Παρά τις μεθοδευμένες προσπάθειες του υπουργείου Παιδείας να προωθήσει τις διατάξεις της Διακήρυξης της Μπολόνια και να πείσει ότι αυτές κινούνται σε θετική κατεύθυνση, οι αντιδράσεις είναι ισχυρές. Οι πρυτάνεις των ελληνικών πανεπιστημίων από την πρώτη στιγμή είχαν εκφράσει την αντίθεσή τους σε όσα "μαγειρεύονται" στο καζάνι της ΕΕ.

Ο "Ρ" δημοσιεύει σήμερα εκτενή αποσπάσματα από την εισήγηση του Πρύτανη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Θεμιστοκλή Ξανθόπουλου, στο διήμερο σεμινάριο για τη Διακήρυξη της Μπολόνια, που πραγματοποιήθηκε χτες και προχτές στην Αθήνα, και απηχεί αυτή ακριβώς την αντίθεση του επιστημονικού κόσμου στην κατεύθυνση των αλλαγών.

Συγκεκριμένα, λοιπόν, ο πρύτανης του ΕΜΠ τονίζει ότι «προωθείται με συστηματικό τρόπο το σενάριο της υπαγωγής και της Παιδείας στους νόμους μιας παγκοσμιοποιημένης αγοράς. Σύμφωνα με τους κυρίαρχους στόχους αυτής της αγοράς, το νέο παγκόσμιο μοντέλο της Παιδείας στον πανεπιστημιακό (και όχι μόνο) χώρο συνοψίζεται ενδεικτικά στα εξής:

• Η κρατική συμμετοχή στην εκπαιδευτική πολιτική και την οικονομική της στήριξη πρέπει να αποδυναμώνεται συνέχεια, μέχρι τελικής εξαφάνισης, υποκαθιστάμενη από την "αγορά". Εγκαταλείπονται, επομένως, πλήρως και οριστικά, η θεμελιώδης υπαρξιακή αρχή της ανώτατης παιδείας, ως πρώτου τη τάξη Δημόσιου Αγαθού, αλλά και οι συνταγματικές υποχρεώσεις όλων των δημοκρατικών κοινωνιών για την πολιτική και οικονομική στήριξη και ανάπτυξή της.
• Τα Πανεπιστήμια μετατρέπονται σε "επιχειρήσεις", με την πλήρη έννοια του όρου, οι οποίες για να επιβιώσουν κυνηγούν διεθνώς, ανταγωνιστικά και με όλα τα θεμιτά και αθέμιτα μέσα, "φοιτητές - πελάτες". Κύριοι στόχοι τους είναι η μεγιστοποίηση του οικονομικού οφέλους, από την επίτευξη του οποίου και μόνο κρίνονται και οι διοικήσεις τους.
• Οι "πελάτες - φοιτητές" οφείλουν να χρηματοδοτούν οι ίδιοι τις σπουδές τους είτε δανειζόμενοι τα αναγκαία ποσά από τραπεζικά ή άλλα οικονομικά συγκροτήματα, τα οποία θα επενδύσουν επιλεκτικά στα διαφαινόμενα προσόντα τους, όπως ακριβώς επενδύουν και στις λεγόμενες καινοτόμες επιχειρήσεις.
• Η Ανώτατη Παιδεία, ως προϊόν της αγοράς, διαχωρίζεται οικονομικά, όπως και τα άλλα προϊόντα, σε δυο κατηγορίες με διαρκώς αυξανόμενη τη μεταξύ τους ποιοτική απόσταση: Στην πρώτη συγκροτούνται τα "κέντρα αριστείας", με αυστηρή επιλογή φοιτητών από τους έχοντες και κατέχοντες της κυρίαρχης οικονομικο-πολιτικής τάξης, η οποία και μόνο θα έχει πρόσβαση στα καλά και ακριβά προπαρασκευαστικά ιδιωτικά σχολεία και φροντιστήρια της μέσης εκπαίδευσης. Θα προστίθενται βέβαια, μέσω ανταποδοτικών υποτροφιών και ορισμένοι μη προνομιούχοι, αλλά εμπορεύσιμοι - ταλαντούχοι απόφοιτοι της μέσης εκπαίδευσης. Στη δεύτερη κατηγορία συσσωρεύεται μια χαμηλής ποιότητας μαζική εκπαίδευση χωρίς πόρους και υποδομές, αποκομμένη αναγκαστικά από το οξυγόνο της βασικής έρευνας και λειτουργικά προσαρμοσμένη στις φθηνότερες και προφανώς αναποτελεσματικότερες μορφές διδασκαλίας.

Θεμελιώνεται έτσι σε βάθος, συνεχώς διευρυνόμενη, η ανισότητα της πρόσβασης στην επιστημονική γνώση και επαγγελματική εκπαίδευση, δεδομένου ότι οι γόνοι των εχόντων και κατεχόντων, ως απόφοιτοι των κέντρων αριστείας, θα έχουν κατά κύριο λόγο και την ουσιαστική πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες.

