Το Ιδρυμα Περίθαλψης Ηλικιωμένων Αγωνιστών «Το Σπίτι του Αγωνιστή» εξέδωσε, πρόσφατα, ένα σεμνά καλαίσθητο αλλά και μοναδικό, ως προς το περιεχόμενό του, βιβλίο. Βιβλίο που φέρνει στο «φως» ένα πολύτιμο (παρά την «ταπεινή» μορφή του), άγνωστο γραπτό ιστορικό κειμήλιο - τεκμήριο των οραμάτων, των ηρωικών απελευθερωτικών αγώνων και μαρτυρίων του λαού μας στα εμφυλιακά και μετεμφυλιακά χρόνια. Τίτλος του «ποιήματα αγωνιστριών στις Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ (διαφυλαγμένα από την Μάρθα Ξανθοπούλου - Αντονέν)».

Την έκδοση συνοδεύει ανοιχτό «γράμμα» του προέδρου και του γενικού γραμματέα ΔΣ του ιδρύματος, αντίστοιχα, αγωνιστών Κώστα Μαραγκουδάκη και Φοίβου Τσέκερη προς τους φίλους, φίλες, συναγωνιστές, συντρόφους, συντρόφισσες, του «Σπιτιού», που τους αναγγέλλει: «Με πολλή χαρά σας στέλνουμε τιμητικά, για τη στήριξη της κοινής μας προσπάθειας στο "Σπίτι του Αγωνιστή" την έκδοση ποιημάτων αγωνιστριών στις Φυλακές Αβέρωφ, που διαφύλαξε η αξέχαστη συντρόφισσα Μάρθα Ξανθοπούλου - Αντονέν στο σημειωματάριο της φυλακής και ήρθε σ' εμάς, κατά την παραλαβή του ιδιόκτητου σπιτιού της στο Βύρωνα, που είχε την καλοσύνη να προσφέρει για τον κοινωνικό στόχο του ιδρύματός μας. Θεωρήσαμε χρέος μας να μελετήσουμε το περιεχόμενο του "μπλοκ" (σημειωματαρίου) και σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για την προσφορά της Μάρθας και του συζύγου της, να εκδώσουμε αυτά τα ποιήματα για όλους όσοι στηρίζουν το "Σπίτι", ηθικά και κυρίως υλικά» (σ.σ. Το βιβλίο διατίθεται δωρεάν).

Το γράμμα υπογραμμίζει ότι το «Σπίτι», με τη συμπαράσταση «πρώτα του ΚΚΕ και στη συνέχεια πολλών φίλων και συναγωνιστών, λειτουργεί ήδη 3,5 χρόνια, με άριστες - κατά γενική ομολογία - συνθήκες, προσφέροντας τις υπηρεσίες του σε δεκάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας και των κοινωνικών αγώνων. Χωρίς αυτή τη συμπαράσταση, η λειτουργία του "Σπιτιού" θα ήταν ανέφικτη» και καταλήγει με ευχαριστίες και τη «βεβαιότητα» ότι η συμπαράσταση αυτή «θα συνεχιστεί», γιατί «το "Σπίτι" είναι όλων μας και από μας εξαρτάται η ύπαρξη και επιτυχής λειτουργία του».

Προλογίζοντας το βιβλίο, οι Κ. Μαραγκουδάκης και Φ. Τσέκερης αναφέρουν ότι στην πρώτη επίσκεψή τους στο σπίτι που δώρησε η Μάρθα Ξανθοπούλου - Αντονέν, μεταξύ των βιβλίων και περιοδικών που κατέλειπε, υπήρχε ένα μπλοκ. Κιτρινισμένες και δυσκολοδιάβαστες οι σελίδες του. Τα χρόνια ξεθώριασαν και το μελάνι. Αρχικά νόμισαν ότι ίσως επρόκειτο για ποιήματα που έγραφε η Μάρθα όσο ήταν έγκλειστη στις Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ.

