Διαπιστώσεις για σημαντικές αλλαγές στο περιβάλλον της αφρικανικής ηπείρου έκαναν πρόσφατα δεκάδες Αφρικανοί υπουργοί Περιβάλλοντος στο Γιοχάνεσμπουργκ της Ν. Αφρικής, κατά την παρουσίαση έκθεσης 400 σελίδων του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ (UNEP) με τίτλο «Αφρική: Ο Ατλας ενός μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος». Στην έκθεση, περίπου τριακόσιες δορυφορικές φωτογραφίες αποδεικνύουν τις αλλαγές που έχει υποστεί το αφρικανικό περιβάλλον μέσα στις τελευταίες δεκαετίες, υπογραμμίζοντας τις συνέπειες της πληθυσμιακής αύξησης, της διεύρυνσης της αστικοποίησης, του λιώσιμου των πάγων στα αφρικανικά βουνά (π.χ. η συρρίκνωση των παγετώνων στο όρος Κιλιμάντζαρο), την ξήρανση άλλοτε τεράστιων λιμνών (όπως η λίμνη του Τσαντ) αλλά και τη δεντροφύτευση σημαντικών εκτάσεων που αλλάζουν θετικά, σε τοπικό επίπεδο, το πρόσωπο της τοπικής πανίδας και χλωρίδας (π.χ. ορισμένες περιοχές του κεντροαφρικανικού Νίγηρα).

Σ' αυτό το φωτογραφικό καρέ «πριν» και «μετά», που μοιάζει με βουβό πλην αξιόπιστο μάρτυρα των αλλαγών στη λεγόμενη «σκοτεινή ήπειρο», βρίσκει κανείς εικόνες όπως:

• Τη μεγέθυνση των τσιμεντουπόλεων σε κάποτε καταπράσινες δασικές εκτάσεις
• Τη συρρίκνωση τροπικών δασών από ολοένα και αυξανόμενες αγροτικές εκτάσεις
• Τα χνάρια τεράστιων φιδωτών χωματόδρομων μέσα σε δάση
• Τη διάβρωση του εδάφους στο δέλτα ποταμών
• Τεράστιους προσφυγικούς καταυλισμούς

Ειδικότερα:

-- Οι πάγοι στην κορυφή των βουνών Ρουεντζόνι της Ουγκάντας έχουν συρρικνωθεί κατά 50% στο διάστημα 1987-2003.

-- Στη βόρεια ΛΔ Κονγκό από το 1975 ως σήμερα, αυξήθηκαν οι περιοχές αποψίλωσης των δασών που γέμισαν χωματόδρομους που οδηγούν είτε σε νέες κατοικημένες περιοχές είτε σε ορυχεία.

-- Στο βόρειο τμήμα του Κέιπ Τάουν της Ν. Αφρικής, το μεγαλύτερο μέρος των κάποτε τεράστιων εκτάσεων όπου φύεται το τοπικό - μοναδικό στο είδος του - φυτό «fynbo» (το φύλλωμά του μοιάζει με λευκά φτερά μεγαλόσωμων πτηνών) αντικαταστάθηκε από χωράφια και αστικούς οικισμούς μέσα σε μία 30ετία.

-- Μέσα στα τελευταία 35 χρόνια καταγράφεται η εξαφάνιση δασών και σχεδόν όλης της χαμηλής βλάστησης στους λόφους Τζέμπελ Μάρα του δυτικού Σουδάν, όπου εκτός απ την εκεί αύξηση του ντόπιου πληθυσμού έχουν προστεθεί και πλήθη προσφύγων από άλλες περιοχές της χώρας.

-- Δορυφορικές φωτογραφίες που πάρθηκαν από το 1942 ως το 2007 καταγράφουν σημαντική διεύρυνση του αστικού περιβάλλοντος της πρωτεύουσας της Σενεγάλης, Ντακάρ. Ετσι, διαπιστώνεται ότι το Ντακάρ από μικρό αστικό κέντρο μερικών χιλιάδων που ήταν πριν 60 χρόνια, στο άκρο του ακρωτηρίου Βερτ, έφθασε σήμερα να είναι μητρόπολη 2.500.000 κατοίκων που εκτείνεται σ' όλη τη χερσόνησο.

-- Τη σημαντική μείωση της στάθμης νερού στη λίμνη Βικτώρια μέσα στην τελευταία πενηντακονταετία...

Από το 1990 ως το 2004, κάποιες αφρικανικές χώρες πέτυχαν ορισμένες μικρές περιβαλλοντικές βελτιώσεις, κυρίως στον τομέα του υδροφόρου ορίζοντα και των δικτύων αποχέτευσης. Καταγράφεται επίσης μία μικρή αλλά όχι ευκαταφρόνητη αύξηση του αριθμού των προστατευόμενων πάρκων, που πλέον ξεπερνούν τις 3.000 σ' όλη την Αφρική.

