«Θεμελιακό» έργο του 20ού αιώνα
Σάββατο 10 Φλεβάρη 2001

Τόλμημα, κόντρα στο ρεύμα της «εσπρέσο», εφήμερης λογοτεχνίας των ημερών μας (της παραλογοτεχνίας δηλαδή), να μεταφράζει κανείς, «παλεύοντας» σχεδόν δέκα χρόνια, λέξη τη λέξη, με μια ξένη και με τη δική μας γλώσσα, ένα μεγάλο δημιούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Τέτοιο τόλμημα είναι η μετάφραση του έργου του Χέρμαν Μπροχ «Ο θάνατος του Βιργιλίου» από τον καθηγητή της Θεωρίας της Λογοτεχνικής Μετάφρασης στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και καταξιωμένο μεταφραστή (σαράντα περίπου σπουδαίων λογοτεχνικών έργων) Γιώργο Κεντρωτή. Το έργο του Μπροχ, κυκλοφόρησε στη σειρά πραγματικά διαλεχτών έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας «Orbis Literae» των εκδόσεων «Γκούτενμπεργκ» και παρουσιάστηκε προχτές το βράδυ στο «Γκαίτε», με ενδιαφέρουσες ομιλίες των Αναστάσιου Βιστωνίτη (συγγραφέας), Τίτου Πατρίκιου (ποιητής), Χριστόφορου Χαραλαμπάκη (καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μελετητής όλου του επιστημονικού, δοκιμιακό και μεταφραστικού έργου του Γ. Κεντρωτή), Γιώργου Δαρδανού (εκδότη) και του μεταφραστή.

Ο Α. Βιστωνίτης, μιλώντας για τον τεράστιο μεταφραστικό μόχθο τόνισε ότι «το βιβλίο είναι και δημιούργημα του Γ. Κεντρωτή, καθώς μπόρεσε να αποδώσει όλη τη λάμψη του πρωτοτύπου». Ενός έργου, το οποίο ο ομιλητής κατέταξε στα «κορυφαία, θεμελιακά έργα» της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας στον 20ό αιώνα, θυμίζοντας ότι ο Τζορτζ Στάινερ το χαρακτήρισε «ομόλογο» του «Οδυσσέα» του Τζόις. Ενα μυθιστόρημα «πάμπλουτο σε εικόνες, λυρικό πάθος, ιδέες, σκέψεις, κρίσεις σε μια εποχή που διαλύεται το παν». Μυθιστόρημα, με τη φόρμα «της ροής του ποταμού, μια θύελλας τη νύχτα», το οποίο ο αντιφασίστας Μπροχ έγραψε την εποχή του ναζισμού, αλληγορώντας μέσα από το θάνατο του δημιουργού της «Αινειάδας» και τη ρωμαϊκή βαρβαρότητα για τη βαρβαρότητα του ναζισμού, «για το νόημα της τέχνης και της κρίσιμης απόφασης που πρέπει να πάρει ο δημιουργός απέναντι στην εξουσία μιας τέτοιας εποχής».

Ο Τ. Πατρίκιος χαρακτήρισε «επίτευγμα» τη μετάφραση, αφού χρειάστηκε «τρέλα», για να κάνει ο Γ. Κεντρωτής «όχι απλώς μια καλή μετάφραση, αλλά μια ανασύσταση της δύσκολης, αδιαπέραστης γλώσσας του Μπροχ - μιας γλώσσας στην εποχή της μεγάλης ανθοφορίας της ευρωπαϊκής κουλτούρας, στη γλώσσα μας. Μιας γλώσσας που αναζήτησε τρόπους για να μην κατανοείται το μήνυμα των δημιουργών από τους πανίσχυρους λογοκριτές αυταρχικών καθεστώτων, η οποία στο έργο του Μπροχ, με την αντιπαράθεση Βιργιλίου - Οκταβιανού, δημιουργού - εξουσίας, θέτει το παντοτινό ερώτημα: σε ποιον ανήκει το πνευματικό έργο, στο δημιουργό ή στο κοινωνικό σύνολο;»

Ο Χρ. Χαραλαμπάκης έκανε μια εκτενή, με λεκτικά παραδείγματα, γλωσσολογική ανάλυση της γλώσσας και των νεολογισμών του Μπροχ -ανάλογων του Τζόις και- παρεπόμενα- γλωσσολογική ανάλυση του «μεταφραστικού ταλέντου» του «ακαταπόνητου επιστήμονα» Γ. Κεντρωτή, του οποίου η μεταφραστική δημιουργία «δείχνει τα ανεξάντλητα όρια, τις απεριόριστες εκφραστικές δυνατότητες της ελληνικής γλώσσας». Ο ομιλητής παραπέμποντας και στο Επίλογο του μεταφραστή (στο τέλος του βιβλίου), αναφέρθηκε στο «διφυή χαρακτήρα», την ποιητική και μουσική δομή του έργου, για να τονίσει το μέγεθος των μεταφραστικών προβλημάτων ενός έργου «που μετεωρίζεται με επικίνδυνους ακροβατισμούς, αναζητώντας "τη γλώσσα της πριν απ' τη δημιουργία δημιουργίας, τη γλώσσα του αγεφύρωτου κενού, τη βουβή γλώσσα του γέλιου και τη βουβή γλώσσα της μουσικής- κι οι δυο τους γλώσσες υπεράνω και υποκάτω των συνόρων των ανθρωπίνων ορίων"», όπως παρατηρεί ο Μπροχ στο μυθιστόρημά του (σελ. 169-170).

Ο Γ. Κεντρωτής εξέφρασε την «υποψία» του ότι «ο Μπροχ, μέγας θαυμαστής του Τζόις, ίσως σκέφθηκε "αφού ο δάσκαλος έγραψε τον «Οδυσσέα» αντλώντας από τον Ομηρο, εγώ θα γράψω για τον αντίποδα του Ομήρου, τον Βιργίλιο και την «Αινειάδα» του. Θα απαντήσω στον «Οδυσσέα» του Τζόις με ένα έργο που να είναι δύσκολο αλλά όχι ακατανόητο". Με μια γλώσσα ποιητική και μουσική, κρυπτική αλλά και καταγγελτική. Επικοινωνήσιμη από τους συμπατριώτες του».