«Λιγότερη πολιτική φλυαρία, περισσότερη προσοχή στα πιο απλά, μα ζωντανά γεγονότα της κομμουνιστικής οικοδόμησης, γεγονότα παρμένα από τη ζωή, δοκιμασμένα στη ζωή - αυτό το σύνθημα πρέπει να το επαναλαμβάνουμε ακούραστα όλοι μας, οι συγγραφείς μας, οι διαφωτιστές, οι προπαγανδιστές, οι οργανωτές κλπ.

Είναι φυσικό και αναπόφευκτο τον πρώτο καιρό ύστερα από την προλεταριακή επανάσταση να μας απασχολεί περισσότερο το κύριο και βασικό καθήκον, η υπερνίκηση της αντίστασης της αστικής τάξης, η νίκη πάνω στους εκμεταλλευτές, η καταστολή των συνωμοσιών τους (...) Δίπλα όμως σ' αυτό το καθήκον προβάλλει εξίσου αναπόφευκτα - και όσο περνάει ο καιρός, τόσο περισσότερο - το πιο ουσιαστικό καθήκον της θετικής κομμουνιστικής οικοδόμησης, της δημιουργίας νέων οικονομικών σχέσεων, μιας νέας κοινωνίας.

Στη δουλοπαροικία η οργάνωση της κοινωνικής εργασίας στηριζόταν στην πειθαρχία του βούρδουλα, ενώ οι εργαζόμενοι ζούσαν μέσα σε βαθιά σκοτάδια και στην αμάθεια, και τους λήστευαν και τους κορόιδευαν μια χούφτα τσιφλικάδες. Η καπιταλιστική οργάνωση της κοινωνικής εργασίας στηριζόταν στην πειθαρχία της πείνας, και η τεράστια μάζα των εργαζομένων, παρόλη την πρόοδο του αστικού πολιτισμού και της αστικής δημοκρατίας, εξακολουθούσε να είναι και στις πιο προχωρημένες, πολιτισμένες ρεπουμπλικανικές δημοκρατίες, μια αμόρφωτη και καταπιεσμένη μάζα μισθωτών δούλων ή καταπιεζόμενων αγροτών, που τους λήστευαν και τους κορόιδευαν μια χούφτα καπιταλιστές. Η κομμουνιστική οργάνωση της κοινωνικής εργασίας - ο σοσιαλισμός είναι το πρώτο βήμα προς αυτή - στηρίζεται και όλο και περισσότερο θα στηρίζεται στην ελεύθερη και συνειδητή πειθαρχία των ίδιων των εργαζομένων που ανέτρεψαν το ζυγό τόσο των τσιφλικάδων, όσο και των καπιταλιστών.

Αυτή η νέα πειθαρχία δεν πέφτει από τον ουρανό και δεν είναι προϊόν ευσεβών πόθων. Γεννιέται και αναπτύσσεται μέσα από τους υλικούς όρους της μεγάλης καπιταλιστικής παραγωγής, και μόνο από αυτούς. Χωρίς αυτούς, είναι αδύνατο να γεννηθεί. Φορέας, όμως, αυτών των υλικών όρων ή εκείνος που τους πραγματοποιεί είναι μια καθορισμένη ιστορική τάξη, που δημιουργήθηκε, οργανώθηκε, συσπειρώθηκε, διαπαιδαγωγήθηκε, μορφώθηκε, ατσαλώθηκε από το μεγάλο καπιταλισμό. Η τάξη αυτή είναι το προλεταριάτο.

Η δικτατορία του προλεταριάτου, αν μεταφράσουμε αυτή τη λατινική, επιστημονική, ιστορικο-φιλοσοφική έκφραση σε πιο απλή γλώσσα, σημαίνει τούτο δω:

Μόνο μια καθορισμένη τάξη, και ακριβώς οι εργάτες της πόλης και γενικά οι εργοστασιακοί, οι βιομηχανικοί εργάτες, είναι σε θέση να καθοδηγήσουν όλη τη μάζα των εργαζομένων και των εκμεταλλευομένων στον αγώνα για την ανατροπή του ζυγού του κεφαλαίου, στην πορεία της ίδιας της ανατροπής, στον αγώνα για τη διατήρηση και τη στερέωση της νίκης, στο έργο της δημιουργίας ενός νέου σοσιαλιστικού κοινωνικού καθεστώτος, σε όλο τον αγώνα για την ολοκληρωτική κατάργηση των τάξεων. (...)

