Το λεωφορείο καθυστερούσε να ξεκινήσει για την πρωτεύουσα. Μια μπουλντόζα πέρασε κάτω από μια μεταλλική γέφυρα πεζών. Ο οδηγός της δεν υπολόγισε το ύψος και ο υψωμένος εκσκαφέας παρέσυρε και γκρέμισε τη μάλλον ετοιμόρροπη μεταλλοκατασκευή. Μετά από κάποια ώρα, ο οδηγός της πείστηκε να σηκώσει τη γέφυρα με τον εκσκαφέα, προκειμένου να περάσουμε.

Συνεχίσαμε το δρόμο μας. Ενας δρόμος σε άθλια κατάσταση, γεμάτος λακκούβες. Κεντρικός όντας, σε προϊδέαζε για την κατάσταση του επαρχιακού δικτύου. Δεξιά και αριστερά πολύχρωμες πινακίδες προϊόντων, πολλά από αυτά ελληνικά. Και παντού ολόγυρα, η μιζέρια...

Βρεθήκαμε πρόσφατα στην Αλβανία και έτσι μας δόθηκε η ευκαιρία να δούμε από κοντά την κατάσταση εκεί και να την περιγράψουμε - όσο το δυνατόν πιστότερα - σε ένα οδοιπορικό, η δημοσίευση του οποίου ξεκινά σήμερα και θα συνεχιστεί τις επόμενες ημέρες.

Η Αλβανία έκανε λάθη στο παρελθόν. Λάθη σε ένα διαφορετικό κοινωνικό καθεστώς, το οποίο οικοδομούσε σε δύσκολες συνθήκες. Σήμερα η πραγματικότητα είναι διαφορετική, κάτω από ένα άγριο καπιταλιστικό καθεστώς που δε λογαριάζει τον άνθρωπο, αφήνοντάς τον «στην τύχη του»... Στην Αλβανία όποιος έχει κάτι, το πουλά. Κλοπιμαία, προίκες, κληρονομιές, προϊόντα. Αν έχει λίγα τσιγάρα ή αρώματα (λαθραία, φυσικά), βγάζει ένα κασελάκι και στήνεται κάτω από ένα δέντρο. Αν έχει λάστιχα με φορεμένες τις ζάντες από Mercedes ή BMW, και σπίτι με αυλή, θα κάνει την αυλή «αντιπροσωπεία». Αν δεν έχει αυλή, αλλά ο τοίχος του σπιτιού είναι στο δρόμο, θα καρφώσει μερικές σανίδες («δανεικές» από κάποια οικοδομή), θα στήσει την παράγκα και θα πουλά. Λάστιχα, φρούτα, τυρί, τενεκέδες.

Δεν υπάρχουν περιθώρια για κάτι διαφορετικό. Κάπως πρέπει να ζήσουν. Η ανεργία είναι μάστιγα. Οι μισθοί πείνας. Και οι δημόσιοι υπάλληλοι, κάποτε... θα πληρωθούν. Οποιος έχει κάτι να πουλήσει είναι τυχερός. Ατυχοι είναι όσοι δεν έχουν και ξαπλώνουν νωχελικά στις πλατείες, περιμένοντας μια ευκαιρία να φύγουν μια ώρα αρχύτερα προς κάποια χώρα της Δύσης. Συνήθως ως λαθρομετανάστες και με την αγωνία της επαναπροώθησης. Γι' αυτό και παραπονιούνται για τις «σκούπες» της ελληνικής Αστυνομίας. Συνάδελφοι, Αλβανοί δημοσιογράφοι λένε ότι οι επαναπροωθήσεις Αλβανών μεταναστών συνεχίζονται αδιάκοπα. Τον Απρίλη 2001, αναφέρουν, η ελληνική Αστυνομία επαναπροώθησε, μέσω της συνοριακής διάβασης της Κακαβιάς 5.721 μετανάστες, ενώ από την Κρυσταλλοπηγή, στο διήμερο 10 -11 Μάη, επαναπροωθήθηκαν περίπου 1.000 μετανάστες. Αυτό για τους Αλβανούς είναι τραγωδία.

Δε θα νοιαστεί κανείς για τα σκουπίδια. Τόνοι από οτιδήποτε άχρηστο και χρησιμοποιημένο απλώνονται στους δρόμους των πόλεων και των χωριών. Σε χαράδρες που γίνονται χωματερές. Σε ρέματα που ρυπαίνονται ανεπανόρθωτα. Και δίπλα στα σκουπίδια, λειτουργούν αυτοσχέδια σφαγεία. Αμνοερίφια σφάζονται επιτόπου. Δίπλα στο δρόμο, στη σκόνη και το καυσαέριο, τεμαχίζονται. Το αίμα ξεπλένεται από το οδόστρωμα με λίγο νερό και τα σφάγια κρεμιόνται από τα τσιγκέλια. Φυσικά εκτός ψυγείου.

Στην πρωτεύουσα, τις άλλες πόλεις, τα χωριά, ετοιμόρροπα κτίρια, με πεσμένους σοβάδες, σπασμένα τζάμια, γκρίζους τοίχους σου μαυρίζουν την ψυχή. Στα Τίρανα η βρωμιά και η καταστροφή ορισμένων κρύβεται κάτω από μια κακόγουστη, έντονη απόχρωση του κίτρινου. Ισως είναι το πιο φτηνό. Ισως θέλουν να μοιάσουν στα κυβερνητικά κτίρια στο κέντρο των Τιράνων, που αναπαλαιώνονται σταδιακά και βάφονται με κίτρινο και κεραμιδί. Οπως και να έχει δεν είναι εύκολο. Δε βοηθά και η ρυμοτομία.

Το ιστορικό κέντρο των Τιράνων είναι όμορφο και θα μπορούσε να είναι ακόμα περισσότερο, αν ήταν καθαρό. Η κεντρική πλατεία, η πλατεία Σκεντέρμπεη με την Οπερα, το Εθνικό Μουσείο, την κεντρική τράπεζα, για το σχέδιο της οποίας ο αρχιτέκτονας απέσπασε διεθνές βραβείο. Δρόμοι και χώροι μεγάλοι, ανοιχτοί για να αναπνεύσεις και να νιώσεις τον ουρανό, χωρίς γκρίζους όγκους να σε βαραίνουν.

Στην ευθεία μέχρι το ποταμάκι Λάνα και μετά, περπατάς στα πλατιά πεζοδρόμια της Λεωφόρου Μαρτύρων του Εθνους, κάτω από πανύψηλα δέντρα, που χαρίζουν απλόχερα τη σκιά τους. Φαντάζεστε μια Πανεπιστημίου με πλατάνια; Περνάς δίπλα από το πρωθυπουργικό μέγαρο, μέχρι το τέρμα της λεωφόρου όπου συναντάς την Ακαδημία Τεχνών και τη Σύγκλητο του Πανεπιστημίου. Τα κτίρια αυτά είναι και τα πιο παραμελημένα. Δείγμα - και αυτό - της κατρακύλας που έχει πάρει η χώρα σε ό,τι αφορά (και) την Παιδεία, την Τέχνη, την Επιστήμη. Αντίθετα το υπουργείο Ιδιωτικοποιήσεων, στέκει αναπαλαιωμένο και φρεσκοβαμμένο, έτοιμο να υποδεχτεί κουστουμαρισμένους, ατσαλάκωτους μεγαλοκαρχαρίες.

Από εκεί και έπειτα, τα Τίρανα του 800 χιλιάδων κατοίκων στοιβάζονται, σε άθλιες παράγκες, μονοκατοικίες και πολυκατοικίες. Οπως γίνεται και στις υπόλοιπες πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά της χώρας. Λόγω των ξένων επιχειρηματιών που έρχονται να εγκατασταθούν στη χώρα και Αλβανών που αφού έβγαλαν κάποια χρήματα στο εξωτερικό φέρνουν το κομπόδεμά τους πίσω στην πατρίδα, παρατηρείται κάποια ανοικοδόμηση. Ομως, είναι άναρχη, χωρίς κανέναν σεβασμό σε κανόνες πολεοδομίας. Οποιος λεφτάς βρει κάποιο χώρο ελεύθερο που να του αρέσει, χτίζει. Ετσι, τριώροφα και τετραώροφα κτίσματα ορθώνονται στη μέση παραγκών, συνεργείων, αποθηκών.

Αν η οικοδόμηση συνεχιστεί, με τους ίδιους ρυθμούς και τον ίδιο τρόπο, τουλάχιστον τα Τίρανα θα αντιμετωπίσουν σε δέκα - είκοσι χρόνια, προβλήματα αστικής ασφυξίας, μπαζωμένων ρεμάτων, ατμοσφαιρικής ρύπανσης και πλημμυρών. Η χώρα είναι ορεινή, με χαράδρες και ρέματα παντού, ενώ τα αντιπλημμυρικά έργα δεν αποτελούν προτεραιότητα των διοικούντων.

Για την κυκλοφοριακή κίνηση δε χρειάζεται να περιμένουμε δέκα και είκοσι χρόνια. Το μποτιλιάρισμα είναι χαρακτηριστικό της ζωής των πόλεών τους. Αλλωστε, τα αστικά συγκροτήματά τους δε σχεδιάστηκαν για ευρεία χρήση αυτοκινήτου, αλλά για Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, πεζοπορία και ποδηλασία. Ομως, οι σύγχρονοι Αλβανοί βιάζονται να γίνουν «Ευρωπαίοι». Μπορεί το σπίτι να είναι ετοιμόρροπο, όμως η Mercedes θα είναι παρκαρισμένη απ' έξω. Ενδειξη «προόδου» και «πλούτου» για όσους τα «κονόμησαν» με κάποιον τρόπο, συνήθως παράνομο. Δεν έχει σημασία αν είναι προϊόν κλοπής ή μεταχειρισμένη τέταρτο και πέμπτο χέρι, εισηγμένη από τη Γερμανία. Αρκεί να υπάρχει.

Τώρα τελευταία, η άρχουσα τάξη της Αλβανίας έχοντας βγάλει αρκετά από δραστηριότητες όπως πώληση κρατικών επιχειρήσεων, ξέπλυμα χρήματος, λαθρεμπόριο όπλων, εμπόριο ναρκωτικών και γυναικών, πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα. Τζιπ. Ισως ωθεί σε αυτήν την επιλογή και το μαύρο χάλι του οδικού δικτύου, που κάνει πλούσιους τους κλεπταποδόχους και εμπόρους αμορτισέρ.

Στα χωριά, βιάζονται να επιδείξουν είδη λαϊκής τέχνης και να τα πουλήσουν, για να ενισχύσουν το ισχνό αγροτικό εισόδημα. Ζωγραφίζουν σε πιάτα δικέφαλους αετούς, προσωπογραφίες του εθνικού τους ήρωα, του Σκεντέρμπεη και της Αλβανίδας Μητέρας Τερέζας. Πουλάν φλοκάτες, σκακιέρες που μάλλον ξέμειναν από παίκτες, μπακίρια.

Τα παιδιά τρέχουν (όπως όλα τα παιδιά του κόσμου) να συναντήσουν τους ξένους. Τα κορίτσια κάθονται και παρατηρούν. Τα αγόρια μετά από λίγο βαριούνται και επιστρέφουν (όπως τα περισσότερα αγόρια του κόσμου) στην μπάλα. Φορούν φανέλες ιταλικών ποδοσφαιρικών ομάδων. Τους παραδόθηκαν, μέσω κάποιας ανθρωπιστικής βοήθειας από την Ιταλία. Είτε κάποιος Ιταλός στρατιώτης της «KFOR», σκέφτηκε να κάνει το ψυχικό του προπαγανδίζοντας παράλληλα την ομάδα της αρεσκείας του. Στα παμπάλαια λεωφορεία των αστικών και υπεραστικών συγκοινωνιών βλέπεις κρεμασμένα πίσω από το παρ - μπριζ τα αντίστοιχα κασκόλ. Η Αλβανία οδεύει στο δρόμο του σάπιου καπιταλισμού.