Γρηγοριάδης Κώστας

Πρόσφατο ψήφισμα του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (23 Σεπτέμβρη 2008), «Σχετικά με τη διαδικασία της Μπολόνια και την κινητικότητα των φοιτητών», επιβεβαιώνει αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση. Μάλιστα, εκφράζεται η ανησυχία της ΕΕ για την κινητικότητα των φοιτητών και τον αντίκτυπο που θα έχει η Μπολόνια σε αυτήν και προτείνονται μέτρα προς τα κράτη - μέλη. Ετσι προωθείται: Ενταξη περιόδου κινητικότητας των φοιτητών στα προγράμματα σπουδών, συνεργασία με τις επιχειρήσεις για χρηματοδότηση της κινητικότητας, αναγνώριση των «άτυπων και μη τυπικών εμπειριών» και ένταξή τους στα προγράμματα σπουδών των πανεπιστημίων...

Το σχετικό ψήφισμα δεν κάνει βήμα πίσω από τους βασικούς στόχους της Μπολόνια, δηλαδή τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΧΑΕ) και του Ευρωπαϊκού Χώρου Ερευνας, την εφαρμογή και επέκταση του συστήματος των πιστωτικών μονάδων (που μετατρέπει το πτυχίο σε άθροισμα αποσπασματικών δεξιοτήτων), τη διάσπαση των πτυχίων σε κύκλους σπουδών, την ψευδεπίγραφη «αξιολόγηση»... Μάλιστα, σημειώνεται ότι η κινητικότητα αποτελεί «προτεραιότητα στο πλαίσιο του ανακαθορισμού των μειζόνων στόχων της διαδικασίας της Μπολόνια μετά το 2010» και επισημαίνεται ότι «η κινητικότητα είναι ένας από τους έξι κύριους στόχους που ορίζονται στη διακήρυξη της Μπολόνια».

Το ψήφισμα κινείται στη βάση των ελευθεριών του Μάαστριχτ και της «πέμπτης ελευθερίας», της «ελεύθερης κυκλοφορίας της γνώσης», δηλαδή της κινητικότητας φοιτητών, επιστημόνων και λοιπού πανεπιστημιακού, ερευνητικού, διδακτικού και διοικητικού προσωπικού.

Το γεγονός ότι η ΕΕ εξαίρει την κινητικότητα των φοιτητών, των εκπαιδευτικών και των ερευνητών, δεν έχει να κάνει με οικειοθελή κινητικότητα, οικειοθελή - ας πούμε - μετανάστευσή τους. Εκείνο που επιδιώκει το κεφάλαιο και η ΕΕ είναι να εθιστούν οι νέοι σε μια διαρκή και αναγκαστική περιπλάνηση, ώστε να προσαρμόζονται πιο εύκολα στις ανάγκες του κεφαλαίου, που θέλει να μπορεί να βρίσκει τις ειδικότητες των εργαζομένων που κάθε φορά χρειάζεται για την αύξηση των κερδών, γρήγορα, φτηνά και ευέλικτα. Η περίοδος των σπουδών στο πανεπιστήμιο προσφέρεται για να γαλουχηθεί ο νέος στην προοπτική της ζωής χωρίς καμία σταθερότητα. Είναι πιο εύκολο να εθιστεί ο νέος από τα «φοιτητικά θρανία» στην ευελιξία και τη διαρκή περιπλάνηση που θα αντιμετωπίσει ως εργαζόμενος αύριο.

Και μπορεί το Ευρωκοινοβούλιο να μιλάει για «ποιότητα» στις σπουδές, ωστόσο με τον προσανατολισμό στην προώθηση της κινητικότητας τα προγράμματα σπουδών όχι μόνο δεν αναβαθμίζονται, αλλά στρέφονται στις δεξιότητες: Στην εκμάθηση ξένων γλωσσών, στην απόκτηση επικοινωνιακών δεξιοτήτων, σε μια σειρά άτυπες μορφές μάθησης και εμπειρίες...

