«Με σχέδιο και πολλή δουλιά καταφέραμε, ένα αναπάντητο αίτημα πολλών χρόνων, να μετατραπεί σε πραγματική δυνατότητα ποιότητας ζωής και πολιτισμού» αναφέρεται στο οπισθόφυλλο της πρόσκλησης του Δήμου Νίκαιας για τα εγκαίνια της ανάπλασης της «Μηχανικής Καλλιέργειας» που έγιναν στις 27 Ιούνη του 2000, από τον υπουργό ΠΕΧΩΔΕ Κ. Λαλιώτη.

Επιχειρώντας να αποκαλύψουμε την ουσία των παραπάνω γραμμών... θυμηθήκαμε τον Λένιν: «Ο καπιταλισμός δίνει τον πολιτισμό μόνο για τη μειοψηφία». Η ταξικότητα του πολιτισμού για την οποία μιλάει ο Λένιν, επιβεβαιώνεται στην περιοχή που τέμνονται οι Δήμοι Νίκαιας και Ρέντη, στη διασταύρωση των λεωφόρων Π. Ράλλη και Θηβών, όπου βρίσκεται και ο χώρος της «Μηχανικής Καλλιέργειας».

Πρόκειται για μια περιοχή με πλούσιες αγωνιστικές παραδόσεις, σε ό,τι αφορά τη διεκδίκηση ελεύθερων χώρων από το λαό και την Τοπική Αυτοδιοίκηση, όταν αυτή ήταν στα χέρια των κομμουνιστών. Ο διπλανός Ελαιώνας και το Γ' Νεκροταφείο, η, αβάσταχτη για το περιβάλλον και τους κατοίκους, βιομηχανική και άλλη - κάθε άλλο παρά ήπια - χρήση (συνειδητή επιλογή στο πλαίσιο της ταξικής χωροθέτησης της Αθήνας) αποτέλεσαν μερικούς από τους στόχους αυτών των διεκδικήσεων.

Ο κόσμος της περιοχής πάλευε να κάνει αυτούς τους χώρους δικούς του. Να δημιουργηθούν χώροι αθλητισμού δωρεάν και για όλους, χώροι έκφρασης στις τέχνες και στα γράμματα, χώροι πράσινου για να μπορούν τα παιδιά να μεγαλώνουν φυσιολογικά και όχι να παίζουν μπάλα ανάμεσα στις ρόδες των αυτοκινήτων με φόντο το τσιμέντο και τα φουγάρα.

Πολλά επιτεύχθηκαν προς αυτή την κατεύθυνση. Περισσότερα ακόμη είχαν σχεδιαστεί. Αλλα τόσα βρήκαν αξεπέραστο εμπόδιο στην κρατική εγρήγορση να προφυλάξει το σύστημα από τη δημιουργία τέτοιων - επικίνδυνων για το ίδιο - πολιτιστικών «νησίδων». Στην τελευταία κατηγορία ανήκει και η «Μηχανική Καλλιέργεια».

Η έλευση των «δημάρχων - μάνατζερ» στην περιοχή, διευκόλυνε τα σχέδια των πολυεθνικών στο χώρο του εμπορίου και του πολιτισμού. Το πολυκατάστημα «Τζάμπο», στη Θηβών, λειτουργεί σε ελεύθερο χώρο με τις «ευλογίες» της σημερινής δημοτικής αρχής της Νίκαιας. Το «Village Park », επίσης στη Θηβών, πουλάει - και μάλιστα ακριβά - τα «σκουπίδια» του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού, με τις «ευλογίες» του Δήμου Ρέντη. Κοντά βρίσκεται και το «Μάκρο» και δίπλα χτίζεται ένα ακόμη μεγαθήριο πολυκατάστημα. Ο δε ελαιώνας, που έχει και ιστορική αξία, στην ουσία δεν υπάρχει πλέον. Το αποτέλεσμα ήταν να επιδεινωθεί ακόμη πιο πολύ η κατάσταση του περιβάλλοντος, ενώ γίνεται φανερό πως οι κάτοικοι εκλαμβάνονται μόνο ως εν δυνάμει καταναλωτές.