Η εφαρμογή πολιτικών προστασίας των δασών από οργανωμένα συμφέροντα εταιρειών ξυλείας μείωσαν τους ρυθμούς αποψίλωσης δασών στο όρος Κένυα.

Πρωτοβουλίες αγροτών με στόχο τη δεντροφύτευση και την προστασία των δασών είχαν ως αποτέλεσμα τη βελτίωση της ποιότητας του εδάφους (και κατά συνέπεια της αγροτικής παραγωγής) στην επαρχία Τάχουα στο Νίγηρα. Από τη σύγκριση δορυφορικών και αεροφωτογραφιών της τελευταίας 40ετίας σε τουλάχιστον τρεις μεγάλες επαρχίες του νότιου Νίγηρα, υπάρχει πλέον σήμερα 20πλάσιος αριθμός δέντρων απ' ότι στις αρχές της δεκαετίας του '70!

Η αναθεώρηση της δασικής πολιτικής στη Λιβερία βοήθησε στην προστασία του δάσους στο Εθνικό Πάρκο Σάπο από οργανωμένα εταιρικά συμφέροντα ξυλεμπορίας και εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου.

Επιπλέον, η συρρίκνωση των δασών είναι υπόθεση που απασχολεί σοβαρά τουλάχιστον 35 αφρικανικές χώρες (με σοβαρότερες τις περιπτώσεις σε ΛΔ Κονγκό, Μαλάουι, Νιγηρία, Ρουάντα), καθώς υπολογίζεται ότι στην Αφρική χάνονται περίπου 4.000.000 εκτάρια δασικής έκτασης ετησίως! (Δηλαδή, διπλάσια έκταση απ' ό,τι στον υπόλοιπο πλανήτη...).

Ανησυχητική είναι η μείωση της βιοποικιλότητας των ειδών χλωρίδας και πανίδας σε 34 αφρικανικές χώρες (όπως η Αλγερία, η Αιθιοπία, η Γκαμπόν, το Μάλι).

Η διάβρωση του εδάφους απασχολεί 32 αφρικανικές χώρες με κρισιμότερες τις περιπτώσεις χωρών όπως το Καμερούν, η Ερυθραία και η Γκάνα. Σημαντικά τα προβλήματα ερημοποίησης του εδάφους και απώλειας των υπόγειων και ορατών υδροφόρων οριζόντων σε Μπουρκίνα Φάσο, Τσαντ, Κένυα και Νίγηρα.

Ο άτλας δορυφορικών φωτογραφιών του UNEP καταδεικνύει ότι η διάβρωση του εδάφους και η μόλυνσή του από χημικά υλικά ή φυσικές καταστροφές, έχουν υποβαθμίσει την ποιότητα του εδάφους στο 65% των αγροτικών εκτάσεων της ηπείρου.

Οι συντάκτες του φωτογραφικού άτλαντα σημειώνουν ότι η Αφρική είναι η θερμότερη ήπειρος στην υφήλιο, με ερήμους και άνυδρες περιοχές που καλύπτουν έως και το 60% ολόκληρης της επιφάνειας του εδάφους. Πάνω από 300 εκατομμύρια Αφρικανοί αντιμετωπίζουν ήδη δυσκολία στην καθημερινή εξασφάλιση καθαρού πόσιμου νερού, ενώ υπολογίζεται ότι μέχρι το 2050 ο αριθμός των διψασμένων στην υποσαχάρεια Αφρική θα αυξηθεί κατά το 1/3.

Ωστόσο, στην έκθεση αποσιωπάται - εσκεμμένα; - ότι ένα μέρος των αλλαγών στο εκτενές τοπίο της Αφρικανικής ηπείρου είναι προϊόν πολιτικών που εφαρμόζει, δεκαετίες τώρα, το μεγάλο κεφάλαιο, αλλά και οι νεοαποικιοκρατικές πολιτικές χωρών της Αμερικής, της Ευρώπης ακόμη και της Ασίας μπροστά στον εντεινόμενο, αδυσώπητο μεταξύ τους ιμπεριαλιστικό ανταγωνισμό. Το περιβάλλον (όχι μόνον της Αφρικής...) είναι και σ' αυτή την περίπτωση ένας ακόμη μεγάλος καθρέφτης αντικατοπτρισμού της απάνθρωπης «ανάπτυξης» που επιφέρει ο καπιταλισμός σε βάρος, όχι μόνον του ανθρώπινου είδους, αλλά και ολόκληρου του πλανήτη...