Επειδή ακριβώς η κινητικότητα και η προώθησή της δε στοχεύει κυρίως στα «φοιτητικά χρόνια» αλλά σε εκείνα που ακολουθούν, δηλαδή στον αυριανό εργαζόμενο, το ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο «καλεί τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια να συνεργαστούν με τον ιδιωτικό τομέα (π.χ. οικονομικές ή επιχειρηματικές οργανώσεις όπως εμπορικά επιμελητήρια), προκειμένου να ανευρεθούν νέοι αποτελεσματικοί μηχανισμοί συγχρηματοδότησης της κινητικότητας των φοιτητών σε κάθε στάδιο (πτυχίο - μάστερ - διδακτορικό) βελτιώνοντας κατ' αυτόν τον τρόπο την ποιότητα των εκπαιδευτικών συστημάτων». Με άλλα λόγια, η ποιότητα των εκπαιδευτικών συστημάτων - όπως την εννοεί η ΕΕ - είναι θέμα των επιχειρήσεων, εξαρτάται από την εμπλοκή και τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων! Γι' αυτό άλλωστε και το ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συνιστά στα κράτη - μέλη «εποικοδομητικό διάλογο και αμφίδρομες ανταλλαγές μεταξύ εταιρειών και πανεπιστημίων, προκειμένου να δημιουργηθούν καινοτόμες εταιρικές σχέσεις και να διερευνηθούν νέοι τρόποι συνεργασίας»...

Με το ψήφισμά του, το ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καλεί τα πανεπιστήμια να προχωρήσουν σε μεταρρυθμίσεις και να εισαγάγουν «περίοδο κινητικότητας σε συνδυασμό με σπουδές» σε όλα τα προγράμματα πτυχίων, «ώστε να ενθαρρύνονται οι φοιτητές να μεταβαίνουν στο εξωτερικό». Εκείνο που προωθείται, δηλαδή, είναι τα προγράμματα κινητικότητας να γενικευτούν τόσο, ώστε να προβλέπονται μάλιστα στα προγράμματα σπουδών! Στην ίδια λογική κινείται το Ευρωκοινοβούλιο και όταν «ζητεί οι πρακτικές ασκήσεις και άλλες άτυπες και μη τυπικές εμπειρίες κινητικότητας εγκεκριμένες από πανεπιστήμια να λάβουν μονάδες ECTS και να αναγνωριστούν ως αναπόσπαστο τμήμα του προγράμματος σπουδών». Δηλαδή, στα προγράμματα σπουδών να ενταχτούν λογής λογής καταρτίσεις και εκμάθηση δεξιοτήτων, από τις ξένες γλώσσες, μέχρι το σεμινάριο για το «χ» θέμα που μπορεί να παρακολουθήσει ένας φοιτητής σε ένα ξένο πανεπιστήμιο...

Στο πλαίσιο αυτό, στο ψήφισμα επαναλαμβάνεται έντονα ο «επείγοντας χαρακτήρας» της «εφαρμογής του συνολικού, ενιαίου και αποτελεσματικού συστήματος μεταφοράς ακαδημαϊκών μονάδων ECTS: Τα προσόντα φοιτητών και ακαδημαϊκών πρέπει να είναι δυνατόν να μεταφέρονται εύκολα σε όλη την Ευρώπη χάρη σε ένα ενιαίο κοινό πλαίσιο». Δηλαδή, να γενικευτούν οι πιστωτικές μονάδες που μετατρέπουν τα πτυχία σε πιστοποιητικό - άθροισμα δεξιοτήτων, ασύνδετων μεταξύ τους. Στόχος άλλωστε της Μπολόνια είναι τα πτυχία - σούπα, που δεν ανταποκρίνονται σε στέρεη μόρφωση πάνω σε ένα επιστημονικό αντικείμενο. Με αυτόν τον τρόπο, ανοίγει ο δρόμος της πλήρους υποβάθμισης και απαξίωσης των πτυχίων και δίνει τη σκυτάλη στις διαρκείς πιστοποιήσεις των προσόντων των αποφοίτων.

