Η ομόφωνη γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, στις 9/10, με την οποία χαρακτηρίζεται ο λόφος του Φιλοπάππου ως «οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος» σχολιάστηκε από τον «Ρ» (11/9) ως εξής: «Κλιμακώνεται, με "όχημα" το λόφο Φιλοπάππου, η μετατροπή του ιστορικού κέντρου της Αθήνας σε εμπορευτικό "φιλέτο", η οποία ξεκίνησε στα μέσα της 10ετίας του '90 και υπακούει στο "μοντέλο Βηρυτού", με "κοσμοπολίτικο" αστικό κέντρο, με δυσθεώρητη αύξηση της αξίας γης, χρήσεις με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, "πογκρόμ" εναντίον παραδοσιακών δραστηριοτήτων (βλ. Ψυρρή) και ριζική ανατροπή της ταξικής "γεωγραφίας" της περιοχής».

Το συμπέρασμα αυτό κάθε άλλο παρά «αβίαστο» είναι. Προκύπτει από την τεκμηρίωση των αντιδράσεων φορέων και κινήσεων ενάντια στον αντιδραστικό προσανατολισμό της «ενοποίησης» των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας, μέρος της οποίας αποτελεί και η διαχείριση του Φιλοπάππου και της ευρύτερης περιοχής του ιστορικού κέντρου. Στις 19 Οκτώβρη 2000, ο «Ρ» δημοσίευσε την εισήγηση που είχε ετοιμάσει λίγο πριν «φύγει» ο επικεφαλής της «Συμπαράταξης για την Αθήνα», ο εξέχαστος Λέων. Αυδής, για τη σημαντική ημερίδα για τις πολεοδομικές παρεμβάσεις στην Αθήνα που είχε οργανώσει η Κίνηση. Σε αυτήν την εισήγηση «κωδικοποιείται» η βασική ιδεολογική αντίθεση μεταξύ αυτού του προσανατολισμού των παρεμβάσεων και της προοδευτικής απάντησης στο βασικό ερώτημα που έθετε και το κείμενο: «Τι είδους πόλη θέλουν να κάνουν;».

Ειδικά για το θέμα που μας ενδιαφέρει ο Λ. Αυδής έγραφε: «Η ανάδειξη των μνημείων ιστορίας πρέπει να αποβλέπει στην ανάπτυξη της σχέσης των κατοίκων της πόλης με τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους. Αυτό μπορεί να γίνει μόνον αν δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις και σε καμία περίπτωση με την εμπορευματοποίηση των μνημείων. Το γοητευτικό σχέδιο της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων (ΕΑΧ) μετατρέπεται σε αποσπασματική (όσο και αν είναι σημαντική) ανάδειξη μιας περιοχής χωρίς άλλη πολιτιστική προοπτική, εκτός από την αύξηση και ανάδειξη της τουριστικής πραμάτειας και της αξιοποίησής της για παραπολιτιστικές δραστηριότητες, όπως οι συναυλίες ελαφρού τραγουδιού ή τα πανηγύρια για το 2000, ώστε η βαθύτερη πολιτιστική επίδραση του έργου να μένει περιορισμένη. Αντίθετα, η ΕΑΧ αξιοποιείται ως κάλυψη για ποικίλες επιχειρήσεις ταξικής εκκαθάρισης του Κέντρου της πόλης, απώθησης των λαϊκών στρωμάτων στην υποβαθμισμένη περιφέρεια, δημιουργίας μιας σκηνοθετημένης περιοχής για την ανάπτυξη τουριστικών επιχειρήσεων και την εγκατάσταση διαφόρων δραστηριοτήτων υψηλού επαγγελματικού ενδιαφέροντος. Αυτές οι αλλαγές συνεπάγονται τεράστιες μεταβολές στις αξίες των ακινήτων. Ετσι, δίπλα στους εργολάβους, στις μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις που θα αυξήσουν τα κέρδη τους από την εξόντωση των μικρών ανταγωνιστών τους και στους επιχειρηματίες του τουρισμού, θα ωφεληθούν και κάποιοι κύριοι γης, διαφόρων διαμετρημάτων. Αλλά για τη ζωή του λαού της Αθήνας, των φτωχότερων στρωμάτων που αποτελούν την πλειοψηφία του, τα μεγάλα έργα που σχεδιάζονται έχουν την αξία καρτ ποστάλ, ή τόπων τους οποίους μπορεί κάποιος να επισκέπτεται αμήχανα 2 - 3 φορές το χρόνο, συνεπάγονται, όμως, χειροτέρευση της ποιότητας της ζωής του, συρρίκνωση του ελεύθερου και του δημόσιου χώρου, αποξένωση από τη λειτουργία της πόλης, παραπέρα απομόνωση».

