Με τον όρο «συνταξιοδοτικό χάσμα» αποδίδεται η απόκλιση που υπάρχει ανάμεσα στη σύνταξη που λαμβάνουν κατά μέσο όρο οι γυναίκες από εκείνη που λαμβάνουν αντίστοιχα οι άνδρες. Σύμφωνα με το ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου, το συνταξιοδοτικό χάσμα στην ΕΕ για το έτος 2015 υπολογίζεται σε 38,3% όσον αφορά την ηλικιακή ομάδα των ατόμων από 65 ετών και άνω. Λίγο παλιότερα στοιχεία της Eurostat, με δεδομένα του 2013, υπολόγιζαν το συνταξιοδοτικό κενό μεταξύ γυναικών και ανδρών από 65 έως 74 ετών σε 40,2%.
Η μεγαλύτερη απόκλιση παρατηρούνταν στην Κύπρο (48,8%), ενώ ακολουθούσαν η Γερμανία (46,5%), η Ολλανδία (46%) και η Αυστρία (41,9%). Το χάσμα υπερέβαινε το 30% σε 14 κράτη - μέλη. Οσον αφορά την Ελλάδα, υπολογιζόταν σε 26,6%. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι στους υπολογισμούς για την «ψαλίδα» στις συντάξεις ανάμεσα στα δύο φύλα δεν λαμβάνονται υπόψη οι γυναίκες που δεν παίρνουν καθόλου σύνταξη. Η κατηγορία αυτή δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητο μέγεθος, καθώς με βάση το Ευρωκοινοβούλιο το ποσοστό των γυναικών που δεν παίρνουν σύνταξη κυμαίνεται μεταξύ 11% και 36%.
«Το συνταξιοδοτικό χάσμα οφείλεται κυρίως στις διαφορές στην αγορά εργασίας και στην ανισορροπία που υπάρχει αναφορικά με τη σταδιοδρομία και την οικογενειακή ζωή», αναφέρει το Ευρωκοινοβούλιο σε Δελτίο Τύπου.
Πιο συγκεκριμένα, εντοπίζει την «ανισορροπία» στις εξής πλευρές: «Οι γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες από τους άνδρες να διακόψουν τη σταδιοδρομία τους, να έχουν επισφαλείς συμβάσεις, να εργαστούν σε άτυπες μορφές απασχόλησης, με καθεστώς μερικής απασχόλησης (32% μεταξύ των γυναικών σε σύγκριση με το 8,2% μεταξύ των ανδρών) ή σε μη αμειβόμενη βάση, ιδίως όταν παρέχουν φροντίδα στα παιδιά και σε άλλα εξαρτώμενα μέλη της ευρύτερης οικογένειάς τους».
Ωστόσο, η αύξηση του ποσοστού απασχόλησης των γυναικών, για την οποία η ΕΕ έχει θέσει στόχο να φτάσει το 75% έως το 2020, δεν αρκεί για να οδηγήσει σε καλύτερες συνταξιοδοτικές παροχές. Τα αυξημένα ποσοστά απασχόλησης συμβαδίζουν με ανάλογη αύξηση των συμβάσεων ορισμένου χρόνου, της μερικής απασχόλησης, των «ευέλικτων» μορφών εργασίας.
Την κατεύθυνση της μεγαλύτερης «ευελιξίας» υπηρετεί και το κάλεσμα του Ευρωκοινοβουλίου προς τα κράτη - μέλη «να εξετάσουν τη δυνατότητα των εργαζομένων να διαπραγματεύονται εθελοντικές ευέλικτες εργασιακές ρυθμίσεις», με στόχο την «καλύτερη ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής» για άνδρες και γυναίκες.
Δεν πρέπει κανείς να ξεχνά ότι η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης έχει αναδειχθεί σε «μοχλό» για την αύξηση του ποσοστού απασχόλησης των γυναικών, αυξάνοντας τα όρια αυτά ακόμα και για τις μισθωτές σε βαριά και ανθυγιεινά επαγγέλματα, για τις μητέρες με ανήλικα ή ανάπηρα παιδιά. Προκλητικά, η ΕΕ και οι κυβερνήσεις κατάργησαν την πενταετή διαφορά στο όνομα της «ισότητας των δύο φύλων».