Τελικά, μετά από επίμονη και πολύμηνη προσπάθεια «ανάγνωσης» των χειρόγραφων σελίδων, εξέτασης - αμέτρητες φορές - του γραφικού χαρακτήρα σε κάθε σελίδα, των χαρακτηριστικών της γλώσσας, της ορθογραφίας, του τονικού συστήματος, του θέματος, της δομής και στιχουργίας σε κάθε χειρόγραφο - σελίδα τη σελίδα - διαπιστώθηκε ότι τα ποιήματα που περιείχε το μπλοκ δεν ήταν της Μάρθας Ξανθοπούλου. Οτι τα ποιήματα γράφτηκαν από πέντε διαφορετικούς γραφικούς χαρακτήρες. Δηλαδή, από πέντε φυλακισμένες στου Αβέρωφ κομμουνίστριες αγωνίστριες στα χρόνια της ΕΑΜικής Αντίστασης και του ΔΣΕ.

«Η μεγάλη συμβολή της Μάρθας ήταν ότι, στις συνθήκες της φυλακής, με την καθημερινή τρομοκρατία, τις απειλές και την πιθανότητα νέας δίωξης "για συγκέντρωση επαναστατικού υλικού", βοήθησε στη διάσωση θαυμάσιων ποιημάτων γυναικών πολιτικών κρατουμένων στις φυλακές του εμφυλίου και στη μακρόχρονη μετεμφυλιακή περίοδο», αναφέρουν οι προλογούντες το βιβλίο. Επισημαίνουν τη μεγάλη σημασία που είχε το γεγονός ότι «κάτω από ζοφερές συνθήκες, στο σκοτάδι του άθλιου νυχτερινού φωτισμού στη φυλακή», συντρόφισσες - συγκρατούμενες της Μάρθας, «αφιέρωναν ώρες ή για να γράψουν οι ίδιες ποιήματα, αποκαλύπτοντας τον συναισθηματικό τους κόσμο αλλά και τα προβλήματα της φυλακισμένης γυναίκας στα κάτεργα των μετεμφυλιακών κυβερνήσεων - που τα πλοκάμια τους απλώνονται και σήμερα - ή για να αντιγράψουν ποιήματα άλλων φυλακισμένων γυναικών, με τα οποία έχουμε σήμερα τη χαρά να επικοινωνούμε».

Οι δύο αγωνιστές, πιστεύοντας στην πολύπλευρη σημασία των ποιημάτων που περιέχει το μπλοκ της Μάρθας Ξανθοπούλου και ότι αξίζουν να διαβαστούν, απευθυνόμενοι νοερά στις αγωνίστριες που τα έγραψαν τονίζουν: «(...) συντρόφισσες, αυτό που κάνατε είναι για μας, για όλους που θα διαβάσουν τα ποιήματά σας, μια μεγάλη προσφορά. Σας ευχαριστούμε με όλη την καρδιά μας. Και για να δώσουμε αυτή τη χαρά πολύ πέρα απ' το χώρο του "Σπιτιού του Αγωνιστή", αποφασίσαμε την έκδοση των ποιημάτων σας, (...) τιμώντας με αυτήν την έκδοση όλες τις πολιτικές κρατούμενες, τη μεγάλη δωρήτρια στο "Σπίτι του Αγωνιστή" Μάρθα Ξανθοπούλου - Αντονέν και όλους τους απλούς ανθρώπους».

Στην εισαγωγή της έκδοσης, μεταξύ άλλων, επισημαίνεται ότι «το ιδιαίτερης ιστορικής, ιδεολογικής, κοινωνικής, ανθρωπιστικής αξίας κειμήλιο - ντοκουμέντο» που διαφύλαξε η Μάρθα Ξανθοπούλου - Αντονέν, «καταυγάζει συγκλονιστικά την "προμηθεϊκή" αντοχή, το υψηλόφρον ήθος, το ανυπότακτο πνεύμα, το αγωνιστικό σθένος, το μεγάλο "Οχι" στους δυνάστες του λαού μας και το μεγάλο "Ναι" στη Ζωή και τον Ανθρωπο, των υποδίκων, των καταδικασμένων σε θάνατο ή σε ισόβια, ή σε μακρόχρονη φυλάκιση αγωνιστριών της ΕΑΜικής Αντίστασης και του ΔΣΕ, οι οποίες "έζησαν"- αν αυτό λέγεται ζωή - πολλά χρόνια στις Γυναικίες Φυλακές Αβέρωφ, μεταξύ των οποίων ήταν και η Μάρθα Ξανθοπούλου - Αντονέν».

