Αυτό ακριβώς ισχύει από την 1η Γενάρη 2005 σε όλες τις χώρες της ΕΕ - και φυσικά και στην Ελλάδα - με την εφαρμογή της Οδηγίας περί «εμπορίας ρύπων», με πρόσχημα δήθεν τη μείωση των αερίων που ευθύνονται για τις κλιματικές αλλαγές και το «φαινόμενο του θερμοκηπίου», που αποφασίστηκαν κατά τη Διάσκεψη του Κιότο. Και να φανταστεί κανείς ότι η χώρα μας κινδυνεύει με παραπομπή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και με αυστηρά πρόστιμα γιατί δεν είχε καταρτίσει το Εθνικό Σχέδιο Κατανομής Δικαιωμάτων Εκπομπών Ρύπων για την περίοδο 2005-2007 μέχρι τον Απρίλη του 2004 και το κατέθεσε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 31 Δεκέμβρη, δηλαδή μόλις μία μέρα πριν την έναρξη εφαρμογής του!..

Το συνολικό πρόγραμμα αφορά περίπου 12.700 βιομηχανικές εγκαταστάσεις στις 25 χώρες - μέλη της ΕΕ, ενώ στη χώρα μας αφορά 141 βιομηχανικές εγκαταστάσεις που αφορούν την ηλεκτροπαραγωγή και τις λοιπές εγκαταστάσεις καύσης, τα διυλιστήρια, τα εργοστάσια σιδήρου και χάλυβα, επεξεργασίας μεταλλευμάτων, τις τσιμεντοβιομηχανίες και τα εργοστάσια ασβέστη, γυαλιού, κεραμοποιίας και χάρτου - χαρτονιών.

Με βάση την Οδηγία της ΕΕ, η Ελλάδα δεσμεύεται ότι θα περιορίσει την αύξηση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 25% έως το 2010, σε σχέση με την παραγωγή των ρύπων αυτών που είχε το 1990. Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο που υπέβαλε η χώρα μας στην ΕΕ, η μείωση αυτή είναι δύσκολο να επιτευχθεί, καθώς αν δε ληφθούν μέτρα οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου θα παρουσιαστούν αυξημένες κατά 39,2% σε σχέση με το 1990.

Σύμφωνα με το ίδιο σχέδιο, τα συνολικά προς κατανομή δικαιώματα εκπομπών ρύπων εκτιμάται ότι για την τριετία 2005-2007 θα φτάσουν τους 223.300.000 τόνους διοξειδίου του άνθρακα. Τα δικαιώματα αυτά θα διανεμηθούν δωρεάν στις βιομηχανίες, ανάλογα με το στόχο που τίθεται για κάθε μια από αυτές - εντελώς αυθαίρετα κατά μία έννοια. Εδώ φαίνεται, άλλωστε, ότι ο μηχανισμός της εμπορίας των ρύπων λειτουργεί και ως εργαλείο για την επιβολή των στρατηγικών επιλογών του κεφαλαίου. Ετσι σε μερικές βιομηχανίες επιβλήθηκε μεγαλύτερη μείωση και άρα χορηγούνται λιγότερα δικαιώματα, ενώ σε άλλες προβλέφτηκε ακόμη και σημαντική αύξηση των εκπομπών τους και δόθηκαν περισσότερα δικαιώματα... Περισσότερο από το 50% των δικαιωμάτων αυτών κατέχει η ΔΕΗ, καθώς διαθέτει πολλές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής σε όλη τη χώρα.

Κάθε επιχείρηση θα ελέγχεται στο τέλος του έτους και εάν υπερβαίνει την ποσότητα των ρύπων που της αναλογεί θα πληρώνει σημαντικά πρόστιμα, που ανέρχονται σε 40 ευρώ ανά τόνο υπέρβασης διοξειδίου του άνθρακα, σε πρώτη φάση μέχρι το 2007, ενώ σε δεύτερη φάση, δηλαδή από το 2008 ως το 2012, το πρόστιμο έχει οριστεί σε 100 ευρώ τον τόνο.

Οπως προαναφέραμε οι επιχειρήσεις, προκειμένου να γλιτώσουν τα πρόστιμα, θα μπορούν να απευθυνθούν στο «Ευρωπαϊκό Χρηματιστήριο Ρύπων», που ήδη έχει αναπτυχθεί και στο οποίο πωλούν το περίσσευμα δικαιωμάτων τους άλλες επιχειρήσεις. Σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα, η τιμή κάθε δικαιώματος ανά τόνο διοξειδίου του άνθρακα κυμαίνεται από 7 έως 8,5 ευρώ, ενώ πολλοί εκτιμούν ότι τον επόμενο χρόνο θα διαμορφωθεί στα επίπεδα των 15-20 ευρώ τον τόνο. Υπολογίζεται ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις που είναι ενταγμένες στο σύστημα θα χρειαστεί να πληρώσουν γύρω στα 100 εκατ. ευρώ το χρόνο για αγορά «δικαιωμάτων ρύπων» από το ομώνυμο χρηματιστήριο, αντί να τα χρησιμοποιήσουν για την εγκατάσταση αντιρρυπαντικής τεχνολογίας, κάτι που ναι μεν μπορεί να στοιχίζει περισσότερο, ωστόσο θα επιφέρει απτά αποτελέσματα μείωσης της ρύπανσης - κι όχι «στα χαρτιά» - ενώ οι επενδύσεις αυτές μπορούν να αποσβεστούν σε βάθος χρόνου, κάτι που δεν μπορεί να συμβεί με την απλή εξαγορά «δικαιωμάτων ρύπων».

