «καλαίσθητες εικόνες, προσιτές στον άνθρωπο». Ο άνθρωπος, η εργατική τάξη στη συγκεκριμένη περίπτωση, η τάξη δηλαδή που παράγει τα πάντα, με τις γνώσεις που απόκτησε (και με τις - και από τις - «καλαίσθητες εικόνες» του καλλιτέχνη), θα αλλάξει τον κόσμο, «σύμφωνα με τα γούστα της και τις ανάγκες της», όπως έλεγε ο Μπρεχτ.

Αυτή, λοιπόν, με λίγα λόγια, είναι η σχέση της τέχνης με την εργατική τάξη. Η σχέση της εργατικής τάξης με την Τέχνη. Η τέχνη, όπως και η επιστήμη, ερευνά, βρίσκει, μεταδίδει, αποκαλύπτει! Και η εργατική τάξη κατανοεί, μαθαίνει, και στη συνέχεια αλλάζει τον κόσμο, «σύμφωνα με τα γούστα του και τις ανάγκες του»! Δυο διαφορετικές αποστολές προς την ίδια κατεύθυνση.

Η σχέση της τέχνη, όπως και της επιστήμης, είναι μια σχέση που λειτουργεί και ...αντίστροφα. Η εργατική τάξη με τους αγώνες της και τα επιτεύγματά της εμπνέει και υποχρεώνει την τέχνη και τους καλλιτέχνες! Τους υποχρεώνει να ασχοληθούν μαζί της, αλλά και με την αντικειμενική πραγματικότητα. Γιατί, ανάμεσα στα άλλα, τους εκθέτει. Η εργατική τάξη, με την πρακτική της και τους αγώνες της, αποκαλύπτει την απάτη, καταδείχνει τους ενόχους, σπρώχνει στα σκοτάδια την άγνοια, φέρνει στο φως την αλήθεια. Και αυτό αφορά σε όλες τις δραστηριότητες της ζωής, σε όλο το φάσμα των ανθρώπινων εκδηλώσεων. Ποιος πραγματικός καλλιτέχνης, ποιος καλλιτέχνης που σέβεται τον εαυτό του, θα παραγνωρίσει την αλήθεια, που προκύπτει από τους εργατικούς αγώνες, από το σύνολο των δραστηριοτήτων της εργατικής τάξης; Και τι έργο καλλιτεχνικό θα είναι αυτό, που θα παραγνωρίζει τα ιστορικά αποτελέσματα;

Σε αυτό το σημείο, είναι αναγκαίο να ξεκαθαρίσουμε για το τι είδους διαλεκτική αναζητάμε. Γιατί και εδώ κυκλοφορεί, συνειδητά ή ασυνείδητα, μεγάλη γκάμα μεταλλαγμένων. Η λέξη διαλεκτική χρησιμοποιείται σαν πασπαρτού. Εμείς μιλήσαμε για υλιστική διαλεκτική. Αυτή προτείνουμε!

Η διαλεκτική, γενικά, έχει και αυτή την ιστορική της πορεία. Η διαλεκτική των αρχαίων Ελλήνων στηριζόταν στο διάλογο. Μέσα απ' αυτόν, και με αυτόν, έφταναν στη δική τους αλήθεια. Ο Ηράκλειτος, με το περίφημο «τα πάντα ρει», που έβαλε τα θεμέλια στην υλιστική διαλεκτική, απάντησε από τότε στο ότι τα πάντα αλλάζουν, τα πάντα μεταβάλλονται! Και στα πάντα, αναφερόταν, βέβαια, και στις κοινωνίες και στα κοινωνικά συστήματα.

Αυτές οι απαντήσεις δεν ήταν, όμως, αρκετές, για να πολεμήσουν όλους όσοι ήθελαν και θέλουν να κρατήσουν τον κόσμο ακίνητο! Ετσι, από αυτήν την έλλειψη, από αυτή την ανάγκη, γεννήθηκε η πιο εξελιγμένη μορφή της διαλεκτικής. Η υλιστική διαλεκτική.

Πρέπει να σταθούμε λιγάκι εδώ, γιατί μέσα από αυτήν, θα πάρουμε απαντήσεις και στο δικό μας ερώτημα. Στο ερώτημα τέχνη και εργατική τάξη -εργατική τάξη και τέχνη!

Η υλιστική διαλεκτική, λοιπόν, που είναι αποτέλεσμα ολόκληρης της ιστορικής πείρας, και η οποία αναπτύχθηκε μέσα σε προχωρημένες συνθήκες, με όλες τις σύγχρονες επιστημονικές αποδείξεις, αποδεικνύει με επιστημονικό τρόπο ότι υπάρχει μια «αέναη κίνηση» των πραγμάτων και των κοινωνιών. Σε ό,τι αφορά τη φύση, αυτή έχει τους δικούς της «νόμους» και ταχτοποιεί τα «δικά» της. Οσον αφορά στην κοινωνία, η αέναη κίνηση, είναι έργο των ανθρώπων. Η πάλη των τάξεων, η οποία είναι νομοτέλεια, χωρίς αυτό να σημαίνει πως αυτή η νομοτέλεια προκύπτει από μόνη της, «διασφαλίζει» την αέναη κίνηση, σπρώχνει τον κόσμο σε πιο εξελιγμένα, πιο δίκαια, κοινωνικά συστήματα. Σε κοινωνικά συστήματα που θα μοιράζουν τη σοδειά δικαιότερα και ακόμα δικαιότερα...

