Γρηγοριάδης Κώστας

Λίγες μέρες απέμειναν έως τις ευρωεκλογές και οι δυο εταίροι της εξουσίας θιασώτες του φιλελευθερισμού προσπαθούν να περισώσουν ό,τι μπορούν και να παραπλανήσουν, για άλλη μια φορά, τους πολίτες, παρουσιάζοντας το μαύρο άσπρο, υποσχόμενοι μελλοντικούς παραδείσους στο πλαίσιο της ΕΕ. Μόνο για πιλάφι και μέλι δε λένε μην και κατηγορηθούν για ασπασμό της θρησκευτικής δοξασίας που πρεσβεύει κάτι ανάλογο. Στο τραπέζι έχουν ρίξει όλα τα όπλα τους ακόμα και την ...οικολογική διάσταση των προγραμμάτων τους! Πόσο πράσινα όμως είναι τα δυο κόμματα αυτά και πόση σχέση έχουν με την οικολογία;

Ας επιχειρήσουμε μια πρώτη προσέγγιση στο ζήτημα αυτό, με οδηγό τις βασικές αρχές της οικολογίας.

Και τα δυο αυτά κόμματα έχουν ως σημαία την καπιταλιστική βιομηχανική ανάπτυξη με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη χώρα και το περιβάλλον. Αναφαίρετο, φυσικά, δικαίωμά τους. Μόνο που η πρώτη οικολογική αρχή, όπως εύγλωττα διατυπώνεται στο εξαίρετο βιβλίο* του Δ. Ρουσσόπουλου, Ελληνα διανοητή που ζει στον Καναδά, αναφέρεται σ' ένα οικολογικό πλαίσιο ανάπτυξης με διατήρηση των φυσικών πηγών. Η υπάρχουσα κατάσταση στη χώρα μας αποδεικνύει ακριβώς τα αντίθετα. Οι φυσικές πηγές στις περισσότερες των περιπτώσεων και εντός του πλαισίου του δόγματος των «ελεύθερων αγαθών», είναι ελεύθερα μόνο για την αστική τάξη, η οποία τα εκμεταλλεύεται χωρίς όρους και όρια προς ίδιον όφελος. Εδαφος, υπέδαφος, υδάτινοι πόροι, δασικές εκτάσεις κτλ. έχουν εκχωρηθεί απλόχερα σε διαπλεκόμενους (και μη) επιχειρηματίες υποστηρικτές (ποικιλοτρόπως) του συστήματος. Η υπόθεση της Εταιρείας των Τουριστικών Ακινήτων, η νομιμοποίηση των καταπατήσεων δασικών εκτάσεων και ακτών από ξενοδόχους και η μετατροπή βιοτόπων - λιμνών και ποταμών σε χώρους εναπόθεσης απορριμμάτων και αποβλήτων είναι άκρως ενδεικτικές.

Η απεριόριστη οικονομική ανάπτυξη αποτελεί μια από τις βασικότερες διακηρύξεις των δύο κατ' επίφαση μονομάχων. Εκλογικά προγράμματα, πολιτικοί σχεδιασμοί και υποσχέσεις ξεκινούν και τελειώνουν με βάση το στόχο αυτό. Τα πάντα θα επιλυθούν (λένε) με την ολοένα και μεγαλύτερη ανάπτυξη. Φυσικά, ποτέ δεν μπαίνουν στον κόπο να μας εξηγήσουν ποιους αφορά αυτή η ανάπτυξη, αν οι ποσοτικοί δείκτες που κατά καιρούς εμφανίζουν έχουν κάποιο - έστω αμυδρό - αντίκρισμα στους πολίτες αυτής της χώρας και κυρίως να εξηγήσουν τις όποιες επιπτώσεις της ανάπτυξης αυτής στο ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον. Η οικολογική προσέγγιση στο θέμα αυτό κάνει λόγο για ποιότητα ζωής και εξισορροπημένη ανάπτυξη στα όρια της φύσης. Η ποιότητα ζωής της Αθήνας και των μεγαλουπόλεων, η οποία αφορά στη συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων κι όχι κάποιες εκατοντάδες, έστω και χιλιάδες, κατοίκους των βορείων προαστίων κρίνεται από κακή έως άθλια. Χρονοβόρες μεταφορές, κατοικίες κλουβιά, παντελής έλλειψη ελεύθερων χώρων και περιβαλλοντικές συνθήκες που κατατάσσουν την Αθήνα στην πλέον περιβαλλοντικώς υποβαθμισμένη πρωτεύουσα της Ευρώπης. Η ύπαρξη βιομηχανικών μονάδων εντός κατοικημένων περιοχών, η απουσία κανόνων και ελέγχων στις ρυπογόνες μονάδες και η αυθαιρεσία των κατεχόντων με την ανοχή της εξουσίας, κάτω από τη διαρκή απειλή «αν δε μας αφήσετε να κάνουμε τη δουλιά μας τα μαζεύουμε και φεύγουμε», συμπληρώνουν το οικο-παζλ της σύγχρονης (και εκσυγχρονιστικής) πραγματικότητας.

