Αποκαλυπτική των διαθέσεων και των ανταγωνισμών η πρόσφατη συνάντηση των ηγετών Ρωσίας, Αζερμπαϊτζάν, Ιράν, Καζαχστάν και Τουρκμενιστάν
Associated Press |
Ο φυσικός πλούτος στις περιοχές της πρώην ΕΣΣΔ έχει μπει στο στόχαστρο των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων |
Η Οχτωβριανή Επανάσταση, πριν από 90 χρόνια, είχε «αποσπάσει» από τα «νύχια» των ιμπεριαλιστών μια τεράστια περιοχή. Για πολλά χρόνια, ούτε ο φυσικός πλούτος μπορούσε να γίνει αντικείμενο διαμάχης μεταξύ των ιμπεριαλιστών, ούτε, βέβαια, οι λαοί της περιοχής κινδύνευαν να βρεθούν «δέσμιοι» αυτών των ανταγωνισμών.
Τα τελευταία 15 χρόνια, βλέπουμε πως οι αντεπαναστατικές εξελίξεις, η ανατροπή του σοσιαλισμού και η διάλυση της ΕΣΣΔ, όχι μόνο δεν οδήγησαν στις «λεωφόρους της ειρήνης και της δημοκρατίας» (όπως ισχυρίζονταν το 1991 ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΝ), αλλά αιματοκύλησαν πολλές νέες περιοχές του πλανήτη μας. Αύξησαν, μεταξύ άλλων, τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις για την κατάκτηση νέων πηγών φυσικού πλούτου, νέων αγορών, τη στυγνή εκμετάλλευση νέων λαών. Η περιοχή της Κασπίας Θάλασσας είναι χαρακτηριστική περίπτωση.
Οπως σημείωνε ο Λένιν στο βιβλίο του «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», μια συνήθης τακτική των ιμπεριαλιστών είναι η προσπάθεια να «εξασθενίσουν» τον αντίπαλό τους και να μειώσουν έτσι την κυριαρχία του σε κάποια συγκεκριμένη περιοχή. Σ' αυτήν την κατεύθυνση, όπως είναι γνωστό, οι ΗΠΑ προσπαθούν να περιορίσουν τη ρωσική επιρροή, όχι μόνο με την ενίσχυση της δικής τους στρατιωτικής και άλλης παρουσίας, αλλά και με το σχεδιασμό και κατασκευή νέων αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, που θα παρακάμπτουν τα ρωσικά εδάφη. Σε αντίθετη κατεύθυνση, κινείται το Κρεμλίνο, που προσπαθεί να κάνει ασύμφορους από οικονομικής πλευράς, κι αδύνατους από πολιτικής, τους νέους αγωγούς, που σχεδιάζουν ΗΠΑ - ΕΕ.
Ο χάρτης της περιοχής, με τα κράτη που προέκυψαν μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, δείχνει και τη γεωστρατηγική σημασία που έχει η Κασπία |
Ο «ρωσικός» δρόμος προβλέπει τη διαδρομή του αγωγού φυσικού αερίου στα παράλια των τριών χωρών της Κασπίας (Τουρκμενιστάν - Καζαχστάν - Ρωσία) και σ' αυτήν την κατεύθυνση ο Ρώσος Πρόεδρος, Βλ. Πούτιν, είχε το φετινό Μάη επισκεφτεί τις χώρες της Κεντρικής Ασίας και είχε συμφωνήσει με τους ομολόγους του, Καζαχστάν και Τουρκμενιστάν, πως αυτός είναι ο «ενδεδειγμένος» δρόμος, αφού είναι σαφώς φθηνότερος, ενώ στην πράξη δημιουργείται ένα είδος ενεργειακού «μπλοκ» των τριών χωρών, προς τις χώρες - καταναλωτές, δηλαδή στην πράξη εμφανίζεται ένα «πρόπλασμα» ενός ΟΠΕΚ φυσικού αερίου, κάτι που σαφώς δεν επιθυμούν ούτε οι ΗΠΑ, ούτε η ΕΕ, αφού δυσκολεύει τη διείσδυσή τους στις πηγές του φυσικού πλούτου.