Μέσα σε αυτή την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί, εντάσσεται και η αναπλασμένη «Μηχανική Καλλιέργεια», απέναντι σχεδόν από το «Village». Η ιστορία του χώρου είναι χαρακτηριστική για το πώς εννοούν τη λαϊκή πολιτιστική υποδομή οι διαχειριστές του συστήματος. Και αποδεικνύει γιατί την «ξεχνά» ο σημερινός δήμαρχος. Μας τη διηγείται όμως ένας από τους πρωταγωνιστές των διεκδικήσεων, η πρώην δήμαρχος Νίκαιας, νυν δημοτική σύμβουλος και επικεφαλής της «Δημοκρατικής Ενότητας Νίκαιας», Βέρα Νικολαΐδου.

Ο χώρος ανήκε στο υπουργείο Γεωργίας. Μετά από σκληρούς αγώνες της δημοτικής αρχής και των κατοίκων μέσα από τους μαζικούς φορείς τους, άρχισε το 1985 η σταδιακή απομάκρυνση των εγκαταστάσεων του υπουργείου. Από το 1987 λειτουργούσαν ήδη στο χώρο τα τμήματα κεραμικής και ζωγραφικής του Πνευματικού Κέντρου του δήμου.

Στις 27 Μάρτη του 1989, μετά από μαχητική κατάληψη του χώρου από τους κατοίκους, άρχισε και η οριστική απομάκρυνση όλων των λειτουργιών του υπουργείου. Το Μάη του 1990 ολοκληρώνεται η μελέτη της Αναπτυξιακής των Δήμων Πειραιά (ΑΝΔΗΠ) για τη χρήση του χώρου, που είχε ανατεθεί από τον δήμο. Η μελέτη περιλάμβανε γυμναστήριο, αίθουσες αθλημάτων, αναψυκτήριο κ.ά.

Στο μεταξύ και παρά το γεγονός ότι το υπουργείο Γεωργίας είχε εγκαταλείψει το χώρο, δεν τον παραδίδει και τυπικά στον δήμο, αλλά στην Κτηματική Εταιρία Δημοσίου που ανήκει στο υπουργείο Οικονομικών. Προφανώς ο δήμος ήταν αρκετά «κόκκινος» για να του γίνει πλήρης παραχώρηση και για να του δοθούν χρήματα για να εφαρμόσει τη μελέτη της ΑΝΔΗΠ...

Το 1991 ο δήμος ξεκινά τη διεκδίκηση και για την τυπική παραχώρηση του χώρου, υπέρ της οποίας θα συνηγορήσει το 1993 η Νομαρχία Πειραιά. Μετά τις βουλευτικές εκλογές του 1993, το υπουργείο Οικονομικών αίφνης «διαπιστώνει» ότι ο χώρος είναι απαραίτητος για να καλύψει ανάγκες του, άρα δεν μπορεί να παραχωρηθεί στο δήμο! Ο δήμος συνεχίζει τις λειτουργίες του στο χώρο αλλά και τις πιέσεις του.

Λίγο πριν τις δημοτικές εκλογές του 1994, ο υποψήφιος Β. Τράπαλης, υπόσχεται στο προεκλογικό του πρόγραμμα ότι θα εφαρμόσει τη μελέτη της ΑΝΔΗΠ.

Το 1995, δήμαρχος πλέον ο Β. Τράπαλης, αλλάζει τα σχέδια και διαβεβαιώνει ότι, εκτός των άλλων, στο χώρο θα στεγαστεί το Μουσείο Μικρασιατικής Κληρονομιάς, αφού θα γκρεμιζόταν το 2ο δημοτικό σχολείο για το οποίο τα μικρασιατικά σωματεία και η προηγούμενη δημοτική αρχή είχαν συμφωνήσει να χρησιμοποιηθεί για το Μουσείο. Την ίδια χρονιά, αίφνης, το κράτος «βρήκε» χρήματα και το ΥΠΕΧΩΔΕ εξαγγέλλει πως για την Α' φάση αξιοποίησης του χώρου θα δοθούν 200 εκατομμύρια.