(...) το λάθος της κίτρινης Διεθνούς της "Βέρνης" είναι ότι οι ηγέτες της παραδέχονται μόνο στα λόγια την ταξική πάλη και τον καθοδηγητικό ρόλο του προλεταριάτου και φοβούνται να ολοκληρώσουν τη σκέψη τους, φοβούνται ακριβώς το αναπόφευκτο εκείνο συμπέρασμα, που είναι ιδιαίτερα τρομερό για την αστική τάξη και απόλυτα απαράδεκτο γι' αυτή. Φοβούνται να αναγνωρίσουν ότι η δικτατορία του προλεταριάτου είναι επίσης μια περίοδος ταξικής πάλης, που είναι αναπόφευκτη, όσο δε θα έχουν εξαλειφθεί οι τάξεις και που αλλάζει τις μορφές της και γίνεται τον πρώτο καιρό ύστερα από την ανατροπή του κεφαλαίου ιδιαίτερα σκληρή και ιδιαίτερα ιδιόμορφη. Οταν το προλεταριάτο κατακτήσει την πολιτική εξουσία δε σταματά την ταξική πάλη, αλλά τη συνεχίζει ως την κατάργηση των τάξεων, εννοείται όμως σε διαφορετικές συνθήκες, με διαφορετική μορφή, με διαφορετικά μέσα.

Είναι φανερό ότι για την ολοκληρωτική κατάργηση των τάξεων πρέπει όχι μόνο να ανατραπούν οι εκμεταλλευτές, οι τσιφλικάδες και οι καπιταλιστές, όχι μόνο να καταργηθεί η ιδιοκτησία τους, πρέπει ακόμα να καταργηθεί και κάθε ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, πρέπει να εξαλειφθεί τόσο η διαφορά ανάμεσα στην πόλη και το χωριό, όσο και η διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους της σωματικής και τους ανθρώπους της πνευματικής εργασίας. Αυτό είναι έργο πολύ μακρόχρονο. Για να συντελεστεί χρειάζεται ένα τεράστιο βήμα προς τα μπρος στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, χρειάζεται να υπερνικηθεί η αντίσταση (συχνά παθητική που είναι εξαιρετικά πεισματάρικη και υπερνικιέται εξαιρετικά δύσκολα) των πολυάριθμων υπολειμμάτων της μικροπαραγωγής, πρέπει να υπερνικηθεί η τεράστια δύναμη της συνήθειας και της αδράνειας που συνδέεται μ' αυτά τα υπολείμματα.

θα ήταν η πιο κούφια φράση ή θα ήταν μια αυταπάτη ενός προκατακλυσμιαίου, προμαρξιακού σοσιαλιστή, να νομίζουμε ότι όλοι οι "εργαζόμενοι" είναι εξίσου ικανοί για μια τέτοια δουλιά. Γιατί αυτή η ικανότητα δε δίνεται μόνη της, μα γεννιέται ιστορικά και γεννιέται μόνο μέσα από τους υλικούς όρους της μεγάλης καπιταλιστικής παραγωγής. Αυτή την ικανότητα, στην αρχή του δρόμου από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, την κατέχει μόνο το προλεταριάτο. Αυτό είναι σε θέση να εκπληρώσει το γιγάντιο καθήκον που πέφτει πάνω του, πρώτα, γιατί είναι η πιο δυνατή και η πιο πρωτοπόρα τάξη στις πολιτισμένες κοινωνίες. Δεύτερο, γιατί στις πιο αναπτυγμένες χώρες αποτελεί την πλειοψηφία του πληθυσμού. Τρίτο, γιατί στις καθυστερημένες καπιταλιστικές χώρες, όπως η Ρωσία, η πλειοψηφία του πληθυσμού ανήκει στο μισοπρολεταριάτο, δηλαδή αποτελείται από ανθρώπους που ένα μέρος του χρόνου ζουν μόνιμα σαν προλετάριοι και βγάζουν το ψωμί τους, ως ένα βαθμό με τη μισθωτή δουλιά στις καπιταλιστικές επιχειρήσεις.

