«Βιωφελής λόγος»
Κυριακή 10 Αυγούστου 2008

Από ένα οικογενειακό «παιχνίδι» που ο Γιώργος Αθ. Αλεβίζος θεώρησε χρέος του να συνεχίσει, «γεννήθηκε» η συλλογή παροιμιών και παροιμιακών εκφράσεων με τίτλο «Παροιμίες και ιδιωτισμοί». Ο κ. Αλεβίζος καταγράφει όσες παροιμίες άκουσε από το λαό και είχαν «απήχηση στο αυτί και στη συνείδηση του κόσμου». Τις καταγράφει και δίνει τη βασική τους ερμηνεία. Κάποιες από αυτές δε συμπεριλαμβάνονται σε άλλες γνωστές συλλογές.

Οι παροιμίες είναι λαϊκές ρήσεις που με λίγες λέξεις εκφράζουν - μεταφορικά, αλληγορικά και σκωπτικά - διάφορες βιοτικές αλήθειες που αποκτήθηκαν από τη μακρά πείρα. Μεταδίδονται προφορικά και συχνά είναι έμμετρες. Η παροιμία λέγεται για να παραδειγματίσει, να διδάξει ή να σχολιάσει μια κατάσταση. Κατά τον Ησύχιο: «Παροιμία, βιωφελής λόγος παρά την οδόν λεγόμενος, οίον παροδία, οίμος γαρ η οδός», δείχνοντας ότι η παροιμία ήταν κάτι συνοδευτικό και βοηθητικό για τους ανθρώπους, είτε στη ρύμη του λόγου τους («εν παρόδω»), είτε στο δρόμο της όλης πορείας τους στη ζωή, μια σημαντική αλήθεια.

Συχνά εκφράζουν αντιφατικές αλήθειες. Σαν η μία να αναιρεί την άλλη. Αυτές όμως οι αντιφατικές αλήθειες είναι αποδεκτές, γιατί εκφράζουν διαφορετική πλευρά του ίδιου φαινομένου. Εκφράζουν την αντιφατική φύση των πραγμάτων. Στο εσωτερικό των φυσικών και κοινωνικών φαινομένων συγκρούονται αντιφατικά πράγματα.

Οι αρχαίοι φιλόσοφοι χρησιμοποιούσαν το «σόφισμα της Ηλέκτρας», για να αποδεικνύουν πως, σε μερικές περιπτώσεις, είναι δυνατόν να γίνονται ταυτόχρονα παραδεκτές αντιφατικές κρίσεις. Η Ηλέκτρα γνωρίζει τον αδελφό της Ορέστη, αλλά όταν τη ρωτούν αν γνωρίζει τον σκεπασμένο ξένο που βρίσκεται μπροστά της, απαντά αρνητικά. Επομένως, οι δύο αντιφατικές κρίσεις «η Ηλέκτρα γνωρίζει τον Ορέστη» και «η Ηλέκτρα δε γνωρίζει τον Ορέστη» αληθεύουν. Η Ηλέκτρα γνώριζε τον Ορέστη παιδί και γι' αυτό δεν αναγνωρίζει τον άνδρα που στέκεται εμπρός της.

Οι παροιμίες δείχνουν τον πολιτισμό ενός λαού, τον τρόπο που σκέφτεται. Είναι ο «καθρέφτης» της ψυχής του.


Ηρακλής ΚΑΚΑΒΑΝΗΣ