Στο συγκεκριμένο ψήφισμα, υπογραμμίζεται ότι «το σύστημα πτυχίων τριών σταδίων (πτυχίο - μάστερ - διδακτορικό) θα μπορούσε να καταστεί περισσότερο ευέλικτο ιδίως χρησιμοποιώντας το σύστημα "4 + 1" αντί του "3 + 2" για το πρώτο και δεύτερο στάδιο. Αυτό θα μπορούσε να είναι κατάλληλο, προκειμένου να καταστεί δυνατή η περισσότερη κινητικότητα και απασχολησιμότητα των πτυχιούχων»... Μπαίνει με αυτόν τον τρόπο στο προσκήνιο, ένα χρόνο περίπου πριν το 2010 που έχει οριστεί ως ημερομηνία - ορόσημο για την εφαρμογή της Μπολόνια, η «εγκατάλειψη» του «αγγλοσαξονικού» μοντέλου ως προς τα έτη φοίτησης. Την ίδια στιγμή, εισάγεται στην ατζέντα η συζήτηση για τον «σύντομο κύκλο σπουδών», που έχει ήδη αποφασιστεί από το Μπέργκεν και επαναλαμβάνεται σε μια σειρά ευρωενωσιακά ντοκουμέντα.

Βέβαια, και μόνο το γεγονός ότι το ζήτημα των ετών φοίτησης εντάσσεται σε ένα ψήφισμα που επιβεβαιώνει την προσήλωση στις διακηρυγμένες αρχές της Μπολόνια και της στρατηγικής της Λισαβόνας αναδεικνύει ότι το κύριο ζήτημα των αντιδραστικών μεταρρυθμίσεων δεν κρίνεται στενά από τη διάρκεια των σπουδών, αλλά από το περιεχόμενο των σπουδών και τη στροφή στην κατάρτιση. Αλλωστε, η υποβάθμιση των σπουδών και των πτυχίων παραμένει γεγονός από τη στιγμή που εφαρμόστηκαν οι κύκλοι σπουδών, με βάση τους οποίους εξοβελίζεται η επιστημονική ειδίκευση από το πτυχίο και μεταφέρεται στα πάσης φύσεως μεταπτυχιακά (φυσικά όχι σε όλα τα μεταπτυχιακά!) και δημιουργούνται απόφοιτοι πολλών ταχυτήτων.

Αναδεικνύεται από τα ίδια τα πράγματα ότι η πολιτική της ΕΕ δεν έχει «καλές» και «κακές» πλευρές. Η πολιτική της ΕΕ είναι από την κορφή μέχρι τα νύχια ταγμένη να υπηρετεί τα συμφέροντα του κεφαλαίου για την αύξηση της κερδοφορίας του. Η ίδια η ΕΕ, ως ιμπεριαλιστικός οργανισμός, εξυπηρετεί τα συμφέροντα των πολυεθνικών, ρίχνει νερό στο μύλο της εκμετάλλευσης των εργαζομένων.

Οι εργαζόμενοι και η νεολαία δεν έχουν τίποτα να κερδίσουν, περιμένοντας να δουν μια «προοδευτική» αλλαγή στην ΕΕ. Η ΕΕ δεν αλλάζει. Μόνος δρόμος είναι η σύγκρουση και η ρήξη με την πολιτική των μονοπωλίων και της εξουσίας τους σε κάθε κράτος - μέλος της ΕΕ, με την ίδια την ΕΕ, μέσα από τη διεκδίκηση αποκλειστικά ενιαίας δημόσιας δωρεάν ανώτατης εκπαίδευσης για όλους, η απειθαρχία και η ανυπακοή στις αντιδραστικές κατευθύνσεις. Στο προσκήνιο πρέπει να μπουν οι ανάγκες των εργαζομένων και της νεολαίας, τόσο στη μόρφωση όσο και στη δουλειά. Ανάγκες που δε θα ικανοποιηθούν όσο κουμάντο κάνουν τα μονοπώλια.