Την Πρωτοχρονιά του 1996, ο δήμαρχος εξαγγέλλει ότι ο χώρος είχε παραχωρηθεί και τυπικά στο δήμο. Την ίδια χρονιά και παραμονές των εκλογών, σε έντυπο του ΥΠΕΧΩΔΕ και της Νομαρχίας Πειραιά εξαγγέλλεται ότι για την Α' φάση αξιοποίησης του χώρου θα δοθούν 120 εκατομμύρια.

Το 1997 ο Δήμος Νίκαιας, μέσω εντύπου διαφήμισης των έργων του, αιφνιδιάζει κάθε καλοπροαίρετο λέγοντας ότι η παραχώρηση του χώρου είναι θέμα χρόνου! Προσθέτει ότι προκηρύσσεται διαγωνισμός μελέτης (πάει η μελέτη της ΑΝΔΗΠ) και, σα να μη συμβαίνει τίποτα, ανακοινώνει ότι 2,5 στρέμματα θα παραμείνουν στην Κτηματική Εταιρία του Δημοσίου για να στηθεί σταθμός μέτρησης ατμοσφαιρικής ρύπανσης από ιδιωτικό φορέα. Στο ίδιο έντυπο ο δήμος δίνει μια «γεύση» για το πώς εννοεί την ανάπλαση του χώρου. Κάνει λόγο για κέντρο ΜΜΕ, συνεδριακό κέντρο και ενυδρείο 800 τ.μ. Ο,τι έχει «ανάγκη» ο λαός της περιοχής δηλαδή...

Τέλη του 1998, το δημοτικό συμβούλιο κατά πλειοψηφία (καταψήφισε η «ΔΕ») αποφασίζει να αποδεχτεί την παραχώρηση του χώρου κατά χρήση, μόνο για δέκα χρόνια και πληρώνοντας και 250 εκατομμύρια από πάνω! Δηλαδή, όχι μόνο δεν έγινε δωρεάν και πλήρης παραχώρηση, αλλά οι δημότες βρέθηκαν και χρεωμένοι! Ακολουθεί η ολοκλήρωση της Α' φάσης που γιόρτασαν ο δήμαρχος και ο υπουργός τον περασμένο Ιούλη.

Κανείς δεν ξέρει να πει με σιγουριά. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα του Τύπου και τις συνεντεύξεις του δημάρχου, το αναψυκτήριο που προέβλεπε η ΑΝΔΗΠ, μετατρέπεται σε «καφέ - ρεστοράν» (με ό,τι συνεπάγεται αυτό για το ύφος του χώρου και τις τσέπες των δημοτών). Γίνεται λόγος για εκθεσιακό κέντρο... κινηματογράφου σε σχήμα σφαίρας, υπόγειο χώρο στάθμευσης 400 θέσεων (προφανώς στο πλαίσιο... των αντικινήτρων για τη χρήση ΙΧ) και για γυμναστήριο.

Η Β. Νικολαΐδου καταγγέλλει, ότι το δημοτικό συμβούλιο ποτέ δε συζήτησε για το τι θα γίνει τελικά στο χώρο, αλλά και ουδέποτε ξεκαθαρίστηκε - παρά τις πιέσεις της «ΔΕ» - για το αν τελικά έγινε η τυπική παραχώρηση. Ούτε δόθηκε κάποια απάντηση στις αποκαλύψεις της «ΔΕ», ότι επί δύο χρόνια ο χώρος χρησιμοποιούνταν σαν αποθήκη υλικών από εργολάβο του φυσικού αερίου. «Ακόμη περιμένουμε», σημειώνει η Β. Νικολαΐδου «την απάντηση με ποια σύμβαση και με ποιο ενοίκιο δόθηκε ο χώρος για τέτοια χρήση».