Ομως, η διακρατική συμφωνία των τριών χωρών, που ήταν να υπογραφτεί την 1η Σεπτέμβρη, δεν ήταν έτοιμη, αφού Καζαχστάν και Τουρκμενιστάν δείχνουν να ξανασκέφτονται και τους άλλους πιθανούς δρόμους, πιθανόν θέλοντας να πιέσουν για περισσότερα ανταλλάγματα το Κρεμλίνο. Μάλιστα, το Τουρκμενιστάν, για τα αποθέματα του οποίου γίνεται βασικά ο λόγος, έκλεισε το καλοκαίρι συμφωνία με την κινεζική «China National Petroleum», παραχωρώντας τα δικαιώματα για την εκμετάλλευση κοιτάσματος φυσικού αερίου στο Μπαγκτιγιαρλίκ, που ορισμένοι θεωρούν αρκετό για τη λειτουργία αγωγού προς την Κίνα, μέσω Καζαχστάν.
Από την άλλη, οι ΗΠΑ από τη δεκαετία του '90 έχουν ανακηρύξει την περιοχή ως περιοχή «ζωτικών συμφερόντων τους». Από το 1996 «δουλεύουν» στην κατεύθυνση δημιουργίας υποθαλάσσιου δρόμου που θα παρακάμπτει Ρωσία και Ιράν. Είχαν δημιουργήσει και την εταιρεία PSG, στην οποία πήραν μέρος οι «General Electric», «Bechtel National» και «Shell», χωρίς όμως μεγάλο αποτέλεσμα, αφού υπήρξαν δυσκολίες στο συγκερασμό των συμφερόντων. Ομως, το τελευταίο διάστημα, ΗΠΑ και ΕΕ επανέρχονται, επιδιώκοντας την κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού στην Κασπία που θα στρέψει το φυσικό αέριο του Τουρκμενιστάν στον ήδη έτοιμο αγωγό Μπακού - Τιφλίδα - Ερζερούμ, δίνοντας παραπέρα εγγυήσεις στην πληρότητα του δρόμου με την επωνυμία «Nabucco» (Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία, Τουρκία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία και Αυστρία). Στη βάση του ίδιου σχεδίου, προβλέπεται η κατασκευή στην Κασπία κι ενός υποθαλάσσιου αγωγού πετρελαίου, που θα διοχετεύει τα πετρέλαια του Καζαχστάν στον αγωγό Μπακού - Τιφλίδα - Τσεϊχάν.
Είναι χαρακτηριστικό πως, από τις αρχές του χρόνου, 18 επίσημες αντιπροσωπείες των ΗΠΑ έχουν επισκεφτεί το Τουρκμενιστάν, ενώ τη χώρα αυτή επισκέφτηκε πρόσφατα και ο Χ. Σολάνα, αρμόδιος της ΕΕ για τις εξωτερικές υποθέσεις. Είναι σαφές πως όλοι τους πίεσαν τις αρχές του Τουρκμενιστάν να στρέψουν τη «ροή» του φυσικού τους αερίου προς Ευρώπη, παρακάμπτοντας τη Ρωσία. Η μόνη διαφορά που υπάρχει στα σχέδια ΗΠΑ και ΕΕ είναι πως η τελευταία δε θα έβλεπε με άσχημο «μάτι» να στρέψει και το φυσικό αέριο του Ιράν προς την πλευρά της, κάτι που για προφανείς λόγους απορρίπτει, τουλάχιστον έως σήμερα, η Ουάσιγκτον.
Οι ΗΠΑ έχουν προχωρήσει και σε πρακτικά βήματα. Διέθεσαν το φετινό καλοκαίρι 1,7 εκατομμύρια δολάρια στο Αζερμπαϊτζάν για να εκπονήσει μελέτες για την υποθαλάσσια κατασκευή των παραπάνω αγωγών. Εάν αυτοί κατασκευαστούν, δεν αποκλείονται κι άλλοι δρόμοι, όπως αξιοποίησης των εδαφών της Ουκρανίας (εφόσον εδραιωθεί η φιλο-δυτική κυβέρνηση) και της Πολωνίας. Το σενάριο συζητήθηκε το φετινό καλοκαίρι στο Μπακού, στη συνάντηση των χωρών της GUAM (Γεωργία, Ουκρανία, Αζερμπαϊτζάν, Μολδαβία), παρουσία των ΗΠΑ.
