Γρηγοριάδης Κώστας

Ζούμε σε μια εποχή που τη λέξη «ανάπτυξη» την ακούμε και τη διαβάζουμε καθημερινά, όχι μόνο από τα κυβερνητικά στελέχη, αλλά από τον πρώτο δήμαρχο ή τελευταίο κοινοτάρχη και φυσικά από τα ΜΜΕ, πίσω από τα οποία κρύβονται ή λειτουργούν τεχνικές εταιρίες ή μεγαλοεισαγωγείς, που σε ρόλο προνομιακού εργολάβου αναλαμβάνουν μικρά και μεγάλα έργα αμφισβητούμενης χρησιμότητας και ποιότητας με τεράστια κέρδη. Η ανάπτυξη είναι η μαγική λέξη - «κλειδί» προς πάσα νόσο.

Αν ρωτούσαμε έναν υπουργό, ένα νομάρχη, ένα δημοσιογράφο, ή έναν αυτοδιοικητικό παράγοντα να μας προσδιορίσει επακριβώς τον ορισμό της θα ακούγαμε πιθανότατα, πέρα από γενικολογίες, συγκεχυμένες και συχνά αντιφατικές απόψεις. Κι αυτό δεν είναι τυχαίο, αφού ο καθένας αντιλαμβάνεται την ανάπτυξη όπως τον «βολεύει» ή όπως την «οραματίζεται». Τα «οράματα», πάντως, αυτά έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Την ποσοτική μεγέθυνση. Λιμάνια, δρόμοι, αεροδρόμια, ξενοδοχεία και παλιότερα εργοστάσια πριν μπούμε (ή σωστότερα μας βάλουν) στη φάση της αποβιομηχάνισης. Πρωτογενώς -ως υποδομές- θα εξασφαλίσουν απασχόληση και εισόδημα, στο κατασκευαστικό στάδιο και δευτερογενώς θα προσελκύσουν -υποτίθεται- επενδυτές για την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών, άρα αύξηση του εισοδήματος. Ενα θεωρητικό σχήμα, που έχει επιβληθεί τους τελευταίους δυο αιώνες στο πλαίσιο της οικονομίας της αγοράς και παρά τα θεαματικά άλματα που επιτεύχθηκαν (σε ποσοτικό επίπεδο) δημιούργησε τεράστιες δυσαρμονίες, σε σχέση με το περιβάλλον και τη διεύρυνση της ψαλίδας των εισοδημάτων μεταξύ των οικονομικών ελίτ και των φτωχότερων στρωμάτων. Σύγχυση, όμως, επικρατεί ακόμα και στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, αν αναλογιστούμε ότι μέχρι και πριν από λίγα χρόνια το έδαφος, ο αέρας και το νερό αναφέρονταν ως ελεύθερα αγαθά. Δηλαδή, ως συντελεστές θα μπορούσαμε να τα κάνουμε ό,τι θέλουμε, μέχρι που φτάσαμε στην οικολογική κρίση των τελευταίων δεκαετιών.

Χωρίς να έχουμε διδαχτεί το παραμικρό από το παρελθόν, σήμερα προτείνεται ως λύση η αντικατάσταση της τεχνολογίας με πιο «καθαρές» μορφές, όπως ονομάζονται, και η ενσωμάτωση του περιβαλλοντικού κόστους στην τελική τιμή των προϊόντων, άρα και την αποτροπή των περιβαλλοντικών καταστροφών.Τέτοιου είδους, όμως, πολιτικές μόνο σε επιμέρους προβλήματα μπορούν να δώσουν λύση και σε χώρες ή περιοχές πλούσιες. Τα περιβαλλοντικά όμως προβλήματα έχουν ξεπεράσει από καιρό τον τοπικό χαρακτήρα τους ή ακόμα και τον εθνικό. Μιλάμε για διακρατικά και πλανητικά προβλήματα. Φυσικά, δεν εννοούμε ότι σε τοπικό επίπεδο δεν πρέπει να γίνεται τίποτα. Το αντίθετο. Θα πρέπει να υπάρξει, αν είναι δυνατό, ένας εντελώς διαφορετικός προσανατολισμός της οικονομικής πολιτικής σε επίπεδο νομού, αλλά και δήμων που σήμερα έχουν διευρυμένο χαρακτήρα, ο οποίος θα εξασφαλίζει μακροπρόθεσμα τη βιωσιμότητα της περιοχής. Το εγκληματικό λάθος που αποτελεί παθογένεια του συστήματος και δυστυχώς έχει μεταδοθεί σε μεγάλο βαθμό και στην τοπική αυτοδιοίκηση είναι τα έργα άμεσης απόδοσης ή εντυπωσιασμού, κάτω από τη λογική της διατήρησης δημοτικών κινήσεων στην εξουσία.