Οι ολίγοι εναπομείναντες ρομαντικοί του 20ού αιώνα θα παρατηρήσουν εδώ ότι η πραγμάτωση του παραπάνω σεναρίου καταλύει όλα τα βάθρα μιας δημοκρατικής κοινωνίας, αφού όχι μόνο καταργείται οριστικά και αμετάκλητα η ισότητα των ευκαιριών πρόσβασης στις διάφορες βαθμίδες της παιδείας, με κορύφωμα τον ωμά αγοραίο και αυστηρά ταξικό διαχωρισμό τους, αλλά και κατασκευάζεται διά της "υπο-παιδείας" μια απαίδευτη και βαθύτατα ανασφαλής πλειοψηφία φτηνού εργατικού δυναμικού χωρίς ουσιαστικές δυνατότητες αλλαγής επαγγελματικού επιπέδου ή αντιστάσεων στη συνεχή υποβάθμιση των δημοκρατικών της δικαιωμάτων».

Είναι προφανές, σύμφωνα με τον Θ. Ξανθόπουλο, ότι «κύριο σημείο τομής της πρότασης των μεγάλων της Ευρώπης (συντακτών της αρχικής διακήρυξης της Σορβόνης) και των πολλών μικρότερων που τους ακολούθησαν με τη διακήρυξη της Μπολόνια, είναι η ικανοποίηση των απαιτήσεων της αγοράς εργασίας, η οποία επιβάλλει τη γρήγορη και μαζική χορήγηση πρακτικών και άμεσα αναλώσιμων επαγγελματικών εφοδίων, με παράλληλη δραστική μείωση του κόστους των ευρωπαϊκών πανεπιστημιακών σπουδών μέσω της υιοθέτησης των δύο κύκλων του Αγγλοσαξονικού συστήματος σπουδών, οι οποίοι διαχωρίζονται λειτουργικά και δομικά με την απόκτηση ενός πρώτου επαγγελματικού πτυχίου και ονομάζονται, αντίστοιχα, "προπτυχιακός" και "μεταπτυχιακός"».

Ετσι, εξηγεί ότι επιδιώκεται «επίτευξη τριών μείζονος πολιτικής και οικονομικής σημασίας στόχων:

• Μεταλλάσσονται σε Πανεπιστήμια όλες οι Ανώτερες Επαγγελματικές Σχολές, κατά το πρότυπο των Polytechnics, χωρίς ουσιαστική αναβάθμιση και το κυριότερο χωρίς κανένα κόστος, με παράλληλη ικανοποίηση της απαίτησης του Ευρωπαίου πολίτη για πανεπιστημιακούς, έστω και κατ' όνομα, τίτλους.
• Υποβαθμίζονται σε Ανώτερες Επαγγελματικές Σχολές οι κορμοί των σημερινών ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων, με σημαντική οικονομική ανακούφιση των αντίστοιχων κρατικών προϋπολογισμών, λόγω της συνακόλουθης συρρίκνωσης των δαπανών τους για υποδομές και λειτουργικές δαπάνες, χωρίς όμως να χάσουν το εμπορικό αντίκρισμα της φίρμας τους στον πελάτη - φοιτητή, δηλαδή στον πανεπιστημιακό τους τίτλο. Εξαιρούνται από την υποβάθμιση αυτή, ορισμένα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα ειδικών απαιτήσεων (Σχολές Μηχανικών, Ιατρικής κλπ.), τα οποία έχουν ήδη δικαίως εξασφαλίσει και νομοθετικά την αντιστοίχιση του ενιαίου κύκλου των σπουδών τους με το επίπεδο του Master (π.χ. Αρθρο 2, παρ. 2 του με αριθμ. 99-747/30.08.1999 φύλλου της Εφημερίδας της Κυβέρνησης της Γαλλικής Δημοκρατίας για την απονομή του βαθμού και των δικαιωμάτων του Master στους διπλωματούχους μηχανικούς των μεγάλων σχολών).
• Μειώνεται θεαματικά η πρόσβαση, άρα και το κόστος, στην πολυδάπανη πραγματική πανεπιστημιακή εκπαίδευση, η οποία στην "ουσία" περιορίζεται στον μεταπτυχιακό κύκλο. Ανετα θα μπορεί πλέον να καλύπτεται η χρηματοδότησή της είτε από κρατικούς προϋπολογισμούς, είτε σε μια τελική φάση, μέσω της εύλογης κατάργησης για τη βαθμίδα αυτή της δωρεάν παιδείας (το κράτος θα θεωρήσει ότι έχει εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του με τη χορήγηση δωρεάν παιδείας για το κύριο πρώτο πτυχίο), σύμφωνα και με το γενικότερο στόχο της παγκοσμιοποίησης της αγοράς και στην παιδεία.