Τα χαμηλότερα ηλικιακά όρια συνταξιοδότησης, όμως, δεν ήταν προνόμιο για τις γυναίκες, ούτε πρόωρη συνταξιοδότηση, αλλά μια ανάγκη που προκύπτει από τις ιδιαίτερες κοινωνικές ανάγκες της εργαζόμενης γυναίκας, λόγω του ρόλου της στην αναπαραγωγική διαδικασία και της ανισότιμης θέσης της στο πλαίσιο της ταξικής εκμεταλλευτικής κοινωνίας.
Μέσα από την εξίσωση των ηλικιακών ορίων για τη συνταξιοδότηση γυναικών και ανδρών, τα κράτη - μέλη της ΕΕ έχουν επιμηκύνει τον εργάσιμο βίο, βελτιώνοντας την «απασχολησιμότητα» των μεγαλύτερων σε ηλικία γυναικών και ανδρών για την οποία ενδιαφέρονται. Η πολιτική της λεγόμενης «ενεργού γήρανσης» σημαίνει για την πλειοψηφία των γυναικών, μισθωτών, αυταπασχολούμενων, αγροτισσών, δουλειά μέχρι τα βαθιά γεράματα.
Από τον προσανατολισμό του Ευρωκοινοβουλίου δεν λείπει η προσπάθεια για διαχείριση της φτώχειας ανάμεσα στους συνταξιούχους, τα ποσοστά της οποίας καταγράφονται αυξημένα στις γυναίκες. Το ποσοστό των μεγαλύτερων σε ηλικία γυναικών που διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού υπολογιζόταν σε 20,2% το 2014, έναντι 14,6% των ανδρών.
Οπως διαπιστώνει το ψήφισμα, ένας στους τέσσερις πολίτες της ΕΕ των «28» εξαρτάται από τη σύνταξή του ως κύρια πηγή εισοδήματος. Η κατηγορία αυτή του πληθυσμού αναμένεται να διπλασιαστεί έως το 2060. Μέχρι το 2050 «το ποσοστό των ατόμων ηλικίας άνω των 75 ετών που θα διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας θα μπορούσε να φτάσει το 30% στα περισσότερα κράτη - μέλη».
Μέσα από το ψήφισμα επιβεβαιώνεται ο προσανατολισμός ΕΕ και κυβερνήσεων για μετατροπή των συντάξεων σε προνοιακά επιδόματα. Η συνταξιοδότηση ανάγεται σε «σωσίβιο» για την πλειοψηφία των συνταξιούχων, στο πλαίσιο της προσπάθειας διαχείρισης της φτώχειας.
Στο ίδιο μήκος κύματος με τις κατευθύνσεις της ΕΕ, όσον αφορά τη συνταξιοδότηση των γυναικών, κινείται και ο κυβερνητικός θεσμός της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων (ΓΓΙΦ). Στην πολυσέλιδη έκδοση για το «σχέδιο ισότητας των φύλων 2016 - 2020», αναφέρεται γενικόλογα στη στήριξη των ηλικιωμένων γυναικών, που βιώνουν με μεγαλύτερη ένταση τη φτώχεια.
Η επίκληση στο άσχημο βιοτικό επίπεδο των συνταξιούχων γυναικών είναι πρόκληση μπροστά στην επίθεση διαρκείας στις κρατικές δαπάνες για Υγεία, Πρόνοια, Φάρμακο, στις συντάξεις που συνεχώς μειώνονται, με ιδιαίτερες επιπτώσεις στις γυναίκες συνταξιούχους, οι οποίες είχαν συγκεντρώσει λιγότερα ένσημα, εργάζονταν περισσότερο ως ανειδίκευτες.
Από τις αρχές της δεκαετίας του '90 μέχρι σήμερα, τα κράτη - μέλη της ΕΕ έχουν συστηματικά προωθήσει τους λεγόμενους «δεύτερο και τρίτο πυλώνα στα ασφαλιστικά συστήματα», δηλαδή τα επαγγελματικά ταμεία και την ιδιωτική Ασφάλιση, συρρικνώνοντας παράλληλα τα δημόσια συστήματα Κοινωνικής Ασφάλισης. Εχουν αντικαταστήσει τα συστήματα των «καθορισμένων παροχών» με αυτά των «καθορισμένων εισφορών», στα οποία οι εργαζόμενοι και οι εργαζόμενες καταβάλλουν τις εισφορές τους χωρίς όμως να γνωρίζουν τι παροχές τελικά θα λάβουν όταν φτάσει η ώρα της συνταξιοδότησης.