Κάλεσμα στους φοιτητικούς και σπουδαστικούς συλλόγους για συμμετοχή σε κινητοποιήσεις την Παρασκευή 10 Οκτώβρη απευθύνει η Πανσπουδαστική Κίνηση Συνεργασίας. Καλεί τους φοιτητές και τους σπουδαστές να απαιτήσουν να δοθούν όλα τα απαραίτητα συγγράμματα δωρεάν σε όλους τους φοιτητές και να αγωνιστούν για αποκλειστικά δημόσια και πραγματικά δωρεάν ενιαία ανώτατη εκπαίδευση, για κατάργηση του νόμου για τα κολέγια και μη εφαρμογή της κοινοτικής οδηγίας 36/05, για συνολική κατάργηση του νόμου - πλαισίου.

Από φοιτητική κινητοποίηση ενάντια στο νόμο - πλαίσιο και τις κατευθύνσεις της ΕΕ στην Παιδεία

Με την έναρξη της νέας ακαδημαϊκής χρονιάς, μπαίνει σε εφαρμογή - ανάμεσα σε άλλα - η ρύθμιση του νόμου - πλαισίου για τη διανομή των συγγραμμάτων στους φοιτητές. Με βάση το νέο τρόπο διανομής συγγραμμάτων, οι φοιτητές επιλέγουν ποιο σύγγραμμα (που μπορεί να αποτελείται από περισσότερα του ενός βιβλία) θα λάβουν δωρεάν μέσα από μια λίστα προτεινόμενων συγγραμμάτων. Ετσι, σε ένα μάθημα μπορεί να προτείνονται από τον καθηγητή τέσσερα συγγράμματα, από τα οποία ο φοιτητής πρέπει να επιλέξει ένα μόνο που θα λάβει δωρεάν. Το σύστημα αυτό «εξαίρουν» η κυβέρνηση, το ΠΑΣΟΚ και ο ΣΥΝ, στο όνομα της «καταπολέμησης της αυθεντίας» του ενός συγγράμματος και στο όνομα της «ελευθερίας» επιλογής συγγραμμάτων.

Είναι ξεκάθαρο ότι η κριτική σκέψη δεν καλλιεργείται από τα πολλαπλά συγγράμματα, αλλά από τη συνέχεια και το σύνολο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, από το περιεχόμενο των σπουδών, από το αν οι ίδιες οι σπουδές καλύπτουν ένα επιστημονικό αντικείμενο ή αποτελούν συρραφή δεξιοτήτων. Και στο πανεπιστήμιο που προωθείται με βάση τις κατευθύνσεις της ΕΕ, η μόρφωση «εξοστρακίζεται» και στη θέση της κυριαρχούν οι καταρτίσεις και οι δεξιότητες.

Είναι τεράστια υποκρισία ότι τα πολλαπλά συγγράμματα προωθούν την κριτική σκέψη, καθώς στην πραγματικότητα εκείνο που μπορούν να επιφέρουν είναι ακόμα μεγαλύτερη σύγχυση. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις θετικές επιστήμες υπάρχουν διαφοροποιήσεις στα βιβλία, ακόμα και στα σύμβολα. Δηλαδή, άλλα σύμβολα διαβάζει ο ένας φοιτητής, άλλα ο άλλος και άλλα μπορεί να χρησιμοποιεί ο καθηγητής... Είναι τουλάχιστον κοροϊδία να επικαλείται κανείς σήμερα το πολλαπλό σύγγραμμα ως μέσο ανάτασης της κριτικής σκέψης, όταν στην εκπαίδευση κυριαρχούν η διαστρέβλωση της Ιστορίας και της Επιστήμης, η ιδεολογική μεροληψία...

