Η κατρακύλα των τιμών των μετοχών που σημειώθηκε τις τελευταίες μέρες στις διεθνείς χρηματαγορές - η οποία έπληξε και τη Σοφοκλέους - δεν είναι τυχαία. Ούτε, βέβαια, είναι η τελευταία. Πρόκειται για μια από τις πολλές μορφές, με τις οποίες εκδηλώνεται - πριν το ξέσπασμά της - η οικονομική κρίση του καπιταλισμού. Παρόμοια φαινόμενα ζήσαμε αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια, όταν βλέπαμε τους δείκτες του καπιταλιστικού «τζόγου» να ...«κοκκινίζουν» από τις ζημιές που καταγράφουν οι μετοχές, οι οποίες αποδίδονταν σε διάφορες αιτίες, όπως η άνοδος των διεθνών τιμών του πετρελαίου και άλλων πρώτων υλών, κλπ. Μόνο που αυτή τη φορά - τις πρώτες 3 βδομάδες του 2008 - η πτώση μετοχών ήταν ιδιαίτερα αισθητή, όχι μόνο επειδή αγκάλιασε όλα σχεδόν τα χρηματιστήρια αλλά και επειδή ήταν πολύ μεγάλη.

Αποτέλεσμα της πρόσφατης κατρακύλας των τιμών των μετοχών στα διεθνή χρηματιστήρια ήταν να «χαθούν» περισσότερα από 5 τρισ. δολάρια στις τιμές των «χαρτιών», από τα οποία μερικές εκατοντάδες δισ. δολάρια προήλθαν από τις απώλειες των χρηματιστηρίων της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Μεγάλες ήταν οι απώλειες και των μετοχών στο ελληνικό Χρηματιστήριο από τις αρχές του έτους, καθώς η χρηματιστηριακή τους αξία μειώθηκε κατά μερικές δεκάδες δισ. ευρώ! Κι αφού η οικονομία λειτουργεί με βάση το νόμο «όταν κάποιος χάνει, κάποιος άλλος κερδίζει», είναι ευνόητο πως κάποιοι ήδη πλήρωσαν και κάποιοι άλλοι θα κληθούν - σύντομα - να πληρώσουν το μέχρι τώρα κόστος αυτών των απωλειών.

Ας βάλουμε, όμως, τα πράγματα σε μια σειρά. Δηλαδή, να δούμε το μέγεθος της κρίσης στις χρηματαγορές με βάση τα γεγονότα, να καταγράψουμε τις επιπτώσεις της κατρακύλας των μετοχών, να εξετάσουμε τις αιτίες της κατρακύλας και άλλες μορφές της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης (όπως η κατρακύλα του δολαρίου απέναντι στο ευρώ, κλπ.). Τέλος, να δούμε τις προοπτικές που διαγράφονται για την ελληνική και την παγκόσμια οικονομία. Αν δηλαδή με μέτρα πυροσβεστικού χαρακτήρα - σαν κι αυτά που πήρε πρόσφατα ο «πλανητάρχης» ή αυτά που παίρνει η Ευρωπαϊκή Ενωση και γενικότερα οι κυβερνήσεις των άλλων καπιταλιστικών χωρών, της Ιαπωνίας, κλπ. - μπορούν να αντιμετωπιστούν τα φαινόμενα μιας πορείας προς διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση και γενικότερα η εμφανιζόμενη απειλή ύφεσης της παγκόσμιας οικονομίας.

Μια μικρή γεύση για το μέγεθος του φαινομένου που έπληξε τις διεθνείς χρηματαγορές αποτυπώνεται εκτός των άλλων και από:

• Τη μεγάλη «βουτιά» που έκαναν οι τιμές των μετοχών σε όλα, σχεδόν, τα μεγάλα χρηματιστήρια των ΗΠΑ, της Ευρώπης και της Ασίας, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες που είχαν καταβάλει το προηγούμενο διάστημα οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της ΕΕ να αποτρέψουν την εκδήλωση της κρίσης.
• Τα μέτρα που πήραν την τελευταία βδομάδα οι κυβερνήσεις και οι κεντρικοί τραπεζίτες των ΗΠΑ, του Καναδά και μιας σειράς αραβικών και άλλων χωρών.
• Τις, για πρώτη φορά, τόσο πολλές αναφορές κυβερνώντων, επιχειρηματιών, αστών οικονομολόγων και άλλων παραγόντων διεθνούς φήμης, για απειλή επικείμενης ύφεσης στην αμερικανική, και όχι μόνο, οικονομία.
• Το γεγονός ότι παρά τις ενέσεις ρευστότητας για την τόνωση των αγορών, που έγιναν από τους ισχυρούς της Γης (οι κεντρικές τράπεζες των ΗΠΑ, της ΕΕ, κλπ.), που διέθεσαν αρκετές εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ τους τελευταίους μήνες, δεν κατάφεραν να αποτρέψουν την εκδήλωση ενός «μίνι κραχ» στις διεθνείς χρηματαγορές. Η αλήθεια αυτή αποτυπώνεται με την πτώση που κατέγραψαν τις τρεις πρώτες βδομάδες του 2008 οι γενικοί δείκτες των μετοχών των μεγαλύτερων χρηματιστηρίων, των ΗΠΑ (από 6,6% έως 10%), της ΕΕ (9% έως 15%) και της Ασίας (άγγιξε το 15%). Το ελληνικό Χρηματιστήριο κατέγραψε ζημιές 12,8%.

Οπως κάθε κρίση, έτσι και αυτή έχει τις δικές της επιπτώσεις. Η πτώση των τιμών στα διεθνή χρηματιστήρια για κάποιους έχει κόστος και για κάποιους όφελος, καθώς αποτελεί κοινό μυστικό ότι στην οικονομία όταν κάποιος χάνει, κάποιος άλλος κερδίζει, όπως προαναφέραμε. Και αυτός που χάνει πάντα είναι οι εργαζόμενοι και τα λαϊκά νοικοκυριά. Σ' αυτούς φορτώνονται τα σπασμένα των κάθε μορφής κρίσεων (χρηματιστηριακών, νομισματοπιστωτικών, της ανόδου των διεθνών τιμών του πετρελαίου, κλπ.), με τη συμπίεση της αγοραστικής δύναμης των μισθών και συντάξεων, τις μαζικές απολύσεις, την αύξηση των φορολογικών βαρών, την περικοπή των δαπανών κοινωνικού χαρακτήρα, κλπ.

Αδιάψευστος μάρτυρας και η χτεσινή απόφαση του ελβετικού τραπεζικού ομίλου Credit Suisse, που προανήγγειλε την απόλυση 500 εργαζομένων, επικαλούμενος κάμψη της ζήτησης σε ορισμένες από τις υπηρεσίες που προσφέρει λόγω της παγκόσμιας πιστωτικής κρίσης. Αλλο παράδειγμα, που βεβαιώνει πως τα σπασμένα των χρηματιστηριακών - και όχι μόνο - κρίσεων τα πληρώνουν οι εργαζόμενοι είναι και ο Οργανισμός Απασχόλησης Επαγγελματιών και Εμπόρων (ΟΑΕΕ), που, ως γνωστόν, αντιμετωπίζει προβλήματα ρευστότητας. Αν πουλήσει και νέο πακέτο μετοχών (τώρα που οι τιμές τους είναι μειωμένες) για να πληρώσει τις συντάξεις των επαγγελματοβιοτεχνών και εμπόρων, θα δεχτεί νέο οικονομικό πλήγμα.

Οι ισχυροί της Γης, που κάνουν «κουμάντο», ...παραβλέπουν το γεγονός ότι η μήτρα που παράγει και αναπαράγει τις διάφορες κρίσεις είναι το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα. Ετσι, αποδίδουν τις υφέσεις ή και τις κρίσεις:

• Σε εξωγενείς παράγοντες
• Στην άνοδο των διεθνών τιμών του πετρελαίου και άλλων πρώτων υλών
• Στην αύξηση των τραπεζικών επιτοκίων και άλλων υπηρεσιών
• Στην «αστάθεια» που επικρατεί (σ.σ. οι ίδιοι την προκαλούν με τις πολιτικές τους) σε διάφορες χώρες
• Στη διόγκωση των κρατικών ελλειμμάτων, κλπ.

Αυτό που αποφεύγουν σαν ο διάβολος το λιβάνι να πουν, είναι πως οφείλονται στο καθεστώς της κερδοσκοπικής ασυδοσίας των μονοπωλίων και των πολυεθνικών, που οι ίδιοι έχουν θεσπίσει και ευνοούν με τις πολιτικές τους (απελευθέρωσης των αγορών, κλπ.). Ενα καθεστώς που εντείνει τα προβλήματα της φτώχειας και της κοινωνικής εξαθλίωσης και προσπαθεί να «λύσει» τα προβλήματα της υποβάθμισης του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων με δανεικά από τις τράπεζες, με μικροφοροαπαλλαγές και άλλα περιστασιακά ημίμετρα. Φυσικά, με τη στήριξη των πολιτικών που οδηγούν στην εντατικοποίηση του βαθμού εκμετάλλευσης των εργαζομένων από τα μονοπώλια και τις πολυεθνικές, οι ισχυροί της Γης αναπαράγουν το φαύλο κύκλο, καθώς η συνεχής συμπίεση της αγοραστικής δύναμης των λαϊκών νοικοκυριών περιορίζει την κατανάλωση και επιτείνει το πρόβλημα της ύφεσης και άλλων αδιεξόδων που γεννά και αναπαράγει το καπιταλιστικό σύστημα.