ΠΑΣΟΚ και ΝΔ προκρίνουν την παραγωγή με σκοπό την απεριόριστη κατανάλωση. Η κουλτούρα της απεριόριστης κατανάλωσης δε στοχεύει στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των πολιτών, αλλά στα υπερκέρδη των εταιριών, όπως και στον εγκλωβισμό των καταναλωτών σ' ένα φαύλο κύκλο δανείων και υπερχρέωσής τους. Αποτέλεσμα, οι όποιες αντιδράσεις και κυρίως αντιστάσεις τους στο σύστημα να περιορίζονται δραστικά. Φυσικά, η υπερκατανάλωση έχει σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον: Με τα αυτοκίνητα που αποσύρονται στην τύχη τους, χωρίς να υπάρχει η παραμικρή μέριμνα για το τι θα απογίνουν μια σειρά μερών τους που είναι άκρως επικίνδυνα, όπως και οι παλιοί Η/Υ και τα διάφορα ηλεκτρικά είδη, αλλά και την υγεία μας με τις «εισαγόμενες» διατροφικές συνήθειες με πιο πρόσφατη αυτή των μεταλλαγμένων. Η οικολογία έχει αναφορά στην παραγωγή χρήσιμων αγαθών και υπηρεσιών. Σε ποιο σύστημα, όμως, πέρα από το σοσιαλιστικό, μπορεί να υπάρξει η δυνατότητα για κάτι παρόμοιο, αφού στον καπιταλισμό η παραγωγή αγαθών, ανεξαρτήτως ωφελιμότητας, η παραγωγή αγαθών αποτελεί κυρίαρχο συστατικό του συστήματος;

Η παγκοσμιοποίηση της αγοράς έχει επιβληθεί και με τη βούλα της ΕΕ, με διάφορες συνθήκες, και βρίσκει την πλήρη αποδοχή των κομμάτων που διαπνέονται από το νεοφιλελευθερισμό, αλλά και της ρεφορμιστικής αριστεράς (βλ. υπερψήφιση του Μάαστριχτ από το ΣΥΝ). Αντίθετα, στις βασικές αρχές της οικολογίας δίνεται έμφαση στην τοπική παραγωγή για τις τοπικές αγορές με στόχο την αυτάρκεια. Η συστηματική προσπάθεια της απαξίωσης της αγροτικής μας παραγωγής και κυρίως των τοπικών ποικιλιών που μοιραία θα επέλθει, αν επικρατήσουν τα μεταλλαγμένα, θα οδηγήσει όχι μόνο τη χώρα μας, αλλά και όλες εκείνες που θα υποκύψουν στη νέα αυτή βαρβαρότητα, σε μια πλήρη διατροφική εξάρτηση από μερικές δεκάδες πολυεθνικές. Ενας διατροφικός μεσαίωνας είναι προ των πυλών και, πλην του ΚΚΕ, τουλάχιστον στη χώρα μας, ουδείς ομιλεί. Ισως είναι το μεγαλύτερο περιβαλλοντικό στοίχημα (μαζί με το φαινόμενο του θερμοκηπίου) που παίζεται αυτή την εποχή. Και επ' αυτού ΠΑΣΟΚ και ΝΔ κάνουν την πάπια. Τι να πουν, άλλωστε, όταν με τις υπογραφές τους τα μεταλλαγμένα έχουν κάνει την εμφάνισή τους; Οσο για τις τοπικές ανάγκες και τις τοπικές αγορές στην όποια αναφορά υπάρχει το επιχείρημα του απομονωτισμού, του αναχρονισμού και της έλλειψης οράματος. Και στο σημείο αυτό με τη συναίνεση των, όπως και σε κάθε ανάλογη περίπτωση, δεκανικιών του συστήματος, ευρωυποταγμένων και ευρωπροσανατολισμένων γενικώς.