Οπως γράφει ο Αζέρος δημοσιογράφος Ρουστάμ Σαχσουβάροφ, η κατασκευή αυτών των αγωγών θα ήταν ασύμφορη για την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες, όσο οι τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου ήταν χαμηλές. Οσο όμως οι τιμές αυξάνουν, τόσο πιο συμφέρουσα γίνεται η κατασκευή τους. Μήπως, λοιπόν, αξίζει εδώ να αναρωτηθούμε και πάλι για τους πραγματικούς λόγους της τελευταίας ανοδικής «κούρσας» στην τιμή του πετρελαίου;
Το μόνο εμπόδιο, στο οποίο προσκρούει ο παραπάνω ευρω-αμερικάνικος δρόμος είναι η ασάφεια που υπάρχει σχετικά με το νομικό καθεστώς της Κασπίας, που βοηθά τη Ρωσία στη σημαντική μάχη των αγωγών, αφού «προκρίνει» το δικό της «δρόμο».
Ταυτόχρονα, τόσο ο Ιρανός Πρόεδρος, όσο και ο Ρώσος ομόλογός του, πρόβαλαν στην Τεχεράνη το ζήτημα της «οικολογίας», υποστηρίζοντας πως οι υποθαλάσσιοι αγωγοί μπορούν να προκαλέσουν μεγάλη οικολογική καταστροφή.
Να θυμίσουμε πως το 1994, όταν ο διεθνής όμιλος AIOC που εδρεύει στο Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσε συμφωνίες για εκμετάλλευση κοιτασμάτων στον πυθμένα της Κασπίας, η Ρωσία προειδοποίησε το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ότι θα προβεί σε κάθε απαραίτητο μέτρο για να αποκαταστήσει την τάξη. Οπως ήταν φυσικό, η συγκεκριμένη δραστηριότητα του AIOC ανακόπηκε. Επίσης, το 1998, το Καζαχστάν υπέγραψε συμφωνία με τη «Chevron» και την «Exxon Mobil» για μεταφορά πετρελαίου και φυσικού αερίου με διπλό υποθαλάσσιο αγωγό, που θα περνούσε μέσα από την Κασπία και θα έφτανε στο Μπακού. Το Ιράν και η Ρωσία αντέδρασαν κι η συμφωνία δεν υλοποιήθηκε.
Και αυτή τη φορά ο Βλ. Πούτιν σημείωσε στην Τεχεράνη: «Διάφορα σχέδια, που μπορούν να προκαλέσουν οικολογική ζημιά, δεν μπορούν να υλοποιηθούν χωρίς τη συγκατάθεση και των 5 χωρών της Κασπίας».
Αντίθετα, μετά τη συνάντηση, εκπρόσωποι του Αζερμπαϊτζάν διατύπωσαν την άποψη ότι το ζήτημα των υποθαλάσσιων αγωγών αφορά μόνον τις χώρες από τις οποίες θα ξεκινάει και θα φτάνει ο αγωγός, κι έτσι δε βλέπουν κάποιο πρόβλημα στην προώθηση του αγωγού «Nabucco».
Είναι φανερό πως μέχρι να διευθετηθεί πλήρως το καθεστώς της Κασπίας θα έχουμε νέες αντιπαραθέσεις, παζάρια και διεργασίες γύρω από το ζήτημα της κατασκευής των αγωγών.
Οι πέντε Πρόεδροι, στη Διακήρυξή τους, σημειώνουν πως το καθεστώς της Κασπίας Θάλασσας θα καθοριστεί με την επεξεργασία ειδικής Συνθήκης, που θα βάλει τέλος στις υπάρχουσες διαφορές σχετικά με την αξιοποίηση του φυσικού πλούτου της Κασπίας.
Σε ό,τι αφορά τη βόρεια πλευρά της Κασπίας, υπάρχουν διμερείς συμφωνίες της Ρωσίας με το Καζαχστάν και το Αζερμπαϊτζάν, καθώς και μια τριμερής συμφωνία αυτών των χωρών που καθορίζει τα σύνορα εκμετάλλευσης του βυθού και του υπεδάφους, ενώ η ναυσιπλοΐα και τα νερά παραμένουν σε κοινή χρήση. Αντίθετα, στα νότια της Κασπίας δεν υπάρχει σχετική συμφωνία, αφού το Ιράν, που έχει το 13% των ακτών της Κασπίας, θεωρεί πως η υφαλοκρηπίδα πρέπει να μοιραστεί ισόποσα μεταξύ των 5 χωρών (δηλαδή από 20%). Επίσης, Ιράν και Τουρκμενιστάν δεν αναγνωρίζουν τις παραπάνω συμφωνίες.