Εκτός όλων των άλλων οι επιχειρήσεις αυτές είναι έτοιμες το κόστος αυτό της εξαγοράς «δικαιωμάτων ρύπων» να το μετακυλίσουν αδίστακτα στους καταναλωτές, οι οποίοι θα υποχρεωθούν να πληρώσουν «τη νύφη» για μια υπόθεση που θα ωφελήσει μόνο μερικούς κερδοσκόπους και καθόλου το περιβάλλον.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ΔΕΗ. Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο, η ΔΕΗ αποκτά για την τριετία δικαιώματα για εκπομπές 159 εκατ. τόνους, ενώ υπολογίζει ότι θα εκπέμψει 7 εκατ. τόνους παραπάνω το χρόνο. Οπως μας πληροφόρησαν αρμόδια στελέχη της, για τις παραπάνω αυτές εκπομπές θα απευθυνθεί στο χρηματιστήριο ρύπων, γιατί θα κοστίσει περισσότερο η εγκατάσταση αντιρρυπαντικής τεχνολογίας ή η λειτουργία των εργοστασίων της με φυσικό αέριο. «Η Διοίκηση - μας τόνισε στέλεχος της Επιχείρησης - θα επιχειρήσει το κόστος για την αγορά δικαιωμάτων, που θα ανέλθει σε 50 εκατ. ευρώ το χρόνο, να το μετακυλίσει στους καταναλωτές. Ωστόσο, γι' αυτό θα πρέπει να ληφθεί πολιτική απόφαση»... Καταλαβαίνει, όμως, κανείς ότι σε άλλες καθαρά ιδιωτικές επιχειρήσεις δε χρειάζεται καμιά πολιτική απόφαση. Αρκεί η απόφαση του ιδιοκτήτη της...

Eurokinissi

Ως «κλιματικές αλλαγές» στον πλανήτη νοούνται οι οφειλόμενες στη σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, εξαιτίας του «φαινομένου του θερμοκηπίου». Φαινόμενο το οποίο δημιουργεί η έκλυση στην ατμόσφαιρα μεγάλων ποσοτήτων αερίων, όπως το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), το μεθάνιο, το μονοξείδιο του αζώτου και τρεις άλλες, μικρότερης εμβέλειας, αέριες ενώσεις, γνωστών, συνολικά, ως αερίων θερμοκηπίου (Α.Θκ).

Οι συνέπειες από την πιο πάνω αύξηση της θερμοκρασίας (εκτιμάται αύξηση κατά 1,4 έως 5,8 C μεταξύ των ετών 1990 και 2000, ανάλογα με τα διάφορα σενάρια που έχουν προταθεί) προβλέπεται ότι θα είναι οι παρακάτω:

• Ανοδος της στάθμης της θάλασσας κατά 9 έως 88 εκατοστόμετρα στην πιο πάνω περίοδο (κατάκλυση εκατομμυρίων στρεμμάτων παράκτιων περιοχών).
• Αύξηση της συχνότητας εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων και πλημμυρών.
• Αύξηση της συχνότητας εμφάνισης ξηρασίας κατά τις θερμές περιόδους με υποβάθμιση και απερήμωση των εδαφών.
• Μείωση και υποβάθμιση υδατικών αποθεμάτων.
• Εξάπλωση, ένταση τροπικών ασθενειών.

Υπαίτιες για την παραγωγή των αερίων αυτών εγκαταστάσεις είναι, κυρίως, χαλυβουργεία, σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής με ορυκτά καύσιμα, διυλιστήρια πετρελαίου, βιομηχανίες χαρτοποιίας, υαλουργίας και τσιμεντοβιομηχανίας, μονάδες καύσης απορριμμάτων και μη οργανωμένες χωματερές, καθώς και ο τομέας των μεταφορών.

Με σημαντική καθυστέρηση, τα μεγάλα ιμπεριαλιστικά κράτη που ευθύνονται για το τεράστιο μέρος εκπομπών Α.Θκ. (μόνο οι ΗΠΑ 36,1% και η ΕΕ 24,2% καλύπτουν το 60% των εκπομπών CO₂), αποφάσισαν να προχωρήσουν ένα βήμα πέρα από τη Σύμβαση - Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την αλλαγή του κλίματος (UNFCCC) του Μάη του 1992 και να υπογράψουν το Δεκέμβρη του 1997, στο Κιότο, το ομώνυμο Πρωτόκολλο.

Εφτά χρόνια μετά την υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Κιότο και δυόμισι μετά την κύρωσή του (31 Μάη 2002) από την ΕΕ και τα κράτη - μέλη της, αποδεικνύεται και στην πράξη ότι οι υπεύθυνες για την καταστροφή του περιβάλλοντος πολυεθνικές εταιρίες και οι πολιτικοί εκφραστές τους, ελάχιστα ενδιαφέρονται για την έναρξη μιας πορείας αναστροφής των επικίνδυνων για όλο τον πλανήτη εξελίξεων, όπως διατείνονται. Υπενθυμίζουμε ότι στο Κιότο υποτιμήθηκαν έως και αγνοήθηκαν σημαντικά άμεσα μέτρα για τον ουσιαστικό περιορισμό των εκπομπών Α.Θκ.

Τέτοια θετικά μέτρα θα ήταν:

• Η προώθηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, σε συνδυασμό, βέβαια, με τις πραγματικές αναπτυξιακές ανάγκες της κάθε χώρας.
• Η χρήση βιοκαυσίμων ως μερικό υποκατάστατο των ορυκτών καυσίμων.
• Η αξιοποίηση μεγαλύτερου μέρους της θερμικής ενέργειας που παράγεται σε μονάδες ηλεκτροπαραγωγής (συμπαραγωγή)
• Η βελτίωση των διαθέσιμων, σήμερα, τεχνικών, ώστε να εκπέμπονται λιγότερα Α.Θκ. ανά μονάδα παραγόμενης ενέργειας (ενίσχυση ενεργειακής απόδοσης).
• Η ουσιαστική προστασία και αξιοποίηση των δασών ως φορέων υποδοχής (δέσμευσης, και επομένως μείωσης σημαντικού μέρους) του CO₂ της ατμόσφαιρας.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το ίδιο το Δελτίο Τύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στις αρχές του φετινού Μάρτη (εκδόθηκε στο πλαίσιο της Τηλεδιάσκεψης της 18 Μάρτη 2004 για το «Διεθνές Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Αερίων Θερμοκηπίου»), ομολογεί ότι οι σχετικές με τα πιο πάνω θετικά μέτρα «πρωτοβουλίες που εγκρίθηκαν δεν έχουν υλοποιηθεί, με αποτέλεσμα να μην είναι γνωστό σε ποιο βαθμό θα συμβάλουν πρακτικά στον περιορισμό των εκπομπών».

Αντί αυτού, η ΕΕ και τα υπόλοιπα ιμπεριαλιστικά βιομηχανικά κράτη παραμένουν προσκολλημένα στη λογική «θέτω ένα στόχο και στη συνέχεια εξαντλώ όλες μου τις προσπάθειες, για να τον επιτύχω με το χαμηλότερο δυνατό κόστος», ή, επί το ειλικρινέστερο, «με το συμφερότερο για το μεγάλο κεφάλαιο τρόπο», που σημαίνει, απλά, ότι θέτω έναν ιδεατό στόχο που δεν πρόκειται ποτέ να επιτύχω. Αυτήν ακριβώς τη λογική υπηρετούν και οι τρεις «ευέλικτοι» μηχανισμοί που υιοθετήθηκαν στο Κιότο: Η Εμπορία των Α.Θκ., η «Από κοινού υλοποίηση» (αφορά κυρίως τις «χώρες με οικονομίες που διέρχονται μεταβατική φάση» - έτσι ονομάζουν τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες) και «Μηχανισμός καθαρής ανάπτυξης» (αφορά τις «αναπτυσσόμενες χώρες»), για τις οποίες το Πρωτόκολλο του Κιότο δεν έθεσε δεσμευτικούς στόχους εκπομπών Α.Θκ.)

Ειδικότερα για το Πρόγραμμα Εμπορίας των Α.Θκ. η Επιτροπή διαβεβαιώνει με κυνική ειλικρίνεια «ότι δε θα διακυβεύσει, αλλά μάλλον θα προστατέψει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της ΕΕ», διαψεύδοντας έτσι ωμά όλους όσοι κόπτονται για το φιλοπεριβαλλοντικό δήθεν χαρακτήρα αυτού του εργαλείου.

Για την ουσία και την εγγενή αναποτελεσματικότητα των τριών αυτών «ευέλικτων» μηχανισμών, έχουμε αναφερθεί παλιότερα. Αυτό που χρειάζεται τώρα να επισημανθεί ιδιαίτερα, είναι η αποδεδειγμένη αποτυχία ακόμα και του «επιμελέστερου», ως προς την επίτευξη των στόχων του Κιότο, ιμπεριαλιστικού ομίλου, της ΕΕ, να παρουσιάσει θετικά αποτελέσματα προς αυτή την κατεύθυνση.

Πράγματι, έναντι του στόχου για την ΕΕ των «15», να έχει επιτύχει το 2010 (ως μέσος χρόνος της «περιόδου δέσμευσης» 2008 - 2012) μείωση των εκπομπών Α.Θκ. κατά 8% έναντι του έτους αναφοράς (1990), τι διαπιστώνεται μέχρι το 2001; (Για τα επόμενα έτη δεν έχουν ακόμη δημοσιευτεί επίσημα στοιχεία): Ενώ μέχρι το 1999 υπήρξε μια κάποια συγκυριακή μείωση κατά 3,6 μονάδες των εκπομπών των Α.Θκ. έναντι του 1990 (μη οφειλόμενη, προφανώς, στο Κιότο, το οποίο υπογράφηκε το Δεκέμβρη του 1997), από εκεί και πέρα (έτη 2000 και 2001) παρατηρείται, αντίθετα, μια εντυπωσιακή τους αύξηση (κατά 1,3 μονάδες μόλις σε δύο χρόνια).

Το ιδιαίτερα, όμως, ανησυχητικό είναι ότι και αυτή η προγενέστερη μείωση ήταν πρόσκαιρη και αποδίδεται από την ίδια την Επιτροπή σε συγκυριακούς λόγους και κυρίως στην «οικονομική αναδιάρθρωση στην πρώην Ανατολική Γερμανία» και η «στροφή από τον άνθρακα στο φυσικό αέριο» στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οταν οι λόγοι αυτοί εξέλειπαν ή περιορίστηκαν, οι εκπομπές Α.Θκ ξαναπήραν την ανιούσα.

Επιβεβαιώνεται, τελικά, ότι ο περίπλοκος, ασταθής και τελικά αναποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης των κλιματικών αλλαγών, που ψήφισαν στο Κιότο και προσπαθούν να υλοποιήσουν τα μεγάλα βιομηχανικά - ιμπεριαλιστικά κράτη (των ΗΠΑ εξαιρουμένων, αφού δήλωσαν ξεκάθαρα ότι δε θα κυρώσουν το Πρωτόκολλο), εξυπηρετεί, βέβαια τις ανάγκες του μεγάλου κεφαλαίου, βρίσκεται όμως, στην αντίπερα όχθη των πραγματικών αναγκών του πλανήτη, στην ουσία δηλ. της τεράστιας πλειοψηφίας των κατοίκων του. Κι όμως, η λύση θα μπορούσε να είναι απλή:

Προώθηση ουσιαστικών θετικών μέτρων ευθείας (όχι έμμεσης) μείωσης των εκπομπών Α.Θκ., όπως αυτά τα μνημονεύσαμε πιο πάνω.

Τη λύση, όμως, αυτή πολυεθνικές και οι πολιτικοί εκφραστές τους, υπεύθυνοι της περιβαλλοντικής υποβάθμισης του πλανήτη, αποφεύγουν όπως ο διάβολος το λιβάνι.

Από την άλλη μεριά, φαίνεται ότι ο μηχανισμός της εμπορίας των Α.Θκ. είναι και ένα καλό εργαλείο για τη δική μας κυβέρνηση να προχωρήσει ταχύτερα και κάποιες στρατηγικές επιλογές του μεγάλου κεφαλαίου σε βάρος των πραγματικών αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας, αλλά και υπέρ συγκεκριμένων πολυεθνικών. Στο πρόσφατα (Δεκέμβρης 2004) δημοσιευθέν Εθνικό Σχέδιο Κατανομής Δικαιωμάτων Εκπομπών Α.Θκ., η ΛΑΡΚΟ, μοναδική στη χώρα και από τις μεγαλύτερες στην Ευρώπη βιομηχανίες παραγωγής σιδηρονικελίου, οδηγείται στο «πυρ το εξώτερον», καθώς υποχρεώνεται να μειώσει τις ετήσιες εκπομπές CO_2, την περίοδο 2005 - 2007, κατά το εξοντωτικό ποσοστό του 8,6%, σε σχέση με το 2003, που αποτελεί και με διαφορά τη μεγαλύτερη μείωση από κάθε άλλη εγκατάσταση. Και αυτό τη στιγμή που άλλοι κλάδοι πριμοδοτούνται με προκλητικές αυξήσεις, όπως η Χαλυβουργία (12,9%) και η τσιμεντοβιομηχανία (3,6%). Κλάδοι, όπου κυριαρχούν επώνυμες οικογένειες και πολυεθνικοί όμιλοι.

Κι αυτό είναι μόνο η αρχή...

Αυτή είναι, λέτε, η χώρα μας; Βίζιτες, παιδεραστίες, παρτούζες, Fame story; Κορίτσια και αγόρια, κρέατα κρεμασμένα στα τσιγκέλια; Επίορκοι δικαστές και εκβιαστές βιομήχανοι; Εκδότες με διασυνδέσεις και εφοπλιστές διαπλεκόμενοι; Κίναιδοι και πουτάνες; Οχι κύριοι, δεν είναι αυτός ο κόσμος. Αυτό είναι χοιροστάσιο! Ο κόσμος ιδρώνει και μεγαλουργεί! Κόντρα σε τεχνητά και φυσικά φαινόμενα παράγει και φέρνει το ρεύμα στο σπίτι; Φέρνει το γκάζι, τους δρόμους, τις οικοδομές, την τεχνολογία; Κουβαλάει τους ασθενείς στα φορεία και τους γιατρεύει; Οι σκυλάδες και οι σκυλούδες, που προβάλλετε σαν πρότυπα, δεν είναι ανθρώπινα δείγματα. Είναι κλωνοποιημένα ζωντανά, που μοιάζουν με ανθρώπους. Οι κομπιναδόροι και οι βασικοί μέτοχοι είναι σάπια δόντια που μυρίζουν. Οι ιδιοκτήτες καζίνων και τα «γκανιάν» στον ιππόδρομο είναι πατημένα σκατά που βρωμάνε!

Τι προσπαθείτε, να μας πείσετε; Οτι έτσι είναι η ζωή, και όχι ότι έτσι την έχετε κάνει; Οτι αμέσως μόλις ανοίξουμε τα μάτια μας τραβάμε το μαχαίρι και σφάζουμε, όπως σφάζετε - και αλληλοσφάζεστε - εσείς. Οτι βουτάμε και εμείς, όπως βουτάτε εσείς; Οτι κλέβουμε στο ζύγι, κλέβουμε στο χωράφι, κλέβουμε στην οικοδομή, όπως κλέβετε εσείς; Οτι φτιάχνουμε σκάρτους δρόμους για να σκοτώνονται οι ταξιδιώτες, όπως κάνετε εσείς; Οτι δίνουμε σάπια τρόφιμα, όπως δίνετε εσείς; Οτι πληρώνουμε το κορίτσι και το αγόρι του διπλανού μας, για να «διασκεδάσουμε», όπως διασκεδάζετε εσείς; Οτι εξαγοράζουμε και εξαγοραζόμαστε, όπως κάνετε εσείς;

Η εικόνα που παρουσιάζετε για τη χώρα μας, είναι πλαστή! Είναι η σκοτεινή πλευρά της ζωής. Είναι το μέρος που σας αφορά. Εκεί που κάνετε τις σκοτεινές δουλιές σας. Εκεί που βγάζετε στο σφυρί όλες τις ανθρώπινες αξίες. Στην άλλη πλευρά, στη δική μας πλευρά, στην πλευρά που λούζεται στον ήλιο και στο φως, δεν υπάρχουν σαπισμένα κρέατα και αδιέξοδα. Πόρνες και πόρνοι. Κλέφτες και κλεπταποδόχοι. Υπάρχει αγώνας και θέληση. Υπάρχει δημιουργία.

Eurokinissi

Ανάμεσα στα εμπόδια που αναφέρουν οι γυναίκες, σχετικά με την εργασία, είναι η δυσκολία στο να βρουν δουλιά, η έλλειψη παιδικών σταθμών και, γενικότερα, η κατάργηση των δημόσιων υπηρεσιών Πρόνοιας

Η έρευνα του Παντείου φανερώνει την κρίσιμη καμπή, στην οποία βρίσκεται η ελληνική οικογένεια: Οι κοινωνικές, οικονομικές, δημογραφικές μεταβολές είναι ραγδαίες, όπως και η μεταβολή στη θέση της γυναίκας - με επιπτώσεις που θα φανούν περισσότερο στο μέλλον. Εντονη είναι η δυσαρέσκεια των ερωτώμενων ανδρών και γυναικών για το ρόλο του κράτους και την ελλιπή κοινωνική προστασία, που χαρακτηρίζεται αποσπασματική και αναποτελεσματική.

Ποιες είναι οι βασικές μεταβολές για την ελληνική οικογένεια;

• Η γήρανση του πληθυσμού είναι αναμφισβήτητη, όπως και το προσδόκιμο επιβίωσης.

Οπως αναφέρει η κοινωνιολόγος Αφροδίτη Τεπερόγλου, «το προσδόκιμο επιβίωσης στους άνδρες κατά τη γέννηση, από 72,2 έτη το 1980, είναι 75,4 το 2002 και στις γυναίκες, από τα 76,8 έτη, στα 80,7 έτη».

• Τα μονομελή νοικοκυριά αυξήθηκαν, ενώ τα οικογενειακά νοικοκυριά μειώθηκαν. Ενώ το 1961, περίπου το ένα στα τρία νοικοκυριά ήταν είτε μονομελή είτε νοικοκυριά δύο ατόμων, το 2001 είναι πλέον ένα στα δύο!
• Από το 1991 έως το 2001, τα οικογενειακά νοικοκυριά με παιδιά παρουσίασαν μείωση 6% περίπου. Στις μονογονεϊκές οικογένειες, οι γυναίκες έχουν την αποκλειστική ευθύνη, σε αναλογία τέσσερις γυναίκες προς έναν άνδρα.
• Υπάρχει σημαντική αύξηση της συγκατοίκησης νέων ζευγαριών πριν από το γάμο 21,6%, αλλά και συχνότητα εμπειριών μοναχικής ζωής πριν και μετά το γάμο.
• Το ποσοστό των διαζυγίων είναι - ακόμα - από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη, αλλά έχουν αυξηθεί και είναι πιο πρώιμα σε σχέση με το παρελθόν.

Οπως σημειώνει ο Χρήστος Μπαγκαβός, το ποσοστό των γάμων που κατέληξαν σε διαζύγιο υπερδιπλασιάστηκε, από 6% το 1960, σε 14% το 2000.

• Οι νέοι μεταθέτουν για αργότερα το γάμο, αλλά και την απόκτηση παιδιών. Η μέση ηλικία κατά τον πρώτο γάμο ήταν το 1960 τα 25,1 χρόνια, ενώ το 2000 τα 26,9 χρόνια και όπως επισημαίνει, σε αντίθεση με το παρελθόν, «τα άτομα δεν αναζητούν τον κατάλληλο χρόνο για να παντρευτούν, αλλά τον κατάλληλο χρόνο για να αποκτήσουν παιδιά». Επίσης, παρατηρείται καθυστέρηση στη γέννηση του πρώτου παιδιού, που συνδυάζεται με την αύξηση της γονιμότητας στις ηλικίες άνω των 30 ετών. Είναι πιθανόν η καθυστέρηση αυτή να συνδυαστεί ίσως με αύξηση του αριθμού των γυναικών που θα παραμείνουν άτεκνες. «Επιπλέον, η μετάθεση της απόκτησης παιδιού από τις νεότερες στις υψηλότερες ηλικίες καταλήγει σε διαβίωση των νέων γυναικών για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα χωρίς παιδιά και αργότερα σε συμβίωση των νέων παιδιών με σχετικά γηραιότερους γονείς, γεγονός που επηρεάζει την ηλικιακή σύνθεση των μελών του νοικοκυριού», επισημαίνει.

Εντονη είναι η τάση για μακροχρόνια παραμονή των νέων στην οικογενειακή εστία μετά την ηλικία ενηλικίωσής τους, ακόμα και μετά τα 29. Σ' αυτήν την τάση συμβάλλει η ανεργία των νέων, αλλά και οι μακροχρόνιες και δαπανηρές σπουδές, στις οποίες καταφεύγουν οι νέοι, εν μέρει εξαιτίας της ανεργίας.

«Οι όλο και πιο μακροχρόνιες, αλλά και πιο δαπανηρές σπουδές, οι όλο και πιο δυσεύρετες θέσεις εργασίας σημαίνουν ότι κάθε παιδί επιβαρύνει την οικογένεια όλο και περισσότερο και για όλο και μεγαλύτερο χρονικό διάστημα - πράγμα, που (εν μέρει τουλάχιστον) εξηγεί την επίμονα πτωτική γεννητικότητα, αλλά και που επιδρά στις οικογενειακές σχέσεις», παρατηρεί η Λουκία Μουσούρου.

• Αύξηση των αγάμων: Τάση αύξησης των εκτός γάμου γεννήσεων, από 1,2% των γεννήσεων το 1960, σε 4,1% το 2000. Μείωση της γονιμότητας, από 2,28 παιδιά ανά γυναίκα παραγωγικής ηλικίας το 1960, σε 1,29 το 2000.
• Θέση της γυναίκας: Ραγδαία και ταχύτερη εκείνης των ανδρών, άνοδος του εκπαιδευτικού επιπέδου των γυναικών: Κατά το σχολικό έτος 2000-2001, το 76% των γυναικών, 18 ετών, συνέχιζαν σπουδές και μόνο το 61% των ανδρών της ίδιας ηλικίας.
• Αύξηση των οικονομικά ενεργών γυναικών, από 27,4% το 1980, σε 42,7% το 2003, όμως η ανεργία πλήττει κυρίως τις γυναίκες και τους νέους.

Στην Ελλάδα, οι μετανάστες συνιστούν ήδη το 10% του πληθυσμού της χώρας και περισσότεροι από τους μισούς είναι παράνομοι. Το πρόβλημα του συνδυασμού εργασίας και οικογενειακής ζωής μπορεί να τίθεται τελείως διαφορετικά και απείρως πιο δραματικά γι' αυτόν τον πληθυσμό των ξεριζωμένων, που είναι ταυτόχρονα θύματα διακρίσεων και εκμετάλλευσης. (Πάντως, όπως φαίνεται, η αύξηση του πληθυσμού οφείλεται και σ' αυτούς, αφού η φυσική αύξηση του ελληνικού πληθυσμού είναι σχεδόν μηδενική).

Ποιοι είναι οι λόγοι, που ωθούν τους ανθρώπους στο γάμο; Σύμφωνα με την Μαρία Στρατηγάκη, η έρευνα έδειξε ότι για τους άντρες και τις μεγαλύτερες ηλικίες είναι κυρίως η συμμόρφωση σε μια κοινωνική πραγματικότητα («προορισμός» η απόκτηση οικογένειας). Αντίθετα, για τις γυναίκες και τις νεότερες ηλικίες, οι λόγοι φαίνεται να αλλάζουν προς την κατεύθυνση της ελεύθερης επιλογής και προσωπικής ολοκλήρωσης, η οποία, όμως, στηρίζεται στην πλήρη εξιδανίκευση των παιδιών και της συζυγικής σχέσης.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνει η Δήμητρα Κογκίδου στο ενδεχόμενο κοινωνικού αποκλεισμού των παιδιών στις μονογονεϊκές οικογένειες, που δεν έχουν τις ίδιες δυνατότητες εκπαίδευσης. Ο κίνδυνος παιδικής φτώχειας είναι διπλάσιος γι' αυτά.

Από τις μόνες μητέρες, περισσότερες δυσκολίες αντιμετωπίζουν οι ανύπαντρες μητέρες, που δε βοηθιούνται από το κράτος. Ο κίνδυνος για κοινωνικό αποκλεισμό αυξάνεται στις μονογονεϊκές οικογένειες με πολλά παιδιά ή αυτές που έχουν άτομο με ειδικές ανάγκες, χρόνιο πρόβλημα υγείας ή η μητέρα είναι μετανάστρια. Ενα από τα μεγαλύτερα προβλήματα για την ελληνική οικογένεια είναι η φροντίδα των ηλικιωμένων, αλλά και η αμοιβαία προσφορά παλιάς και νέας γενιάς. Οπως τονίζει η κοινωνιολόγος Αφροδίτη Τεπερόγλου, «ο συνδυασμός "μικρά παιδιά - ανήμπορος ηλικιωμένος", κατατρύχει τις σύγχρονες ελληνικές οικογένειες. Από την άλλη πλευρά, η προσφορά των ηλικιωμένων και μάλιστα της γιαγιάς στο μεγάλωμα των παιδιών είναι και οικονομική, γιατί τα ιδιωτικά σχολεία (παιδικός σταθμός, δημοτικά) συνεπάγονται και υψηλό κόστος. Παραδοσιακά, ηλικιωμένοι ενίσχυαν τα παιδιά οικονομικά με διάφορους τρόπους, κάτι που στο μέλλον θα γίνεται ιδιαίτερα δύσκολο - ίσως ανέφικτο - καθώς οι συντάξεις θα είναι πολύ χαμηλές. Πολλές εργαζόμενες γυναίκες, που είναι σήμερα γιαγιάδες, δε διαθέτουν ελεύθερο χρόνο για το μεγάλωμα των εγγονιών. Οσο αυξάνονται οι ηλικιωμένοι που δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν εξαιτίας προβλημάτων υγείας, τόσο τα μέλη της οικογένειας καλούνται να φροντίσουν γι' αυτούς - ελλείψει κρατικής μέριμνας. Ομως, η οικογένεια χρειάζεται πόρους για να αντεπεξέλθει και στη χώρα μας δεν προβλέπεται από το κράτος η ανάλογη οικονομική στήριξη». Τα τελευταία χρόνια, επισημαίνει, η επικρατούσα τάση υπαγορεύει το ρόλο του φροντιστή να τον κατέχουν μετανάστριες... η ανάθεση ενός τέτοιου ρόλου σ' αυτές τις οικονομικές μετανάστριες είναι μια προσωρινή «άτυπη» λύση, χωρίς προγραμματισμό των πραγματικών αναγκών.

Παρά τις δυσκολίες, οι σχέσεις αλληλεγγύης εξακολουθούν να υπάρχουν στην ελληνική οικογένεια και, σύμφωνα με στοιχεία που παραθέτουν οι Δημ. Γεωργάς, Αικατερίνη Γκάρη και Κώστας Μυλωνάς, στην Αθήνα, ένας στους τέσσερις παππούδες κατοικεί μαζί ή πολύ κοντά στην πυρηνική οικογένεια - το πιο υψηλό ποσοστό στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Συχνές είναι, επίσης, οι επισκέψεις ή η τηλεφωνική επικοινωνία με τους συγγενείς.

Ανάμεσα στα εμπόδια που αναφέρουν οι γυναίκες σχετικά με την εργασία, είναι η δυσκολία στο να προσληφθούν (εγκυμοσύνη, ανάγκη να υπάρχει «μέσον»), η έλλειψη παιδικών σταθμών γενικά, αλλά και μέσα ή κοντά στη δουλιά τους...

Σ' ό,τι αφορά τις «πολιτικές ισότητας», η παροχή εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε γυναίκες χαρακτηρίστηκε από κάποια υποκριτικά μέτρα, που φαίνεται να στοχεύουν περισσότερο στην αναδιανομή της ανεργίας μεταξύ αντρών και γυναικών.

Ανάμεσα στα ερευνητικά συμπεράσματα είναι:

• Η «συμφιλίωση οικογενειακών και επαγγελματικών υποχρεώσεων» - με τις ευέλικτες μορφές εργασίας - τείνει να γίνει «γυναικεία υπόθεση» και δε βοηθά την κατάργηση κάθε είδους διακρίσεων, που πλήττουν τις γυναίκες. Τον μόνο που βοηθάνε είναι την εργοδοσία!