Κι εδώ τίθεται μια βασική παράμετρος που σήμερα είναι εντελώς απαξιωμένη. Η κουλτούρα των πολιτών και τι κάνουμε γι' αυτήν, ώστε να έχουμε τη δυνατότητα να είμαστε σε θέση να δούμε τι θα γίνει μετά από δεκαετίες και ποιο χωριό, πόλη, επαρχία, νομό, περιφέρεια και, σε τελευταία ανάλυση, χώρα θα παραδώσουμε στα παιδιά μας.

Λίγες ακόμα διευκρινίσεις στα περί ανάπτυξης. Είναι ο αριθμός των κυκλοφορούντων αυτοκινήτων σε μια περιοχή ή ο κατά κεφαλή αριθμός των ηλεκτρικών συσκευών δείκτης ανάπτυξης; Σύμφωνα με τις κρατούσες απόψεις ΝΑΙ. Αν, όμως αυτή η κατάσταση ιδωθεί από οικολογική άποψη οι άσκοπες μετακινήσεις με ΙΧ αυτοκίνητα για αποστάσεις που παλιότερα γίνονταν με τα πόδια ή με ποδήλατα -είδος που σήμερα τείνει να εξαφανιστεί στο νησί- που εκτός από κυκλοφοριακή συμφόρηση στη Μυτιλήνη, το Μόλυβο και άλλες περιοχές το καλοκαίρι θυμίζουν Αθήνα, αυξάνουν την κατανάλωση καυσίμων και συμβάλλουν στην ατμοσφαιρική ρύπανση και δευτερογενώς στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Οσο για τα μέσα Μαζικής Μεταφοράς του νησιού είναι επιεικώς απαράδεκτα και εντελώς αποτρεπτικά για κάποιον που διαθέτει ΙΧ αυτοκίνητο. Αλλά και το πλήθος των ηλεκτρικών συσκευών που χρησιμοποιούμε, συχνά χωρίς λόγο, επειδή αυτό έχει επιβληθεί από το ακολουθούμενο καταναλωτικό πρότυπο, αυξάνει την κατανάλωση ενέργειας. Κλασικό παράδειγμα η μαζική χρήση κλιματιστικών σε σπίτια δίπλα στο κύμα και τα οποία, αν χτίζονταν με το παραδοσιακό τρόπο και ενισχύονταν με ειδικά μονωτικά δε θα υπήρχε λόγος για τη χρήση τους. Ο κατάλογος των παραδειγμάτων είναι ατέλειωτος. Θα ήθελα να περιγράψω περιληπτικά δυο τομείς της οικονομίας του νησιού: τη γεωργία και τον τουρισμό, τις λογικές που τους διέπουν και την οικολογική διάσταση του θέματος.

Χαρακτηριστικά Γνωρίσματα

Εναλλακτικό Μοντέλο

Γεωργία

• Αγροχημικά
• Μονοκαλλιέργειες
• Ελλειψη τυποποίησης
• Προβληματική διακίνηση
• Υψηλό κόστος
• Συνεταιρισμοί (εμπορία - συγκέντρωση - διακίνηση)
• Ελαχιστοποίηση αγροχημικών
• Διάσωση τοπικών ποικιλιών
• Κίνητρα για συγκράτηση αγροτών
• Βιολογικά κτήματα
• Προβολή τοπικών «καθαρών» προϊόντων

• Αναρχη ανάπτυξη
• Υποαπασχόληση
• Κοινωνικές επιπτώσεις
• Κύρια απορρόφηση Ι
• Περιβαλλοντικές επιπτώσεις (παραλίες, νερά, πράσινο, οικισμοί)
• Οικονομία μονοδιάστατα τουριστικοπροσανατολισμένη
• Ξένα γραφεία
• Συνολικό όφελος μικρό για το νησί
• Πράσινα ξενοδοχεία
• Ισόρροπη διάχυση τουριστών
• Προστασία και ανάδειξη περιβάλλοντος
• Μετακινήσεις με ΜΜΜ
• Οικοτουρισμός
• Πολιτιστική εμπλοκή
• Συσχέτιση γεωργίας, κτηνοτροφίας, αλιείας, βιοτεχνίας με τον τουρισμό

Τέλος, θα επισημαίναμε την απαραίτητη εμπλοκή της διοίκησης σε περιφερειακό επίπεδο -όχι με διορισμένα, αλλά με δημοκρατικά εκλεγμένα όργανα- που μέσω ενός ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ θα έχουν γνώμη οι πάντες στην τελική του διαμόρφωση (ας θυμηθούμε τα τοπικά δημοψηφίσματα, μια μορφή άμεσης δημοκρατίας) που η βασική του στόχευση θα επικεντρώνεται στην εξασφάλιση της παροχής ενός υψηλού επιπέδου Παιδείας, Υγείας, Πρόνοιας, ψυχαγωγίας, συγκοινωνιών, απασχόλησης και της προστασίας του περιβάλλοντος, τα οποία θα συμβάλλουν στην οικολογική - δημογραφική και οικονομική ισορροπία του νησιού. Ας πάρουμε ένα ενδεικτικό παράδειγμα που συνδέεται με την Ανάπτυξη και το Περιβάλλον της Λέσβου. Το εργοστάσιο της ΔΕΗ στη Μυτιλήνη. Τέσσερα στοιχεία είναι αναμφισβήτητα. Πρώτο, η ατμοσφαιρική ρύπανση, που προξενεί στην πόλη και την ευρύτερη περιοχή, το οποίο, παρά τις όποιες παρεμβάσεις έγιναν τα τελευταία χρόνια (καύσιμα, ύψος καμινάδας) και που αναδείχτηκαν από επιστήμονες του Πανεπιστημίου Αιγαίου, εδώ και μια δεκαετία τουλάχιστον. Δεύτερο, η ανεπάρκεια ικανοποίησης της ζήτησης (οι συχνές διακοπές είναι καθεστώς χειμώνα -καλοκαίρι). Τρίτο, το υψηλό κόστος μετεγκατάστασης. Και τέταρτο, που συχνά υποτιμάται, η αναγκαιότητα της μη ύπαρξης τέτοιων μονάδων εντός κατοικημένων περιοχών (για λόγους που συνδέονται με κάποιο ατύχημα). Με δεδομένα τα παραπάνω και την αδυναμία εγκατάστασης εναλλακτικών μορφών ενέργειας βραχυπρόθεσμα πρέπει να βρεθεί άμεσα μια τοποθεσία με επιστημονικά κριτήρια, διαφανή και αποδεκτά απ' όλους. Μια απόπειρα έγινε. Ομως κάποιες περιοχές, όπως διαβάσαμε αποκλείστηκαν για στρατιωτικούς λόγους(!!) και κάποια που επιλέχτηκε συναντά σοβαρές αντιδράσεις από την τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά και ενστάσεις από τεκμηριωμένη μελέτη του Πολυτεχνείου. Αυτό που έπρεπε να γίνει είναι να συζητηθούν ισότιμα οι περιοχές που προεπιλέχτηκαν, στην ομάδα εργασίας να συμμετέχουν με δικούς τους επιστήμονες οι ενδιαφερόμενες τοπικές κοινωνίες, και να τεθούν για τελική απόφαση οι προτάσεις στο σύνολο της λεσβιακής κοινωνίας, αφού το θέμα αφορά ολόκληρο το νησί. Αν όλα αυτά είχαν γίνει δε θα είμαστε στο σημείο μηδέν δέκα χρόνια μετά την έναρξη της πρώτης συζήτησης για τη ΔΕΗ.Παρόμοια χαρακτηριστικά παρουσιάζει και η περίπτωση μετεγκατάστασης των αποθηκών «Μαμιδάκη» (που έχουν περάσει υπό κρατικό έλεγχο) και υπάρχουν τελεσίδικες αποφάσεις του Συμβουλίου Επικρατείας για την άμεση μετεγκατάστασή τους!

Ισως, τα παραπάνω φαντάζουν ρομαντικά και αδύνατα να συμβούν στην Ελλάδα του 2002. Θα θυμίσω τα λόγια του σπουδαίου ριζοσπάστη θεωρητικού οικολόγου Μάρεϊ Μπούκτσιν: «Αν δεν πραγματοποιήσουμε αυτό που φαίνεται αδύνατο, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με το αδιανόητο».

(*) Το παραπάνω κείμενο είναι απόσπασμα της ομιλίας του υπογράφοντος στη διημερίδα, που οργάνωσε η Ομοσπονδία Λεσβιακών Σωματείων Αθήνας στη Μυτιλήνη στις 9-10 του Μάη.