Επίσης, Ρωσία και Ιράν δε θέλουν την εμφάνιση κρατικών συνόρων στην επιφάνεια της Κασπίας, αφού κάτι τέτοιο θα εμποδίσει το μόνο φυσικό τρόπο επικοινωνίας των δύο χωρών. Προτείνουν λοιπόν είτε να μην υπάρχουν σύνορα στην επιφάνεια, είτε η δικαιοδοσία της κάθε χώρας να είναι τόση που να μην εμποδίζει την επικοινωνία μεταξύ των χωρών. Σε διαφορετική κατεύθυνση κινούνται οι υπόλοιπες χώρες, ενώ υπάρχουν και σοβαρές διαφωνίες σχετικά με την οριοθέτηση γνωστών κοιτασμάτων στα σύνορά τους (Τουρκμενιστάν - Αζερμπαϊτζάν και Ιράν - Αζερμπαϊτζάν).
Ο στόχος που έβαλαν οι πέντε Πρόεδροι είναι στην επόμενη συνάντησή τους, τον Οκτώβρη του 2008 στη Μόσχα, να έχει ολοκληρωθεί η Νέα Συνθήκη, κάτι που, όμως, δείχνει αρκετά δύσκολο.
Στην Τεχεράνη οι «πέντε» κατέληξαν πως μέχρι την υπογραφή της νέας Συνθήκης, στη θάλασσα θα έχουν το δικαίωμα να πλέουν μόνο σκάφη με τις σημαίες των 5 χωρών της Κασπίας. Πρόκειται για μια απόφαση που επιδίωκε η Ρωσία, με σαφή στόχο να περιορίσει την εμφάνιση και άλλων δυνάμεων στην περιοχή. Η Ρωσία πέτυχε εδώ σημαντική νίκη, που σχεδιάζει να την πολλαπλασιάσει με την κατασκευή καναλιού, μέσω των εδαφών της, που θα συνδέσει την Κασπία με τη Μαύρη Θάλασσα, δημιουργώντας ένα δρόμο ναυσιπλοΐας της Κασπίας με τις υπόλοιπες θάλασσες.
Η δημιουργία των στρατιωτικών σωμάτων στην Κασπία παρουσιάζεται από Ρωσία και ΗΠΑ, ως αναγκαίο μέτρο για την καταπολέμηση της «τρομοκρατίας», της ασφάλειας των αγωγών, αλλά και της δίωξης του λαθρεμπορίου, της παράνομης αλιείας και άλλων ποινικών εγκλημάτων. Η Ρωσία έχει προτείνει τη συγκρότηση ειδικής κοινής δύναμης πολεμικού ναυτικού των 5 παρακάσπιων χωρών, με την επωνυμία «Κάσφορ», ενώ οι ΗΠΑ έχουν διατυπώσει άλλο σχέδιο «αντιτρομοκρατικής» συνεργασίας («Caspian Guards»), βεβαίως και με τη δική τους συμμετοχή. Και το ΝΑΤΟ επιδιώκει έναν «αυξημένο ρόλο» στην περιοχή, δήλωσε στις 22/10 ο Ρ. Σίμονς, εκπρόσωπος του γγ του ΝΑΤΟ στην περιοχή του Καυκάσου και της Κασπίας.
Να θυμίσουμε πως τον Ιούλη του 2001 υπήρξε σοβαρό «θερμό» επεισόδιο στην Κασπία. Πλοία της «BP», που διεξήγαγαν έρευνες για λογαριασμό της κυβέρνησης του Αζερμπαϊτζάν, τράπηκαν σε φυγή υπό την απειλή κανονιών ιρανικού πολεμικού πλοίου στην περιοχή Αζαρόλοφσκακ. Ακολούθησε επίσκεψη του αρχηγού του Γεν. Επιτελείου της Τουρκίας στρατηγού Κιβρίκογλου, με συνοδεία 10 τουρκικών μαχητικών F16 και ανακοινώθηκε η συμμετοχή του Αζερμπαϊτζάν σε ασκήσεις του ΝΑΤΟικού «Συνεταιρισμού για την Ειρήνη». Στη συνέχεια και η κυβέρνηση της Τεχεράνης ανέπτυξε 38 νέα ιρανικά πολεμικά πλοία στην Κασπία.
Είναι φανερό πως οι στρατιωτικές δυνάμεις που θα εγκατασταθούν στην περιοχή θα παίξουν σημαντικό ρόλο στον έλεγχό της και θα αποτελούν το «ισχυρό χαρτί» στην επιβολή τού ενός ή άλλου σχεδίου εκμετάλλευσης.