Οι προοπτικές για την παγκόσμια οικονομία δε διαγράφονται καθόλου ρόδινες. Ολα τα μέχρι τώρα στοιχεία συνηγορούν ότι θα οξυνθούν παραπέρα οι αντιθέσεις ανάμεσα στα μεγάλα ιμπεριαλιστικά κέντρα για το ποιος θα «κάνει κουμάντο», καθώς παράλληλα θα ενταθεί ο ανταγωνισμός των μονοπωλίων για το μοίρασμα των αγορών. Η όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων αναμένεται να εκδηλωθεί με τη συνέχιση ή και την ένταση των οικονομικών - και όχι μόνο - πολέμων (εμπορικών, νομισματικών, κλπ.) καθώς καθένα από τα ιμπεριαλιστικά κέντρα (ΗΠΑ - ΕΕ - Ιαπωνία - Κίνα - Ρωσία) υπηρετεί διαφορετικά συμφέροντα και βρίσκεται αντιμέτωπο με διαφορετικά προβλήματα.

Ενδεικτικές, από αυτή την άποψη, είναι:

• Η αναποτελεσματικότητα των φοροαπαλλαγών ύψους 140 δισ. δολαρίων (τις προανήγγειλε στις 18 του Γενάρη ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζ. Μπους) και της ξαφνικής μείωσης των επιτοκίων του δολαρίου κατά 0,75 μονάδες (που αποφάσισε στις 21 του Γενάρη η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ), στην προσπάθεια να απομακρυνθεί η ύφεση που απειλεί την αμερικανική οικονομία. Ελπίζουν δηλαδή από τη μια να τονώσουν την κατανάλωση (ενισχύοντας την αγοραστική δύναμη των μεσαίων στρωμάτων με τις φοροαπαλλαγές των 140 δισ. δολαρίων) και από την άλλη να περιορίσουν (με τη μείωση των επιτοκίων) τις χρεοκοπίες εκατοντάδων χιλιάδων αμερικανικών νοικοκυριών που δεν μπορούσαν να ξοφλήσουν τα στεγαστικά και καταναλωτικά τους δάνεια.
• Η άρνηση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) να ακολουθήσει την πολιτική των ΗΠΑ - δηλαδή, να προχωρήσει σε μείωση των επιτοκίων - επειδή η Ευρωπαϊκή Ενωση, σ' αυτή τη φάση, δεν απειλείται από την ύφεση αλλά από τον πληθωρισμό. Στα πλαίσια αυτά, ακούσαμε τον πρόεδρο της ΕΚΤ, Ζαν - Κλοντ Τρισέ, να δηλώνει την περασμένη Τετάρτη, πως «ευθύνη της κεντρικής τράπεζας είναι να προσηλωθεί στην αντιμετώπιση του πληθωρισμού».

Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως ο πληθωρισμός κινείται με μικρότερη ταχύτητα στην Ευρωζώνη (3,1%), ενώ στις ΗΠΑ έχει αγγίξει το 4,1%. Η ξαφνική απόφαση της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας, της Fed, να μειώσει τα επιτόκια κατά 0,75 μονάδες, απλά καταγράφει το μέγεθος του προβλήματος της ύφεσης που απειλεί την αμερικανική οικονομία. Επειδή όμως στην οικονομία όλα έχουν δύο όψεις, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι οι διαφορές πολιτικής στο κρίσιμο θέμα των επιτοκίων, μεταξύ Fed και ΕΚΤ, θα οδηγήσουν σε νέα ανατίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου. Αποτέλεσμα θα είναι να πληγούν οι εξαγωγές και να ενισχυθούν οι εισαγωγές στην Ευρώπη, από τη ζώνη του δολαρίου. Τελική κατάληξη θα είναι να «εξαχθεί» ένα μέρος του αναπτυξιακού δυναμικού της Ευρώπης στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες.