Ενα κείμενο που υπέγραψαν ο πατριάρχης Κωνσταντινούπολης και ο πάπας της Ρώμης --μέσω τηλεδιάσκεψης-- που καταγράφηκε ως Διακήρυξη της Βενετίας προβλήθηκε από τα ΜΜΕ ως ένα πολύ σημαντικό βήμα για την προστασία του περιβάλλοντος και μοιράστηκαν οι αρχηγοί των δύο Εκκλησιών τα συγχαρητήρια αυτών που συνήθως χειροκροτούν τα ασήμαντα και αποσιωπούν, αν δεν καταδιώκουν, τα σημαντικά. Μια ιστορία που δυστυχώς επαναλαμβάνεται εδώ και χρόνια, μόνο που στις μέρες μας έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις, για λόγους προφανείς. Το εν λόγω κείμενο αποτελεί ένα κράμα θεολογικών προσεγγίσεων, με τις οποίες δε θα ασχοληθούμε, και περιβαλλοντικών γενικοτήτων που, αν δε διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα, σίγουρα επιφέρουν σύγχυση και αποπροσανατολισμό. Ας δούμε ορισμένες πτυχές του.

Από την πρώτη παράγραφο του κειμένου επιχειρούνται οι στρογγυλοποιήσεις και αποσιωπούνται τα αυτονόητα: «Θλιβόμαστε βλέποντας πόσο υποφέρει καθημερινά ένας τεράστιος αριθμός ανθρώπων από κρούσματα βίας, πείνα, φτώχεια και ασθένειες». Δε γνωρίζουμε το ποσοστό θλίψης των αγίων πατέρων, αλλά σίγουρα δεν αντιληφθήκαμε τη θλίψη τους στη σφαγή της Γιουγκοσλαβίας, του Ιράκ, της Παλαιστίνης και του Αφγανιστάν, για να θυμηθούμε τα πιο πρόσφατα. Αλλά ούτε τους είδαμε να διαμαρτύρονται για τα λευκά κελιά της Τουρκίας ή για τη συνεχιζόμενη, εδώ και χρόνια, σφαγή των Κούρδων. Αλλά και για την καθημερινή βία του κράτους σε βάρος των ασθενέστερων τάξεων ή την πείνα του Τρίτου Κόσμου τι έπραξαν οι δύο Εκκλησίες με τη μυθική τους περιουσία (ιδιαίτερα η Καθολική Εκκλησία που είναι μια τεράστια επιχείρηση). Πού πήγε άραγε το ρητό περί της προσφοράς του ενός εκ των δύο χιτώνων; Εκείνο, όμως, που εξοργίζει είναι ότι δεν κατονομάζουν τους υπαίτιους των φαινομένων αυτών, δηλαδή των κεφαλαιοκρατών απανταχού της Γης και κυρίως των επικυρίαρχων των ΗΠΑ. Στην ίδια παράγραφο διαβάζουμε ότι τους απασχολούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις «εξαιτίας της οικονομικής και τεχνολογικής προόδου, η οποία δεν αναγνωρίζει ούτε και υπολογίζει ποια είναι τα όριά της». Μα η ανάπτυξη και η τεχνολογική πρόοδος δεν είναι ουδέτερες έννοιες. Η ανάπτυξη δημιουργεί πλούτο, που κατανέμεται άνισα και την τεχνολογική πρόοδο ελέγχουν και την καρπώνονται οι ισχυροί. Τι σχέση έχουν με όλα αυτά οι απλοί πολίτες;

Μια καραμέλα που συχνά ακούγεται και έχουν υιοθετήσει οι επικεφαλής των δύο Εκκλησιών είναι αυτή της συνυπευθυνότητας. Μια θεωρία όχι μόνο απλουστευτική, αλλά και επικίνδυνη «αν μελετήσουμε προσεκτικά την κοινωνική και περιβαλλοντική κρίση, την οποία αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι όλοι μας προδίδουμε την εντολή που μας έδωσε ο Θεός». Ολοι μας; Τι σχέση μπορεί να έχει ο άστεγος του Πόρτο Αλέγκρε, ο ιθαγενής του Αμαζονίου, ο άνεργος της Νέας Υόρκης, ο εξαθλιωμένος της Μόσχας, ο περιθωριοποιημένος του Νιου Μέξικο, ο ρακοσυλλέκτης του Καΐρου, ο άκληρος της Μαλαισίας με τους καπιταλιστές της Γουόλντ Στριτ ή της Ζυρίχης και του Λονδίνου; Οι πρώτοι προσπαθούν να επιβιώσουν και οι δεύτεροι με τις βιομηχανίες τους μολύνουν αέρα, νερό και έδαφος για να μεγαλώσουν τα κέρδη τους. Σε λίγο θα μας πουν και φιλοπεριβαλλοντιστή το χουντικό Πατακό, που κατά τη διάρκεια της δικτατορίας κυνηγούσε τους καπνιστές που πέταγαν τις γόπες στους δρόμους! Οι ευθύνες μας είναι ότι δεν αντιδρούμε στο βαθμό που πρέπει σε όσα γίνονται, για να ξεμπερδεύουμε με το απάνθρωπο αυτό σύστημα που μας εξολοθρεύει. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία που δεν έχει σχέση με τη σκέψη των αγίων.

Συνεχίζοντας την ανάγνωση του κειμένου παρατηρούμε την εξής επισήμανση: «Το πρόβλημα δεν είναι μόνο οικονομικό και τεχνολογικό. Είναι ηθικό και πνευματικό. Μια λύση σε οικονομικό και τεχνολογικό επίπεδο θα μπορούσε να βρεθεί εάν καταφέρουμε να υποστούμε, με τον πιο ριζικό τρόπο, μια εσωτερική ψυχική αλλαγή, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε αλλαγή του τρόπου ζωής και των απαράδεκτων μοντέλων κατανάλωσης και παραγωγής». Εδώ κι αν δίνουν ρεσιτάλ αφέλειας (ή μήπως υποκρισίας;) οι άγιοι. Γιατί το πρόβλημα είναι οικονομικό μια και από κει εκπορεύονται όλα τα δεινά. Η συγκέντρωση πλούτου σε λίγα χέρια από τα κέρδη που θυσιάζουν ανθρώπους και περιβάλλον είναι το μέγα ζητούμενο. Αν δεν αλλάξουν οι σχέσεις παραγωγής, με ευχές δεν μπορούμε να περιμένουμε το παραμικρό. Οντως τα μοντέλα παραγωγής και κατανάλωσης είναι απαράδεκτα, αλλά είναι και επιβαλλόμενα από το σύστημα και δεν προέκυψαν με κάποιο μεταφυσικό τρόπο. Οσο για την ηθική, που ορθά σημειώνεται στο κείμενο, πώς μπορεί να επικρατήσει στο παρόν ανθρωποφάγο σύστημα; Ούτε στα μυθιστορήματα δεν μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο. Η ανηθικότητα των κεφαλαιοκρατών κυριαρχεί κι αυτοί είναι που κινούν τα νήματα. Οι απλοί πολίτες αγωνίζονται --ή πρέπει να αγωνίζονται-- για να γκρεμίσουν αυτές ακριβώς τις αξίες που ελάχιστη σχέση έχουν με την ηθική!

Στην τέταρτη από τις έξι θέσεις για τους ηθικούς στόχους που πρέπει να μας διακατέχουν διαβάζουμε: «Να είναι ταπεινοί αναφορικά με την ιδέα της ιδιοκτησίας και να είναι ανοιχτοί με τις απαιτήσεις της αλληλεγγύης». Εδώ η μόνη λέξη που αρμόζει είναι εκκλησιαστική: έλεος. Η ιδιοκτησία είναι συνώνυμη με τη Δυτική Εκκλησία. Τράπεζες, επιχειρήσεις παντός είδους και μια πληθώρα επιχειρηματικών δραστηριοτήτων αποτελεί το κύριο μέλημα των καθολικών. Μέχρι και για εμπόριο όπλων έχουν κατά καιρούς καταγγελθεί. Και μπορεί οι πόροι του Πατριαρχείου να είναι πενιχροί, όμως δε συμβαίνει το ίδιο με την Ελλαδική Εκκλησία που έχει τεράστιες εκτάσεις, αναρίθμητες μετοχές, εκατοντάδες κτίρια (και προσεχώς ξενοδοχεία) και πολύ ζεστό χρήμα στα κλειδαμπαρωμένα θησαυροφυλάκιά της, που θα μπορούσε να λύσει το πρόβλημα της φτώχειας στη χώρα μας. Για ποια αλληλεγγύη μιλούν; Πότε καταγράφηκε στα σοβαρά. Ο,τι μοιράζουν, από το υστέρημα του απλού λαού προέρχεται, αφού κατακρατήσουν, ως γνήσιοι σαράφηδες, και το κάτι τι τους. Στην περίπτωσή μας ταιριάζει το γνωμικό «θεωρία επισκόπου και καρδία μυλωνά».

Αλλά στο οικο-θρησκευτικό κείμενο υπάρχουν και σημάδια πλουραλισμού: «Δεσμευόμαστε να σεβαστούμε τις απόψεις όλων όσοι διαφωνούν μαζί μας, αναζητώντας λύσεις μέσω της ελεύθερης συναλλαγής, χωρίς να καταφεύγουμε σε καταπίεση και επιβολή της κυριαρχίας μας». Να υποθέσουμε ότι η εποχή της Ιεράς Εξέτασης και των σταυροφοριών έχει περάσει ανεπιστρεπτί από τη συνείδηση των Εκκλησιών; Βρισκόμαστε ενώπιον ποιοτικού άλματος, αν και με τη δημιουργία επαγγελματικών στρατών θα μπορούσαν να προσφέρουν αρκετά, κατατροπώνοντας τους απανταχού άπιστους, χωρίς να χρειάζονται τη συνδρομή του ΝΑΤΟ! Ομως οι δύο ηγέτες περιμένουν και κάποιο θαύμα: «Οι πιο εύπορες κοινωνίες οφείλουν να αναλαμβάνουν τα μεγαλύτερα βάρη και από αυτές ζητείται να κάνουν θυσίες μεγαλύτερες από αυτές που θα μπορούσαν να προσφέρουν οι φτωχότερες κοινωνίες». Τέτοια προσέγγιση θα ζήλευαν και οι κοινωνιολόγοι του πρωινού καφέ του πρωθυπουργού. Οι κοινωνίες γενικά και αόριστα. Λες και στις πλουσιότερες κοινωνίες όλοι ευημερούν και δεν υπάρχουν φτωχοί. Λέξη δεν έχουν ακούσει για τις κοινωνίες των 2/3 (ή κάνουν ότι δεν έχουν ακούσει) μιας και οι όροι τάξη, εξουσιαστής, εκμεταλλευτής, καπιταλισμός κλπ. είναι εκτός εποχής, που θα έλεγε κι ο φιλόσοφος του εκσυγχρονισμού και της προόδου κ. Πανταγιάς. Αν η ύπαρξη του συγκεκριμένου κειμένου ήταν ένα βήμα μπρος --για την εκτός κοινωνίας μονίμως ευρισκόμενη Εκκλησία-- ως προς το περιεχόμενό του δεν ήταν δύο, αλλά πολλά βήματα πίσω.

Σημείωση:

Το πλήρες κείμενο της Διακήρυξης δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ποντίκι» στις 13/6/2002.