Οι χώρες της Κασπίας Θάλασσας αναγνώρισαν επίσης στη Διακήρυξή τους τα δικαιώματα όλων των χωρών που έχουν υπογράψει τη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών - συμπεριλαμβανομένου του Ιράν - να αναπτύξουν πυρηνική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς. Δεσμεύτηκαν να μη χρησιμοποιηθεί το έδαφος των χωρών τους σε επίθεση κατά χώρας, η οποία βρέχεται από την Κασπία.
Αυτή η δέσμευση γίνεται σε μια σημαντική στιγμή για το Ιράν, αφού οι ΗΠΑ δεν έχουν αποκλείσει το ενδεχόμενο στρατιωτικής επίθεσης εναντίον του. Κι ουσιαστικά αναφέρεται στη στάση που θα πρέπει να κρατήσει το Αζερμπαϊτζάν, που διαθέτει πλέον «στενούς δεσμούς» με τις ΗΠΑ, αφού μαζί με Γεωργία και Τουρκία προωθούν τα αμερικανικά ενεργειακά σχέδια στην περιοχή.
Η συνάντηση ήταν ιδιαίτερα σημαντική για το Ιράν, που τη φιλοξένησε, αφού η χώρα αυτή βρίσκεται στο «στόχαστρο» και προωθείται η απομόνωσή της. Ο Ρώσος Πρόεδρος αγνόησε τις απειλές για τη ζωή του, που εμφανίστηκαν στις παραμονές, και πέταξε στην Τεχεράνη.
Εκεί ο Βλ. Πούτιν απέφυγε να δεσμευτεί σε συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την ολοκλήρωση της κατασκευής της πυρηνικής μονάδας στο Μπουσέρ, που έχει αναλάβει η Μόσχα από το 1994 και υποστήριξε ότι η «καθυστέρηση οφείλεται στον παρωχημένο εξοπλισμό της μονάδας» που το Ιράν είχε προμηθευτεί από τη γερμανική Siemens πριν την ισλαμική επανάσταση του 1979.
Επισήμανε ότι είναι αναγκαία μια «ολική επανεξέταση του ζητήματος από νομικής πλευράς, αλλά και από την άποψη των οικονομικών οφειλών της κάθε πλευράς», αφού η Μόσχα κατηγορεί την Τεχεράνη για καθυστέρηση στην καταβολή δόσεων 1 δισ. δολαρίων που προβλέπει η συμφωνία. Για πολλούς, η άρνηση Πούτιν να δεσμευτεί σε χρονοδιάγραμμα αποτελεί προσπάθεια να «ισορροπήσει» τις πιέσεις των ΗΠΑ, κατά κύριο λόγο, αλλά και Γαλλίας - Βρετανίας, που υποστηρίζουν ότι η Τεχεράνη αποβλέπει στην κατασκευή πυρηνικών όπλων, κάτι που δεν μπορεί να γίνει χωρίς την ολοκλήρωση του Μπουσέρ.
Ο Πούτιν επανέλαβε τη ρωσική θέση ότι «δε βλέπει κανέναν κίνδυνο, προς το παρόν, για κατασκευή πυρηνικού οπλοστασίου από την Τεχεράνη» και ότι, κατά συνέπεια, δε συμφωνεί με την επιβολή επιπλέον κυρώσεων και προχώρησε παραπέρα τη διμερή συνεργασία της χώρας του με το Ιράν σε μια σειρά τομείς.
Ενώ εκπονούνται σχέδια από όλους τους «ενδιαφερομένους» για την εκμετάλλευση της Κασπίας, την ίδια ώρα οι ενδοϊμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί και οι ανοιχτές αντιπαραθέσεις στην ευρύτερη περιοχή με αιχμή διάφορα ζητήματα (Ιρανικό, Κουρδικό, ένοπλες αντιπαραθέσεις σε Αμπχαζία, Ν. Οσετία, Τσετσενία, Ν. Καραμπάχ κ.ά.) είναι υπαρκτές, κινδυνεύοντας κάθε φορά να τινάξουν στον αέρα τον οποιονδήποτε σχεδιασμό, αλλά και θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, που μπορεί να θυσιαστούν στο βωμό των υπερκερδών μιας «χούφτας» ενεργειακών μονοπωλίων.