Στο πλαίσιο των πλούσιων δραστηριοτήτων που ξεδιπλώνονται από την Κομματική Οργάνωση Πελοποννήσου για τα 70 χρόνια από την ίδρυση του ΔΣΕ, η ΤΕ Αρκαδίας του ΚΚΕ πραγματοποίησε την Κυριακή 28/8 εκδήλωση στο Χάνι του Κουλουρά.

Ομιλητής στην εκδήλωση ήταν ο Νίκος Κουτουμάνος, Γραμματέας της ΕΠ Πελοποννήσου του ΚΚΕ, ενώ στο πλαίσιό της έγιναν τα αποκαλυπτήρια μνημείου για τους Ιωάννη Αρχοντα (Τασόγιαννη) και Ιωάννη Σάγκα (Νικηταρά), καθώς και για τους εκτελεσμένους με αποφάσεις εκτάκτου στρατοδικείου Ηλία Κων. Αναγνωστάκο, Ιωάννη Βασ. Γιάνναρη, Ιωάννη Γρηγ. Γρηγορίου, Ευάγγελο Παν. Ευαγγέλου, Καίτη Χαρ. Κόλια, Ηλία Νικ. Σταθόπουλο ή Γεωργίτση και Ιωάννη Τσαβλή (Μπαρουτόγιαννη).

Τιμήθηκαν, επίσης, οι μαχητές του ΔΣΕ από τη Β. Κυνουρία που έδωσαν τη ζωή τους στην τρίχρονη εποποιία 1946 - 1949.

Για τον Γιάννη Αρχοντα, τέλος, έγιναν αποκαλυπτήρια τιμητικής πλάκας και στο σημείο που δολοφονήθηκε.

Στην ομιλία του ο Ν. Κουτουμάνος, αναφερόμενος στη δράση του ΔΣΕ στην περιοχή, είπε:

«Η ηρωική Νομαρχιακή Επιτροπή Λακωνίας που είχε στην ευθύνη της όλο αυτό το χώρο, από νωρίς, αμέσως μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, στο πλαίσιο της ενεργητικής Λαϊκής Αυτοάμυνας για την προστασία των αγωνιστών και για τη συντήρηση τόσο των Κομματικών Οργανώσεων όσο και των καταδιωκόμενων, οργάνωσε έτσι τη δουλειά της που να μην μπορεί ο αντίπαλος να διαλύσει τις Οργανώσεις, όπως έκανε σε όλους τους άλλους νομούς της Πελοποννήσου. Η πιο χαρακτηριστική ενέργεια είναι η επέμβαση ενάντια στον αρχηγό των Χιτών Λακωνίας (του γνωστού Κοντοβουνίσιου) και η εξολόθρευσή του το Γενάρη του '46. Αυτή η τακτική ήταν που έδωσε ψυχή στη συγκρότηση του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο στη συνέχεια.

Με απόφαση του Γραφείου Περιοχής Πελοποννήσου, σε σύσκεψη που έγινε στην περιοχή της Σπάρτης το Φλεβάρη του 1946, συγκροτήθηκαν 9 Ομάδες Δημοκρατικών Ενοπλων Καταδιωκόμενων στην περιοχή της Λακωνίας, από το Βόρειο Πάρνωνα έως το Νότιο Ταΰγετο.

Στο Βόρειο Πάρνωνα επικεφαλής της Ομάδας ορίστηκε ο δικηγόρος Νίκος Λάτσης, αρχικά με 15 αγωνιστές, στο Νότιο Πάρνωνα ο Μανώλης Σταθάκης, μόνιμος αξιωματικός του αστικού στρατού, ενώ παράλληλα συγκροτούνταν και δρούσαν και άλλες ομάδες στην περιοχή, όπως του Σαρρήγιαννη στην περιοχή της Κυνουρίας από το Μάρτη του '46, που αργότερα ανέλαβε διοικητής της 22ης Ταξιαρχίας του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο.

Σε αυτήν την πρώτη φάση ανάπτυξης του επαναστατικού κινήματος στην Πελοπόννησο, το πρώτο μέλημα ήταν αυτό της προστασίας των αγωνιστών. Ετσι, από το Μάρτη του '46 έχουμε το πρώτο χτύπημα στο Σταθμό Χωροφυλακής στο Αστρος, πριν ακόμα και από τις εκλογές που έγιναν στις 30 Μάρτη.

Στη συνέχεια, από το καλοκαίρι του '46, σε όλο τον ορεινό όγκο του Πάρνωνα έχουμε συνεχή χτυπήματα στρατιωτικών στόχων με στόχο να δημιουργείται ελεύθερη περιοχή δράσης, αλλά και για να συγκεντρωθεί ο απαραίτητος οπλισμός για τον εξοπλισμό των ανταρτών, που ο αριθμός τους αυξανόταν γοργά.

Μέχρι το τέλος του 1946 στην ευρύτερη περιοχή του Πάρνωνα είχαν γίνει οι παρακάτω μάχες:

-- Στις 2 Αυγούστου, στα Νιάτα, χτυπήθηκε το περιοδεύον Στρατολογικό Συμβούλιο.

Στις 27 Αυγούστου, στον Αγιο Πέτρο και στους Αγριάνους, χτυπήθηκαν οι Σταθμοί Χωροφυλακής.

Στις 28 Αυγούστου, στα Τζίτζινα, χτυπήθηκε ο Σταθμός Χωροφυλακής.

Στις 2 και στις 22 Σεπτέμβρη, στην Αράχοβα, στήθηκαν ενέδρες ενάντια στον Παυλάκο και στη Χωροφυλακή, αντίστοιχα.

Στις 6 Σεπτέμβρη, στην Καστάνιτσα, στο Σταθμό Χωροφυλακής.

Και αντίστοιχα:

Στις 9 Οκτώβρη στη Βαμβακού, στις 10 Οκτώβρη στο Βρονταμά, στις 23 Νοέμβρη στο Βασαρά, στις 3 Δεκέμβρη στο Παληοχώρι, στις 10 Δεκέμβρη στα Χρύσαφα, στις 13 Δεκέμβρη στα Βέροια.

Ενώ από το καλοκαίρι του 1946 συγκροτούνται ομάδες σε Πάρνωνα, Ταΰγετο και Μαίναλο, που καθοδηγούνται από το Γραφείο Περιοχής Πελοποννήσου, στο τέλος του 1946 ο συνολικός αριθμός των ανταρτών φτάνει τους 265, εκ των οποίων οι 160 στον Πάρνωνα, και ο Δημοκρατικός Στρατός αναδιοργανώνεται σε συγκροτήματα.

Η διοίκηση του 1ου Συγκροτήματος Πάρνωνα αποτελούνταν από τους Θόδωρο Πρεκεζέ, Λυκούργο Γιαννούκο και Γιάννη Φούρκα και διμοιρίτες τον Λεωνίδα Κωνστανταράκο, τον Τάκη Γεωργόπουλο και τον Γιώργο Πρεκεζέ.

Στα τέλη Ιούνη του '47, τη διοίκηση του Δημοκρατικού Στρατού Πελοποννήσου αναλαμβάνει το Αρχηγείο Πελοποννήσου με στρατιωτικό διοικητή τον Κώστα Μπασακίδη, Πολιτικό Επίτροπο τον Βαγγέλη Ρογκάκο και καπετάνιο τον Ηλία Γιαννούκο.

Στη δεύτερη φάση ανάπτυξης του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο, από το Νοέμβρη του 1947 μέχρι τον Αύγουστο του '48 που συγκροτείται η ηρωική 3η Μεραρχία, ο ΔΣΕ έχει πλέον παντού συγκροτήματα. Οι Παρνωνίτες αντάρτες, με στελέχη της Νομαρχιακής Επιτροπής Λακωνίας πρωτίστως, αλλά και Ταϋγέτιοι αντάρτες, ήταν αυτοί που ανέλαβαν να επανδρώσουν τόσο το συγκρότημα Μαινάλου, όσο και τα συγκροτήματα Αργολιδοκορινθίας και Αχαιοήλιδας.