Τώρα, στο στρωμένο έδαφος των αντιλαϊκών αναδιαρθρώσεων, το Ευρωκοινοβούλιο επιδεικνύει το ενδιαφέρον του για να προληφθούν τυχόν διακρίσεις σε βάρος των γυναικών. Ετσι, «στο πλαίσιο της αυξανόμενης μετατόπισης της ευθύνης από τα συνταξιοδοτικά συστήματα στα προγράμματα προσωπικής χρηματοδότησης», μιλά για το πόσο σημαντικό είναι «να διασφαλιστεί η μη εισαγωγή διακρίσεων στην πρόσβαση στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες (...) και η εφαρμογή αναλογιστικών κριτηρίων ανεξαρτήτως φύλου». Καλεί μάλιστα τα κράτη - μέλη «να εισαγάγουν ενιαία τιμολόγια ζωής ανεξαρτήτως φύλου στα συνταξιοδοτικά συστήματα (...) ούτως ώστε οι γυναίκες να λαμβάνουν ισόποσες συνταξιοδοτικές παροχές έναντι ίσων εισφορών, ακόμα και αν έχουν υψηλότερο προσδόκιμο ζωής από τους άνδρες».
Δίπλα στα παραπάνω, με δεδομένη την «αυξανόμενη ατομική ευθύνη για αποφάσεις σχετικά με την αποταμίευση», παρουσιάζεται ως ιδιαίτερη βοήθεια προς τις γυναίκες «για να βελτιώσουν τις γνώσεις τους στα χρηματοοικονομικά θέματα, ώστε να είναι σε θέση να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις».
Την ίδια στιγμή που καταργούν την Κοινωνική Ασφάλιση, είναι πρόθυμοι να «ενημερώσουν» τις εργαζόμενες για να «επενδύσουν» τις αποταμιεύσεις τους στα επαγγελματικά ταμεία και τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες. Λες και οι εργαζόμενοι που είδαν τις συντάξεις τους να γίνονται «καπνός» όταν οι επιχειρήσεις στις οποίες είχαν καταθέσει τις αποταμιεύσεις τους «βάρεσαν κανόνι» δεν είχαν επαρκείς «γνώσεις στα χρηματοοικονομικά θέματα»...
Συντάξεις μικρότερες από 700 ευρώ λαμβάνει η πλειοψηφία των συνταξιούχων γυναικών στη χώρα μας. Οπως προκύπτει από τα στοιχεία του πληροφοριακού συστήματος «ΗΛΙΟΣ» για το μήνα Δεκέμβρη του 2016, το 60,11% των συνταξιούχων γυναικών (830.028 άτομα σε σύνολο 1.380.724) λαμβάνει συντάξεις μικρότερες των 700 ευρώ. Για το σύνολο των συνταξιούχων το αντίστοιχο ποσοστό υπολογίζεται σε 48%.
Αντίστοιχα, για το 34,65% (478.503 γυναίκες συνταξιούχους) η σύνταξη περιορίζεται σε ποσά κάτω από 500 ευρώ. Οταν εξετάζει κανείς το σύνολο των συνταξιούχων, το ποσοστό στην κατηγορία αυτή ανέρχεται σε 27,3%. Κάτω από 1.000 ευρώ είναι οι συντάξεις για το 76,19% των συνταξιούχων γυναικών.
Να σημειωθεί ότι τα ποσά αυτά δεν φτάνουν στην πραγματικότητα στα χέρια των συνταξιούχων, αφού υπάρχουν κρατήσεις για ΕΟΠΥΥ και ΑΚΑΓΕ, καθώς και ο φόρος που αναλογεί σε κάθε συνταξιούχο.
Μπροστά στους σχεδιασμούς ΕΕ και αστικών κυβερνήσεων, οι γυναίκες συνταξιούχοι χρειάζεται να απαντήσουν με τη μαζική συμμετοχή τους στην οργάνωση της πάλης των συνταξιουχικών σωματείων και των Συλλόγων Γυναικών της ΟΓΕ, διεκδικώντας: Επαναφορά της 5ετούς διαφοράς στα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης. Συνταξιοδότηση στα 55 για τις γυναίκες, στα 60 για τους άνδρες, στα 50 και 55 αντίστοιχα για όσους εργάζονταν στα Βαρέα και Ανθυγιεινά Επαγγέλματα. Επαναφορά της 13ης και 14ης σύνταξης. Αμεση ανάκτηση όλων των απωλειών σε κύριες και επικουρικές συντάξεις.