Η τεράστια πλειοψηφία του πληθυσμού - και πολύ περισσότερο του εργαζόμενου πληθυσμού - σε οποιαδήποτε καπιταλιστική χώρα, μαζί και στη Ρωσία, δοκίμασε χιλιάδες φορές πάνω της και πάνω στους δικούς της το ζυγό του κεφαλαίου, τις ληστείες του και κάθε λογής εξευτελισμούς. Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος - δηλαδή η σφαγή δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων για να λυθεί το πρόβλημα, αν το αγγλικό ή το γερμανικό κεφάλαιο θα αποκτήσει τα πρωτεία στην καταλήστευση όλου του κόσμου - όξυνε ασυνήθιστα, πλάτυνε και βάθυνε αυτές τις δοκιμασίες και έσπρωξε τον κόσμο να τις κατανοήσει. Από δω βγαίνει και η αναπόφευκτη συμπάθεια που δείχνει το προλεταριάτο, η τεράστια πλειοψηφία του πληθυσμού και ιδιαίτερα η μάζα των εργαζομένων, γιατί το προλεταριάτο με ηρωικό θάρρος και επαναστατική αδιαλλαξία ανατρέπει το ζυγό του κεφαλαίου, ανατρέπει τους εκμεταλλευτές, πνίγει την αντίστασή τους και με το αίμα του ανοίγει το δρόμο για τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας, όπου δε θα υπάρχει θέση για τους εκμεταλλευτές.

Οσο μεγάλοι και όσο αναπόφευκτοι και αν είναι οι μικροαστικοί δισταγμοί και ταλαντεύσεις προς τα πίσω, στο αστικό "καθεστώς", κάτω από τις "φτερούγες" της αστικής τάξης, ταλαντεύσεις και δισταγμοί που δείχνουν οι μη προλεταριακές και μισοπρολεταριακές μάζες του εργαζόμενου πληθυσμού, οι μάζες αυτές δεν μπορούν να μην αναγνωρίσουν το ηθικό - πολιτικό κύρος του προλεταριάτου, που όχι μόνο ανατρέπει τους εκμεταλλευτές και πνίγει την αντίστασή τους, μα και οικοδομεί επίσης νέες, ανώτερες κοινωνικές σχέσεις, κοινωνική πειθαρχία: Την πειθαρχία των συνειδητών και ενωμένων εργατών, που δεν ξέρουν κανένα ζυγό και καμιά εξουσία πάνω τους, εκτός από την εξουσία της δικής τους συνένωσης και της δικής τους πιο συνειδητής, τολμηρής, συσπειρωμένης, επαναστατικής, σταθερής πρωτοπορίας.

Αυτό το δεύτερο καθήκον είναι πιο δύσκολο από το πρώτο, γιατί σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να λυθεί με τον ηρωισμό μιας μεμονωμένης έκρηξης ενθουσιασμού, αλλά απαιτεί τον πιο μακρόχρονο, τον πιο επίμονο, τον πιο δύσκολο ηρωισμό μιας μαζικής και καθημερινής δουλιάς. Αυτό όμως το καθήκον είναι και πιο ουσιαστικό από το πρώτο, γιατί, σε τελευταία ανάλυση, η πιο βαθιά πηγή δύναμης για τις νίκες ενάντια στην αστική τάξη και η μοναδική εγγύηση ότι οι νίκες αυτές θα είναι σταθερές και αναφαίρετες μπορεί να είναι μόνο ο νέος, ο πιο ανώτερος τρόπος κοινωνικής παραγωγής, η αντικατάσταση της καπιταλιστικής και της μικροαστικής παραγωγής με τη μεγάλη σοσιαλιστική παραγωγή».

(Αποσπάσματα από το άρθρο του Λένιν «Η Μεγάλη Πρωτοβουλία», που γράφτηκε στις 28 Ιούνη του 1919 και είχε υπότιτλο «για τον ηρωισμό των εργατών στα μετόπισθεν, από αφορμή τα "Κομμουνιστικά Σάββατα"», «Απαντα» τ. 39, σελ. 13-18, έκδοση «Σύγχρονη Εποχή»)