«Η διαμόρφωση του χώρου της Μηχανικής Καλλιέργειας», συνεχίζει η Β. Νικολαΐδου, «όπως αυτή εξελίσσεται, μακριά και πίσω από τις πλάτες του δημοτικού συμβουλίου και των κατοίκων της περιοχής - γιατί είναι φανερό ότι είναι αποτέλεσμα κάποιων δηλώσεων, εξαγγελιών, ανακοινώσεων, συνεντεύξεων με διάφορες αφορμές - έχει σκοπό να εξυπηρετήσει ένα, θα έλεγα, πολυεθνικό κέντρο. Το οποίο στήνεται στην περιοχή, στο συγκεκριμένο κόμβο, που ήδη έχει κάνει μαρτύριο τη ζωή των κατοίκων. Δε φαίνεται να έχουν σκοπό να αναμορφώσουν έστω την κυκλοφοριακή μελέτη και ήδη οι κάτοικοι, όχι μόνο δεν εξυπηρετούνται αλλά σε λίγο δε θα μπορούν να αναπνέουν. Απ' ό,τι φαίνεται και μπροστά στους Ολυμπιακούς Αγώνες, θα δοθεί "γη και ύδωρ" στο μεγάλο κεφάλαιο, θα ιδιωτικοποιηθούν τα πάντα και θα γίνει πολύ γρήγορα κατανοητό στους κατοίκους της περιοχής - που μπορεί τώρα να εντυπωσιάζονται από κάποια έργα - ότι αυτά θα είναι απλησίαστα γι' αυτούς».

Η αναφορά της Β. Νικολαΐδου στο κυκλοφοριακό πρόβλημα της περιοχής δεν είναι τυχαία. Η έναρξη της λειτουργίας του «Village», προκάλεσε κυκλοφοριακό «έμφραγμα» ακόμη και στα λεωφορεία της ΕΘΕΛ! Το ΚΚΕ έφερε το θέμα και στη Βουλή με Ερώτηση στην οποία τονίζεται, ότι «το ΥΠΕΧΩΔΕ, η Τροχαία και κάθε άλλη δημόσια υπηρεσία προσέτρεξαν και εξασφάλισαν στην εν λόγω ιδιωτική επιχείρηση κάθε διευκόλυνση (κυκλοφοριακές ρυθμίσεις, ασφαλτοστρώσεις, δρόμοι, δίοδοι κ.τ.λ.)», ενώ «τα λεωφορεία κατά την έξοδο ή την είσοδό τους στο αμαξοστάσιο καθυστερούν εξαιτίας της λειτουργίας του Village Entertainment Park και των διευκολύνσεων που του παρέχει ο κρατικός μηχανισμός. Διευκολύνσεις, οι οποίες, ωστόσο, δεν παρέχονται και για το αμαξοστάσιο της ΕΘΕΛ».

Ολα δείχνουν ότι η «Μηχανική Καλλιέργεια» (δεδομένης και της φιλοσοφίας της δημοτικής αρχής υπέρ της «ιδιωτικής πρωτοβουλίας») δε θα έχει καμία σχέση με ό,τι ονειρεύτηκαν οι κάτοικοι όταν διεκδικούσαν το χώρο. Αντίθετα, οι χρήσεις της θα εντείνουν το κυκλοφοριακό πρόβλημα, ενώ, από άποψη περιεχομένου, μάλλον θα τη μετατρέψουν σε ένα συμπλήρωμα του «Village». Αλλά τι σημασία έχει για τους «εκσυγχρονιστές» το πολιτιστικό επίπεδο του λαού, όταν πάντα έχουν την ελπίδα να επισκεφθεί το «καφέ - ρεστοράν» της «Μηχανικής Καλλιέργειας» και κανένας «σταρ» του Χόλιγουντ, όπως έγινε πρόσφατα στο «Village» του Ρέντη...