Η αγορά είναι έτσι πολλαπλά ικανοποιημένη: Σύμφωνα και με τη Λευκή Βίβλο για τη διδασκαλία και τη μάθηση (... προς την κοινωνία της γνώσης), μέσω της οποίας προβάλλονται υπέρμετρα οι οικονομικές πλευρές της ανθρώπινης δραστηριότητας και διευκρινίζεται ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση δε δύναται να καλύψει νέες χρηματοδοτήσεις για την παιδεία, η διακήρυξη της Μπολόνια επιχειρεί να δημιουργήσει ένα μαζικό, μέσου επιπέδου εργατικό δυναμικό, μικρού εκπαιδευτικού κόστους και περιορισμένης, αλλά χρήσιμης για τις άμεσες ανάγκες της αγοράς εργασίας, εμβέλειας, μειώνοντας δραστικά τις δαπάνες για την Ανώτατη Παιδεία και καλύπτοντας παράλληλα την αυξημένη ζήτηση του πελάτη - Ευρωπαίου πολίτη για πανεπιστημιακούς τίτλους, έστω και μεταλλαγμένους».

Στα συμπεράσματα της εισήγησής του ο πρύτανης του ΕΜΠ σημειώνει ότι διάφοροι φορείς της ΕΕ «επιδιώκουν μέσω μιας γενικότερης κινητοποίησης γύρω από τη διακήρυξη της Μπολόνια και την προετοιμασία της συνάντησης της Πράγας, την ταυτόχρονη επίτευξη τριών μείζονος πολιτικής και οικονομικής σημασίας στόχων, οι οποίοι ικανοποιούν πολλαπλά τις βραχυπρόθεσμες επιδιώξεις της αγοράς, σύμφωνα και με τις επιταγές της Λευκής Βίβλου: Δεδομένου ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση αποφάσισε να μην καλύψει νέες χρηματοδοτήσεις για την παιδεία, η διακήρυξη της Μπολόνια επιχειρεί να προωθήσει τη δημιουργία ενός μαζικού εργατικού δυναμικού μέσου επιπέδου, μικρού εκπαιδευτικού κόστους και περιορισμένης, αλλά χρήσιμης για τις άμεσες ανάγκες της αγοράς εργασίας, εμβέλειας, μειώνοντας δραστικά τις δαπάνες για την Ανώτατη Παιδεία και καλύπτοντας παράλληλα την αυξημένη ζήτηση του πελάτη - Ευρωπαίου πολίτη για πανεπιστημιακούς τίτλους, έστω και μεταλλαγμένους».

Η πρόταση των πρυτάνεων σύμφωνα με τον Θ. Ξανθόπουλο συνοψίζεται στο ότι: «το αναφαίρετο δημοκρατικό δικαίωμα της ισότιμης πρόσβασης του Ευρωπαίου πολίτη στα πανεπιστήμια (και τις κατ' ουσία ισότιμες μ' αυτά σχολές) του ευρωπαϊκού χώρου, σε συνδυασμό με την απόρριψη της σχεδιαζόμενης συρρίκνωσης των δαπανών για την ανώτατη εκπαίδευση στην Ευρώπη, (όχι μόνο για λόγους ιστορικούς ή αρχής, αλλά και διότι μεσομακροπρόθεσμα αποδείχτηκε ότι η επένδυση αυτή είναι και για τις ανάγκες της αγοράς ωφελιμότερη από τις όποιες προσωρινές εξυπηρετήσεις οικονομικών συμφερόντων) οδηγούν μονοσήμαντα στην απόρριψη του "σημείου τομής" της Διακήρυξης της Μπολόνια δηλαδή την αναγκαστική και καθολική διάσπαση των πανεπιστημιακών σπουδών σε δυο κύκλους».

Παράλληλα, κάνουν σαφές ότι «το υπουργείο Εθνικής Παιδείας και θρησκευμάτων με τη σύμφωνη γνώμη των συναρμόδιων υπουργείων οφείλει να διπλασιάσει με σαφές και σύντομο χρονοδιάγραμμα τις χρηματοδοτήσεις των ΑΕΙ». Ενώ επίσης, θίγοντας το θέμα της λεγόμενης «ανωτατοποίησης των ΤΕΙ», ο πρύτανης του ΕΜΠ σημειώνει ότι επιβάλλονται οι προσπάθειες «των σχετικών με τα πανεπιστήμια φορέων, στην ουσιαστική πανεπιστημιοποίηση των σπουδών τόσο στα οιονεί πανεπιστήμια όσο και σε ορισμένες Ανώτερες Δημόσιες Επαγγελματικές σχολές που το δικαιούνται από τις εξελίξεις των επιστημών και της τεχνολογίας και έχουν αποδείξει ότι μπορούν να γίνουν πραγματικά πανεπιστήμια (όπως π.χ. συμβαίνει σε ορισμένα από τα Ελληνικά ΤΕΙ)».