Η απουσία ενός καθολικού συστήματος οικογενειακών επιδομάτων, όπως τονίζει η Εύη Χατζηβαρνάβα - Καζάζη, με σημείο αναφοράς το παιδί και όχι την εργασιακή κατάσταση του γονέα, αφήνει να εννοηθεί ότι οι οικογένειες δεν έχουν ισότιμα κοινωνικά δικαιώματα και τα παιδιά δεν έχουν ισότιμη αξία. Ακόμα: «Η αστικοποίηση και οι συνθήκες ζωής και εργασίας στις μεγάλες πόλεις δε διευκολύνουν τις επαφές με το ευρύτερο οικογενειακό δίκτυο, π.χ. παππούδες, και την αξιοποίησή τους για τις ανάγκες στήριξης της οικογένειας, ιδιαίτερα στο θέμα της φροντίδας των παιδιών. Επιπρόσθετα, υπάρχει ανησυχία για την ασφάλεια των παιδιών, την επίβλεψη και την προστασία τους από επιβλαβείς επιρροές.

«Πιστεύετε ότι ο ρόλος του κράτους στην Ελλάδα είναι αποφασιστικός στην οικογενειακή ζωή;». Είναι ενδιαφέρον το ότι στην ερώτηση αυτή της έρευνας, οι γυναίκες και οι μεγαλύτερες ηλικίες απάντησαν περισσότερο αρνητικά από τους άντρες και τους νέους.

Τι ζητάνε οι πολίτες, άνδρες και γυναίκες, από το κράτος; Παροχή δωρεάν και υψηλού επιπέδου υπηρεσιών Υγείας και Παιδείας και ειδικότερα:

- Να δίνει κίνητρα στις οικογένειες, ώστε να αποκτούν παιδιά (96,6%).

- Να ενισχύει τις πολύτεκνες οικογένειες (98%).

- Να στηρίζει τις οικογένειες με πολύ μικρά παιδιά (97,5%).

- Να δίνει κίνητρα στον πατέρα να παίρνει γονική άδεια (84,7%).

- Να στηρίζει περισσότερο τις φτωχές οικογένειες με παιδιά (99%).

- Να εξασφαλίζει ότι οι εργοδότες τηρούν τους νόμους για την προστασία της μητρότητας και τη γονική άδεια (99,5%).

- Να στηρίζει τις οικογένειες μετά τη διάλυση (διάσταση - διαζύγιο) (85,1%).

- Να παρέχει υπηρεσίες προς τους ηλικιωμένους (99%).

- Να παρέχει υπηρεσίες προς τα άτομα με ειδικές ανάγκες και τους χρονίως πάσχοντες (99,5%).

- Να ενισχύει τις μονογονεϊκές οικογένειες (92,1%).

Οι μειώσεις των παροχών του Δημοσίου σε υπηρεσίες, όπως η φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων, μαζί με την αυξανόμενη ανάγκη για οικονομική, κοινωνική και ιατρική υποστήριξη στην τρίτη ηλικία, ασκούν όλο και μεγαλύτερες πιέσεις στις οικογένειες. Μέχρι τώρα, η ελληνική οικογένεια υποκαθιστά το κράτος, προστατεύοντας τα μέλη της από τη φτώχεια, την ανεργία, τον κοινωνικό αποκλεισμό. Εως πότε όμως, αφού οι ανάγκες συνεχώς αυξάνονται, ενώ το κράτος διαρκώς αποσύρεται; Σε μερικά χρόνια, η πραγματικότητα θα έχει γίνει δυσβάσταχτη, η ανασφάλεια επίσης. Οι αυξημένες ευθύνες της οικογένειας και μάλιστα των γυναικών συμβαδίζουν με πιο σύνθετα προβλήματα και στο μέλλον με πρωτόγνωρες δυσχέρειες και αδιέξοδα. Η ποιότητα ζωής υποβαθμίζεται συνεχώς, με επιπτώσεις στη νέα γενιά.

Θα φτάσουμε άραγε, όπως στις αρχές της βιομηχανικής επανάστασης, όπου τα εξαντλητικά ωράρια εξαφάνιζαν κάθε δυνατότητα οικογενειακής ζωής;

Οι συντάξεις δεν κινδυνεύουν από την υπογεννητικότητα, όπως θέλουν να μας πείσουν. Οχι μόνο τα συμπεράσματα από την παραπάνω έρευνα, αλλά και άλλες αποδεικνύουν ότι το ασφαλιστικό σύστημα κινδυνεύει από την αρπακτικότητα των «μεγαλοκαρχαριών», που δεν πληρώνουν τα χρέη τους, την ανεργία των νέων, την ανασφάλιστη εργασία των μεταναστών, τις κοινωνικές παροχές, που είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη και δεν ευνοούν τη δημιουργία οικογένειας, τις ευέλικτες μορφές εργασίας, τις απολύσεις εγκύων, την ασυδοσία των εργοδοτών, τα «τρελά ωράρια» στις επιχειρήσεις. Για όλα αυτά όμως, το κράτος βάζει παρωπίδες... Εμείς θα αγωνιστούμε; Αλλωστε, αυτή η πραγματικότητα κάνει αναγκαία και ρεαλιστική, ως εναλλακτική διέξοδο, τη λαϊκή οικογένεια, τη λαϊκή εξουσία και τη λαϊκή οικονομία, την κατάργηση της εκμετάλλευσης.