Η αποδοχή χωρίς όρους της τεχνολογικής ανάπτυξης είναι άλλη μια επιλογή των αστικών και μικροαστικών κομμάτων απέναντι στην πράσινη θέση, η οποία υποστηρίζει την κοινωνική ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης. Ο όρος κοινωνική απαξιώνεται και χλευάζεται στον αστερισμό των ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Ενα άκρως προσοδοφόρο σπορ σε μεγάλη μερίδα καθηγητών με αμφίβολης και αμφιλεγόμενης ποιότητας αποτελέσματα. Ηταν το εναρκτήριο λάκτισμα της αλλοτρίωσης συνειδήσεων και της αλλαγής προσανατολισμού του πανεπιστημίου. Ερευνες χωρίς λόγο και νόημα, άλλες για την επιχειρηματικότητα και τους επιχειρηματίες και σπάνια προσανατολισμένες για το γενικό καλό και την προκοπή του τόπου. Πολλά γράφηκαν και θα γραφούν για το ζήτημα αυτό. Εκείνο το οποίο όμως μένει, είναι ότι, όταν σε κάποια χρονική στιγμή έρθει η ώρα του λογαριασμού, πολλοί θα είναι αυτοί που θα βρεθούν σε πολύ δύσκολη θέση. Και ο νοών νοείτω.

Ο συγκεντρωτισμός και οι οικονομίες κλίμακας αποτελούν αναμφισβήτητα έναν από τους πυλώνες της ευρωπαϊκής πολιτικής που υιοθετείται τόσο από τα Λαϊκά Κόμματα της Δεξιάς (στα οποία ανήκει η ΝΔ), όσο και από τη σοσιαλιστική - κατ' όνομα - ευρωομάδα (στην οποία ανήκει το ΠΑΣΟΚ). Σε πλήρη αντίθεση, η οικολογία προτείνει την αποκέντρωση και τις οικονομίες της ανθρώπινης κλίμακας. Αλλά για ποια ανθρώπινη κλίμακα μπορούμε να μιλήσουμε στις μέρες μας, όταν οι άνθρωποι είναι απλώς εργατικά χέρια και καταναλωτικές μονάδες στη βορά της οικονομικής ελίτ; Για ποια αποκέντρωση μπορεί να γίνει λόγος, όταν η οικονομία της αγοράς απαιτεί τη μεγαλύτερη εφικτή συγκέντρωση, για να αποκομίσει το μεγαλύτερο δυνατό κέρδος; Ομως, οι διαφοροποιήσεις και οι αντιθέσεις του νεοφιλελευθερισμού και του σοσιαλφιλελευθερισμού με την πολιτική οικολογία είναι πολλές ακόμα και θα συνεχίσουμε. Μέχρι τότε ας έχουμε κατά νου ότι η μόνη εγγύηση για τις ευρωεκλογές είναι το ΚΚΕ και η ενίσχυσή του μονόδρομος. Γιατί, οι επόμενες μέρες δε θα είναι καθόλου εύκολες.

* Δ. Ρουσσόπουλος, «Πολιτική Οικολογία», εκδ. «Παρατηρητής», Θεσσαλονίκη 1966.