Στα τέλη του Νοέμβρη, οι διοικήσεις γίνονται διμελείς και το συγκρότημα Πάρνωνα έχει στρατιωτικό διοικητή τον Πρεκεζέ και καπετάνιο τον Ατζακλή.

(...)

Από τα μέσα της άνοιξης του 1948, έπειτα από αλλεπάλληλες ήττες του, ο κυβερνητικός στρατός έχασε οριστικά την πρωτοβουλία των κινήσεων και αναγκάστηκε να οχυρωθεί σε 36 αλληλοϋποστηριζόμενες βάσεις του, κυρίως σε αστικά κέντρα, περιοριζόμενος σε αμυντική τακτική».

Για τους τιμώμενους αγωνιστές και ειδικά για τους Γιάννη Αρχοντα και Γιάννη Σάγκα, ο Ν. Κουτουμάνος σημείωσε:

«Τιμάμε τον Γιάννη Αρχοντα (ή Τασόγιαννη) από τα Χαντάκια Κυνουρίας, επικεφαλής του ΕΑΜ στην Κυνουρία, με σημαντική συμβολή στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων της περιοχής, αφού πρωτοστάτησε στην κατασκευή μιας σειράς έργων, όπως του σχολείου και της μεταφοράς πόσιμου νερού. Πρωτοστάτησε, επίσης, στο να δοθούν σε φτωχούς αγρότες της περιοχής κτήματα που δεν είχαν μοιραστεί. Το 1945, πήγε εξορία στην Αλόννησο και στη συνέχεια, μετά την αποφυλάκισή του, σύμφωνα με μαρτυρίες, φαίνεται να είχε ενεργό μέρος στις επαφές με μέλη και στελέχη του Κέντρου Πληροφοριών (Μουτζούρης Κων/νος, από τα Βέρβενα, υπεύθυνος του Κέντρου Πληροφοριών της Κυνουρίας, Σταυρόπουλος Μπάμπης, από Αγιωργίτικα, Καρτσούνης Μήτσος, από Μαυρίκι, Καλαντζής Βαγγέλης, από Στόλο).

Ο Γ. Αρχοντας δολοφονήθηκε στις 22/3/1949 από απόσπασμα χωροφυλάκων και ΧιτοΜΑΥδων που του έκοψαν και περιέφεραν το κεφάλι του. Αυτό ήταν το μένος των κρατικών και παρακρατικών μηχανισμών του αστικού κράτους για τους πρωτοπόρους της οικοδόμησης της νέας κοινωνίας. Αυτή η ανωτερότητα της διοικητικής - κυβερνητικής πλευράς της λαϊκής εξουσίας, όπως "φωτογραφήθηκε" στο πρόσωπο αυτού του αγωνιστή, μπορούσε να δικαιολογήσει και το μίσος των αντιπάλων, που έφτασε στο σημείο να κόψουν το κεφάλι του Γιάννη Αρχοντα.

Τιμάμε, επίσης, τον Σάγκα Γιάννη του Γεωργίου (ή Νικηταρά) από τα Δολιανά, διοικητή λόχου του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, που σκοτώθηκε στις 14 Δεκέμβρη 1947 στη νικηφόρα μάχη ενάντια στη συμμορία Παπαγεωργίου στη Λυρκεία Αργολίδας. Ο Γιάννης Σάγκας, που πήρε μέρος στη μάχη ενάντια στο Αστυνομικό Τμήμα, σκοτώθηκε με ριπή όπλου σχεδόν εξ επαφής κατά την έφοδο στο κτίριο. Μετά την αποχώρηση των δυνάμεων του ΔΣΕ λόγω των ενισχύσεων που έφτασαν από το στρατό, του έκοψαν το κεφάλι και το περιέφεραν για δύο μέρες στο Αργος».