Στην πάλη των τάξεων, σε αυτή την όμορφη πορεία των ταξικών αγώνων, την κουραστική αλλά τόσο γόνιμη πορεία του κόσμου προς το μέλλον, ποια θέση παίρνει η τέχνη; Η τέχνη, όπως και άλλα πράγματα, καθορίζεται από την οικονομική βάση της κοινωνίας! Μέσα στην ταξική κοινωνία που ζούμε, η τέχνη, δεν μπορεί παρά να εκφράζει τα ενδιαφέροντα των τάξεων της κοινωνίας μας. Δεν μπορεί παρά να αποτελεί ιδεολογικό όπλο των τάξεων που αντιμάχονται ιδεολογικά. Επόμενο, λοιπόν, είναι η σημερινή τέχνη, στην κοινωνία των ημερών μας, να είναι γεμάτη αντιθέσεις. Οσο πιο δυνατή είναι η κυρίαρχη τάξη τόσο επιβάλλεται και στην τέχνη. Και αυτό δεν πρέπει να διαφεύγει από τους καλλιτέχνες, οι οποίοι, για να δημιουργήσουν, πρέπει να εργάζονται σε συνθήκες ελευθερίας!

Ακόμα, λοιπόν, και για λόγους «συμφέροντος», είναι απαραίτητη η στενή συνεργασία ανάμεσα στην εργατική τάξη και την τέχνη. Και των δημιουργών της, βεβαίως! Οι αγώνες της εργατικής τάξης, η δυναμικότερη παρουσία της στο πολιτικό και κοινωνικό προσκήνιο, διασφαλίζουν μεγαλύτερη ελευθερία στην τέχνη και τον καλλιτέχνη. Οσο πιο δυνατή είναι η εργατική τάξη τόσο πιο ελεύθερος είναι ο καλλιτέχνης να αναζητήσει και να βρει την αντικειμενική αλήθεια, την οποία αντικειμενική αλήθεια η τέχνη αναζητεί εναγωνίως.

Δυνατή εργατική τάξη σημαίνει λιγότερες παρεμβάσεις της άρχουσας τάξης πάνω στην τέχνη και τους καλλιτέχνες. Δυνατή εργατική τάξη σημαίνει μεγαλύτερη ελευθερία στην τέχνη και τους καλλιτέχνες. Ελεύθερη τέχνη και ελεύθεροι καλλιτέχνες σημαίνει μεγαλύτερη, σαφέστερη, καθαρότερη και αποτελεσματικότερη βοήθεια της τέχνης και των καλλιτεχνών, στην εργατική τάξη, στους αγώνες της και στον τελικό σκοπό της, που είναι ο μετασχηματισμός της κοινωνίας.

Αυτό που συμβαίνει εδώ στη Ναυπηγοεπισκευαστική Ζώνη στο Πέραμα, έστω και αν δεν έχει γίνει κατανοητό σε όλο το βάθος του, είναι μια πράξη βαθιά ταξική. Μια πράξη βαθιά πολιτική. Γιατί φέρνει σε επαφή την πρώτη ύλη, τους εργάτες, με την Τέχνη και τους Καλλιτέχνες. Γιατί φέρνει σε επαφή την αντικειμενική πραγματικότητα με αυτούς που θα τη μετατρέψουν σε καλαίσθητες εικόνες. Μια επαφή από την οποία κερδίζουν και οι δύο. Κερδίζουν οι καλλιτέχνες,γιατί θα μάθουν την αλήθεια από πρώτο χέρι και θα παράξουν καλύτερο καλλιτεχνικό έργο. Κερδίζει η εργατική τάξη, γιατί κατανοεί βαθύτερα, ευκολότερα και σωστότερα την αντικειμενική πραγματικότητα, τον εαυτό της δηλαδή, και θα διευκολυνθεί στον αγώνα της να αλλάξει τον κόσμο.

Δε θα διστάσω να πω πως πρόκειται για μια μικρή κοσμογονία! Η οποία, όμως, αν την προσθέσεις δίπλα σε άλλες μικρές κοσμογονίες, που βρίσκονται σε εξέλιξη ή σε άλλες, που πρόκειται να γεννηθούν, έχουμε, ανάμεσα στα άλλα, και δικαίωση της υλιστικής διαλεκτικής σκέψης για τον κόσμο. Η οποία υλιστική πολιτική σκέψη λέει πως τα «πάντα ρει»! Λέει, όμως, ότι αυτό το «ρει» προκύπτει, δεν προέρχεται από μόνο του ή από το «θεό». Ο κόσμος αλλάζει με την πάλη των τάξεων. Η πάλη των τάξεων είναι αυτή που αλλάζει τις οικονομικές σχέσεις, που μετασχηματίζει τις κοινωνίες. Εδώ, λοιπόν, στο Πέραμα, με βεβαιότητα μπορώ να πω, πως έχει ανοίξει, έστω και αν δεν έχει κατανοηθεί ακόμα απ' όλους μας, ένα εργαστήριο, μια πηγή υλιστικής διαλεκτικής σκέψης. Και προτείνω, από του χρόνου κιόλας, να μετατρέψετε αυτή την πολιτιστική συνάντηση, σε πολιτική πολιτιστική συνάντηση. Με πολιτικά στρογγυλά τραπέζια, με διαλέξεις, με συζητήσεις. Με καθαρούς, καθαρότερους, ταξικούς στόχους. Να μπλέξετε την πολιτική με την τέχνη. Να πείτε ολόκληρη την αλήθεια! Να πείτε ότι εδώ δε διασκεδάζουμε. Εδώ αλλάζουμε τον κόσμο διασκεδάζοντας!