Πώς «μεταφράζονται» όλα αυτά με τη γνωμοδότηση του ΚΑΣ; Καταρχήν πρέπει να σημειωθεί ότι η γνωμοδότηση πάρθηκε σε ένα γενικότερο πλαίσιο διαχείρισης των μνημείων, κάθε άλλο παρά «αθώο» αν όχι επικίνδυνο γι' αυτά. Σε πρώτη «ανάγνωση» προκαλεί υποψίες το γεγονός ότι το κράτος «αίφνης» «ενδιαφέρεται» να συστήσει ακόμη έναν αρχαιολογικό χώρο στο κέντρο της πόλης, τη στιγμή που οι προθέσεις εμπορευματοποίησης της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι δηλωμένες σε λόγια και έργα. Θυμίζουμε μόνο τα σχετικά πρόσφατα με την παραχώρηση της Ακρόπολης ως «εικόνας» στις διαφημίσεις της «Φίλιπς», την παραχώρηση της Στοάς Αττάλου στη «Βόνταφον» και του Ναού του Ποσειδώνα στο Σούνιο στην «BMW», την πρόθεση να «στηθεί» δίκτυο ηλεκτρονικής ξενάγησης μέσω κινητών τηλεφώνων με συγκεκριμένη εταιρεία («WIND»), τις προθέσεις του υπουργείου Πολιτισμού να «αξιοποιήσει» εμπορευματικά τα ακίνητα ιδιοκτησίας του στην Πλάκα, που ο πρώην υπουργός, Γ. Βουλγαράκης, χαρακτήρισε «βαρίδια».

Επιπλέον, είναι κοινά γνωστό και αποδεκτό ότι ο λόφος Φιλοπάππου αποτελεί μακραίωνο χώρο περιπάτου των Αθηναίων και των επισκεπτών της πόλης. Στο ΚΑΣ έγινε λόγος για βανδαλισμούς σε μνημεία του λόφου, για να ενισχυθεί η πρόταση χαρακτηρισμού ως αρχαιολογικού χώρου. Αναφέρθηκαν ακόμη η χρήση ναρκωτικών, αγώνων μοτοσικλετών, ακόμη και βιασμοί. Και πάλι, όμως, αυτά τα επιχειρήματα προσκρούουν στην κοινή λογική: Για τους αγώνες αρκεί μια τυπική αστυνόμευση. Οι βανδαλισμοί δε σταματούν με κάγκελα. Αφορούν ως κίνδυνο το σύνολο των μνημείων και των δημόσιων χώρων. Η υπέροχη «Κοιμωμένη» του Χαλεπά στο Α' νεκροταφείο θα μπορούσε να «πει» περισσότερα γι' αυτό, μετά τη βάρβαρη επίθεση που δέχτηκε με σπρέι. Αλλωστε, τα μνημεία του λόφου δεν έχουν υποστεί φθορές, τουλάχιστον όχι μη αναστρέψιμες, γεγονός που σημειώνει και η σχετική ανακοίνωση της «Συμπαράταξης»: «(...) μετά από αιώνες, που η πρόσβαση στους λόφους αυτούς ήταν ελεύθερη, διατηρήθηκαν και αναδείχτηκαν ιερά, αρχαίοι δρόμοι και άλλα μνημεία, αποδεικνύεται ότι είναι συμβατή η ελεύθερη χρήση του ευρύτερου χώρου με την προστασία των μνημείων».

