«Ο ΑΦΕΝΤΗΣ ΠΟΥΝΤΙΛΑ ΚΑΙ Ο ΔΟΥΛΟΣ ΤΟΥ Ο ΜΑΤΤΙ»
Ανελέητη σάτιρα για την ταξική ανισότητα
Κυριακή 2 Δεκέμβρη 2012

Hella Wuolijoki και Μπρεχτ
«Ο αφέντης Πούντιλα και ο δούλος του ο Μάττι» είναι γνωστό στο ελληνικό κοινό ως ένα από τα ωριμότερα έργα του μεγάλου δραματουργού, το οποίο έγραψε στην εξορία. Καθώς προελαύνουν τα χιτλερικά στρατεύματα, ο Μπρεχτ αυτοεξορίζεται. Μετά τη Δανία και τη Σουηδία, όπου γράφει το 1939 τη «Μάνα Κουράγιο» και τον «Καλό άνθρωπο του Σετσουάν», φτάνει το 1940 στη Φινλανδία. Εκεί τον φιλοξενεί στο κτήμα της η συγγραφέας Χέλα Βουολιγιόκι, της οποίας πολλά αφηγήματα μιλούν για την αγροτική ζωή και τους γαιοκτήμονες της Φινλανδίας. Από αυτά τα κείμενα αντλεί ο Μπρεχτ την έμπνευση για το έργο του «Ο αφέντης Πούντιλα και ο δούλος του ο Μάττι» και βέβαια από την επαφή του με το φινλανδικό τοπίο, που είναι έντονο στο έργο. Ενα έργο που ανέβηκε τέσσερις φορές στις ελληνικές σκηνές: Το 1976 και το 2010 από το ΚΘΒΕ, το 2003 από την Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης», στη Θεσσαλονίκη, και φέτος από το θέατρο «Τζένη Καρέζη».

Στο έργο αυτό στηρίχθηκε η ομώνυμη ταινία του Αλμπέρτο Καβαλκάντι, που θα παρουσιαστεί σε πρώτη πανελλήνια προβολή. Σενάριο: Hella Wuolijoki, σε συνεργασία με τον Μπρεχτ. Ο Curt Bois, που όλοι τον θυμούνται ως τον γλοιώδη κλέφτη στην «Καζαμπλάνκα», πρωταγωνιστεί ως Puntila, ένας μοχθηρός Φινλανδός ιδιοκτήτης, ο οποίος αλλάζει και γίνεται καλός όποτε είναι μεθυσμένος (αποχρώσεις από την ταινία του Τσάπλιν City Lights). Ο σοφέρ του Puntila (Heinz Engelman) μοιράζεται αρκετές άσεμνες περιπέτειες μαζί με το αφεντικό του και σε ένα σημείο βρίσκεται αρραβωνιασμένος με την έφηβη κόρη του Puntila την Eva (Maria Emo).


Ο Μπρεχτ μάς ταξιδεύει στα όμορφα δάση του Βορρά για να μας μιλήσει για την ιστορία του γαιοκτήμονα Γιόχαν Πούντιλα, ο οποίος, χρησιμοποιώντας την πονηριά και το μεθύσι του, κινείται με άνεση ανάμεσα στην αθωότητα και την ωμή χυδαιότητα. Ο αφέντης Πούντιλα εξουσιάζει ανθρώπους, σχέσεις και καταστάσεις, αποκαλύπτοντας το μεγάλο χάσμα που χωρίζει την ιδιοκτησία από την εργατική τάξη. Αποφασισμένος να διατηρήσει τη δύναμή του, αλλά και να διαχειριστεί τη μοναξιά της ψυχής του, έρχεται αντιμέτωπος με την ανθρωπιά και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων που δουλεύουν γι' αυτόν, προσπαθώντας να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους.

Ο δούλος του ο Μάττι, ένας απόλυτα ελεγχόμενος χαρακτήρας, είναι ο ιδανικός υπηρέτης, πιστός και ειλικρινής, που όμως με την τελική του αναχώρηση δείχνει το δρόμο για την απελευθέρωση και την επανάσταση. Δίπλα σε αυτόν, εργάτες, υπηρέτριες, γυναίκες του μεροκάματου και της φτώχειας, προσπαθούν να κατανοήσουν άλλοτε με χιούμορ και άλλοτε με πίκρα τα όρια της ανθρώπινης αντοχής και της θηριώδους εκμετάλλευσης. Ακόμα και η ίδια η κόρη του Πούντιλα, προικισμένη από όλα τα επηρμένα χαρακτηριστικά της αστικής τάξης, προσπαθεί να εναντιωθεί στην ηγεμονία του πατέρα της, κάνοντας τη δική της μικρή επανάσταση μέσα από τον παράφορο ενθουσιασμό της νεότητάς της. Οι καλές προθέσεις της όμως δεν καταφέρνουν να ξεπεράσουν το ταξικό της σύνορο. Ο Μάττι, όμως, είναι άνθρωπος δυνατός, με ανοιχτό μυαλό και συσσωρεύει πείρα, συνειδητοποιείται ταξικά, εξελίσσεται στη διάρκεια του έργου και οδηγείται στην αναπόφευκτη ρήξη. Είναι αυτός που εκπροσωπεί την προοπτική του λαϊκού κινήματος.

Η ανελέητη σάτιρα του Μπρεχτ για τη διάκριση τάξεων δεν είναι τόσο τσουχτερή στην ταινία όπως στο πρωτότυπο, αλλά το κοινό θα εισπράξει το νόημα.