Για να γίνει αντιληπτή η πολλαπλή αξία των ποιημάτων του μπλοκ, οι συνθήκες υπό τις οποίες γράφτηκαν αυτά και διαφυλάχθηκαν, στην εισαγωγή - με παράθεση στοιχείων - περιγράφεται η εφιαλτική, απάνθρωπη, δαντική «κόλαση» των Φυλακών Αβέρωφ - Ανδρικών και Γυναικείων - από την ανέγερσή τους (1890), και ιδιαίτερα στα εμφυλιακά και μετεμφυλικά χρόνια. Οι απάνθρωπες συνθήκες κράτησης, ο ανθρωποσυνωστισμός, η άθλια σίτιση, η ελλειψη οξυγόνου, οι απαγορεύσεις του αυλισμού, ο «δρόμος» προς τα εκτελεστικά αποσπάσματα, τα πολύμορφα, τεράστια έως και θανατηφόρα προβλήματα υγείας των κρατουμένων αγωνιστριών (3.000 κρατούμενες κάθε ηλικίας και επιπλέον 80 παιδάκια βρεφικής και νηπιακής ηλικίας εγκλείστηκαν στις Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ, στα εμφυλιακά και μετεμφυλιακά χρόνια).

Παρ' όλα αυτά, οι αγωνίστριες του λαού μας πολέμησαν κι αυτή την «κόλαση» με το ακατάβλητο φρόνημα, το ανυπότακτο πνεύμα, το αίσθημα αξιοπρέπειας, την ακλόνητη πίστη τους για τα δίκια και τα οράματα του αγώνα τους για λευτεριά, ανεξαρτησία και μιαν άλλη κοινωνία ειρήνης, δικαιοσύνης, σοσιαλιστικής προκοπής, για μια Ελλάδα του Ανθρώπου, με το λαό της αφέντη στον τόπο του. Αντιπάλεψαν την «κόλαση» αυτή και με τη σπουδαία μορφωτική και επιμορφωτική δουλειά τους, με πολιτιστική ψυχαγωγία, αλλά και με την τέχνη της ποίησης.

Τρανή απόδειξη το μπλοκ της Μάρθας Ξανθοπούλου, στις 68 σελίδες του οποίου γράφτηκαν 21 ποιήματα. Στο τέλος μερικών ποιημάτων υπήρχαν διάφορες σημειώσεις των αγωνιστριών που οι ίδιες έγραψαν κάποιο από τα ποιήματα ή αντέγραψαν ποιήματα συγκρατουμένων τους - λ.χ. ημερομηνία γραφής του ποιήματος, τα αρχικά του ονόματος ή ολογράφως το όνομά τους, αφιερώσεις στη Μάρθα, κ.λπ. Η εισαγωγή παρουσιάζει το περιεχόμενο, τα βασικά χαρακτηριστικά (θέματος, γλώσσας, στιχουργίας) του κάθε ποιήματος και του γραφικού χαρακτήρα με τον οποίο γράφτηκε, παραπέμποντας τον αναγνώστη σε αριθμημένες Σημειώσεις, που παρατίθενται στο τέλος του βιβλίου. Των Σημειώσεων προηγείται βιογραφικό της Μάρθας Ξανθοπούλου. Το βιβλίο κοσμείται με χαρακτικό της Ζιζής Μακρή, ερασιτεχνικό σχέδιο ανώνυμης κρατούμενης, το εξώφυλλο, δύο χειρόγραφες σελίδες του μπλοκ, εξώφυλλο και σχέδια της Εύας Μελά.

(Εισαγωγή, σημειώσεις, βιογραφικό, φιλολογική επιμέλεια των ποιημάτων: Αριστούλα Ελληνούδη. Εικαστική επιμέλεια: Εύα Μελά).