μα ο καλός είναι καλός και τότε και κατόπι

ΣΑΠΦΩ

Για τα παιδιά, η ιστορία μέσω του σχολείου είναι το όχημα, με το οποίο μεταφέρεται σ' αυτά η κυρίαρχη ιδεολογία. Αντίβαρο θα μπορούσε να είναι το εξωσχολικό βιβλίο όπου υπάρχει πάντα η δυνατότητα να ειπωθούν κρυμμένες αλήθειες και να φωτιστούν πτυχές που έχουν αλλοιωθεί στα επίσημα εγχειρίδια.

Αν, όμως, στο σχολικό βιβλίο έχουμε τη σφραγίδα της κρατούσας ιδεολογίας, στο εξωσχολικό έχουμε την υποκειμενική του συγγραφέα. Επιβάλλεται λοιπόν να ερευνάμε με προσοχή την ιδεολογία που περιέχεται στα λογοτεχνικά ιστορικά βιβλία, αν θέλουμε βέβαια να εμποδίσουμε αυτό που συχνά διανέμεται με τα σχολικά: παρηγορητικά στερεότυπα ή αδέξιοι, ψευδεπίγραφοι (και πονηροί) ερασιτεχνισμοί.

Αφορμή για τις σκέψεις που διατυπώθηκαν πιο πάνω δίνει ένα βιβλίο που ενώ φαίνεται απρόσφορο για ιδεολογικές ανιχνεύσεις, είναι διάσπαρτο από τέτοια ίχνη.

Το βιβλίο της Αννας Γκέρτσου - Σαρρή, Σαπφώ, (εκδ. Κέδρος 73 σελ.), είναι το μοναδικό από όσο ξέρω παιδικό βιβλίο που αναφέρεται στη θρυλική ερωτική ποιήτρια από τη Λέσβο. Γραμμένο με τον ωραίο, μεστό λόγο της γνωστής συγγραφέως μας μεταφέρει στην εποχή ανάμεσα στον Ζ΄ και ΣΤ΄ αιώνα. π.Χ. στη Λέσβο όπου γεννήθηκε η Σαπφώ (π. 630 - 570).

Η πούλια εβασίλεψε, έδυσε κι η σελήνη...

η ώρα πλάι μου περνά κι εγώ πλαγιάζω μόνη

Φυσικά, η Σαπφώ δεν προσφέρεται ιδιαίτερα για παιδικό βιβλίο. Αγνωστη η ζωή της, ερωτική η ποίησή της - ούτε εύκολη ούτε ανάλαφρη -, τι να πει λοιπόν κανείς γι' αυτήν σ' ένα παιδί και να το συγκινήσει;

Ολοι τιμάνε τους σοφούς. Οι Παριανοί τον Αρχίλοχο αν και είναι βλάσφημος και οι Χιώτες τον Ομηρο αν και δεν είναι πολίτης τους και οι Μυτιληναίοι τη Σαπφώ αν και είναι γυναίκα...(Αριστοτέλους Ρητορική)

Η Α. Γκέρτσου - Σαρή διάλεξε την πτυχή «χειραφετημένη γυναίκα στην αρχαιότητα»: Αντιπαρατάσσοντας την ελεύθερη ζωή και τέχνη της Σαπφούς στην εσώκλειστη, ασάλευτη ζωή της Αθηναίας... μιλώντας για την ακτινοβολία του ταλέντου της. (Στην αρχαιότητα, όταν έλεγαν «ο ποιητής», εννοούσαν τον Ομηρο, και, «η ποιήτρια», εννοούσαν τη Σαπφώ.). Δυστυχώς, η συγγραφέας δεν κατόρθωσε να δώσει τη φευγαλέα και μυστηριακή μαγεία της Σαπφούς. Η - άγνωστη έτσι κι αλλιώς - προσωπικότητά της παρουσιάζεται εδώ υπερφωτισμένη από μια περιττή βιογραφική φαντασία.

Κακοφωτισμένο είναι το κοινωνικό πλαίσιο.

Οι εργάτες του κάμπου που ξεσηκώνονται είναι «όλοι τους βρώμικοι και κακοφτιαγμένοι». «Τα πρόσωπα και τα χέρια τους ήταν αυλακωμένα από βαθιές ζάρες, βρώμικες». Ο θετός πατέρας της Σαπφούς: «Εδώ η ατυχία είναι ότι η εξουσία πέφτει σε χέρια ανθρώπων λαϊκών, με ταπεινή καταγωγή». Και μια κυρία: «Ολοι οι βρωμοπόδαροι χωριάτες θέλουν λέει γη. Τι να την κάνουν;».

Λέξεις και φράσεις που δημιουργούν πολύ δυνατές εικόνες στην παιδική φαντασία και μεταφέρουν μηνύματα περιφρόνησης για τους φτωχούς, εξύψωσης των αφεντάδων, αναλγησίας μπροστά στην αδικία, απέχθειας στα κινήματα, στο πλήθος που αγωνίζεται και διεκδικεί.

Το βιβλίο Πίνδαρος, της ίδιας συγγραφέως στις ίδιες εκδόσεις (87σελ.) είναι πιο διακριτικό, παρουσιάζοντας τη ζωή και τη δημιουργική πορεία του μεγάλου υμνητή των νικητών, στις παρυφές των Περσικών Πολέμων στους οποίους η πατρίδα του η Θήβα επέλεξε να μην μπλεχτεί...

Αν και ο Πίνδαρος υιοθετεί αρχικά και αυτός την ουδετερότητα, για να συγκεντρωθεί στο έργο του, τελικά επαναστατεί, και με θέρμη επαινεί τους Αθηναίους! (Μετά τη Σαλαμίνα...).