Ολα συνομολογούν τη διαπίστωση πως η παρέμβαση στο χώρο είναι δυσανάλογη των επιχειρημάτων στα οποία βασίστηκε. Η απάντηση στο «γιατί» βρίσκεται, λοιπόν, σε αυτά που ανέφερε ο Λ. Αυδής πιο πάνω. Βρίσκεται στη δημιουργία «μιας σκηνοθετημένης περιοχής για την ανάπτυξη τουριστικών επιχειρήσεων και την εγκατάσταση διαφόρων δραστηριοτήτων υψηλού επαγγελματικού ενδιαφέροντος». Στο ΚΑΣ έγινε ιδιαίτερη αναφορά στο γεγονός ότι δε θα υπάρχει εισιτήριο στην πρόσβαση στο λόφο και ότι ο χαρακτηρισμός του θα αφορά μόνο καθαρισμούς και φύλαξη. Ακόμη κι αυτό όμως προβλέφτηκε λόγω των αναμενόμενων αντιδράσεων. «Θα "καεί" ο λόφος», αν μπει εισιτήριο ειπώθηκε χαρακτηριστικά.

Το θέμα, όμως, πάει ακόμη πιο βαθιά και «ξεπερνά» το αν θα μπει ή όχι εισιτήριο, ακόμη και την καγκελόφραξη. Ο χαρακτηρισμός βασίζεται στην παράγραφο 1 του άρθρου 46 του αρχαιολογικού νόμου (3028/2002) που βρίσκεται στο έκτο κεφάλαιο και αφορά στην «Πρόσβαση και χρήση μνημείων και χώρων». Ετσι, στην κατηγορία «οργανωμένων αρχαιολογικών χώρων» κ.λπ. καθορίζονται, μετά από γνώμη του ΚΑΣ και υπουργική απόφαση, τα εξής (σ.σ. οι υπογραμμίσεις δικές μας): «α) οι όροι και οι προϋποθέσεις επίσκεψης του κοινού σε αυτούς, β) οι πολιτιστικές και άλλες εκδηλώσεις που μπορούν να πραγματοποιούνται σε αυτούς, συμβατές με το χαρακτήρα τους ως μνημείων ή προστατευόμενων χώρων. Είναι δυνατή η πραγματοποίηση εκδήλωσης ή η παραχώρηση της χρήσης των ανωτέρω, στο πλαίσιο της απόφασης του προηγούμενου εδαφίου», δηλαδή με υπουργική άδεια μετά από γνωμοδότηση του ΚΑΣ. Επιπλέον, «για τη χρήση των παραπάνω χώρων (...) κατά τις εκδηλώσεις αυτές καταβάλλεται τέλος στο ΤΑΠΑ» (σ.σ. Ταμείο Αρχαιολογικών Χώρων και Απαλλοτριώσεων) εκτός αν πρόκειται για μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα.

Είναι φανερό, λοιπόν, πως ο λόφος αλλάζει ριζικά το χαρακτήρα του και η χρήση του θα υπόκειται κάθε φορά στην εκάστοτε πολιτική σκοπιμότητα της εξουσίας. Αλλωστε, τα κριτήρια χρήσης της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι συμβατά με τις πολιτιστικές ανάγκες των αστών. Οι οποίοι δεν έχουν πρόβλημα να παραδώσουν την Ακρόπολη για διαφημιστικό φόντο στις πολυεθνικές, αλλά φρίττουν με τα αντιπολεμικά πανό στα τείχη της. Δεν έχουν πρόβλημα να πνίγουν έναν ελεύθερο χώρο, με αρχαιολογική σημασία, στο γυαλί και το τσιμέντο του νέου μουσείου Ακρόπολης, αλλά φρίττουν στην ιδέα ότι τα «κοκτέιλ πάρτι» στο εστιατόριο του μουσείου δε θα έχουν θέα στο Ιερό Βράχο και αποχαρακτηρίζουν με συνοπτικές διαδικασίες τα δύο αρχιτεκτονικά μνημεία στη Δ. Αρεοπαγίτου. Πιο απλά ακόμη, όλα αυτά σημαίνουν πως, τυπικά και ουσιαστικά, η εκάστοτε κυβέρνηση θα μπορεί πλέον να απαγορεύσει το πέταγμα του χαρταετού στο λόφο και, αντίθετα, να οργανώνει τα κοσμοπολίτικα αστικά «γκαλά» για την εμπέδωση της «ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτιστικής ταυτότητας»...