Η ίδια η επιχειρηματολογία, ότι το πολλαπλό σύγγραμμα «σπάει» την αυθεντία του καθηγητή, καταρρέει. Είναι, μάλιστα, χαρακτηριστικές οι δηλώσεις πρυτάνεων, όπως του πρύτανη του Πανεπιστημίου της Αθήνας, Χρ. Κίττα (Απογευματινή, 29/9/2008), ο οποίος σημειώνει πως «στην πράξη τα δυο συγγράμματα θα γίνουν ένα, διότι οι φοιτητές στη συντριπτική πλειονότητά τους θα επιλέξουν το σύγγραμμα από το οποίο γίνεται η διδασκαλία». Ενώ ο Αν. Μάνθος, πρύτανης του ΑΠΘ, σημειώνει (Απογευματινή, 29/9/2008): «Υπάρχει βεβαίως ένα κύριο βιβλίο, το οποίο είναι ο βασικός μοχλός της διδασκαλίας. Εάν όλοι οι φοιτητές επιλέξουν αυτό, τότε είναι πιθανό να γυρίσουμε πάλι στην ίδια κατάσταση του μοναδικού συγγράμματος».

Πίσω από την πρόφαση της «κριτικής σκέψης», στην πραγματικότητα προωθείται η πλήρης κατάργηση της δωρεάν διανομής συγγραμμάτων - σταδιακά - και η γιγάντωση των κερδών των εκδοτικών οίκων μέσα από τις συναλλαγές τους με τα πανεπιστήμια.

Η αντιεπιστημονικότητα του νέου τρόπου διανομής των συγγραμμάτων επιβεβαιώνεται από την πρώτη στιγμή: Οι φοιτητές με την εγγραφή τους ακόμα πρέπει να επιλέξουν το σύγγραμμα που θα λάβουν δωρεάν. Δηλαδή, πριν καλά καλά μπορέσουν να διαμορφώσουν άποψη ή να αποκτήσουν την παραμικρή ιδέα τού τι πραγματεύεται το κάθε μάθημα και τού τι πραγματεύεται το κάθε σύγγραμμα που προτείνεται... Ενας πρωτοετής δηλαδή, με το «καλημέρα σας», επιλέγει και το σύγγραμμα...

Από πού ξέρει ο πρωτοετής ή όποιος άλλος φοιτητής ποιο βιβλίο είναι «καλύτερο», ποιο καλύπτει καλύτερα την ύλη, τι λέει ο ένας και τι ο άλλος; Ακόμα και το στοιχείο του ποσοστού της ύλης που καλύπτει κάθε σύγγραμμα δεν αναφέρεται σε όλες τις λίστες... Ούτε καν με κριτήρια σούπερ μάρκετ, δηλαδή, δεν μπορεί να επιλέξει ο φοιτητής, καθώς ούτε τα περιεχόμενα του βιβλίου γνωρίζει, ούτε την τιμή του ενός ή του άλλου, ούτε καν το ...εξώφυλλο!

Είναι γεγονός ότι στο πανεπιστήμιο που λειτουργεί με επιχειρηματικά κριτήρια, όπως προωθείται από το νέο νόμο - πλαίσιο και τη διαδικασία της Μπολόνια, εντάσσονται και οι μπίζνες. Το «αυτοτελές» πανεπιστήμιο, δηλαδή, ορίζει μόνο του τα του «οίκου» του, που σημαίνει ότι ψάχνει και βρίσκει πόρους και χρηματοδότηση ακόμα και για τα βιβλία... Αλήθεια, όταν το πανεπιστήμιο κανονίζει τι ποσό μπορεί να ξοδέψει για την αγορά και διανομή συγγραμμάτων, δε λαμβάνει υπόψη του ποιος εκδοτικός οίκος κάνει την καλύτερη προσφορά, ανεξάρτητα από το ποιος εκδίδει το αρτιότερο για τη διδασκαλία του συγκεκριμένου μαθήματος σύγγραμμα; Ακόμα, δεν επηρεάζει την επιλογή του πανεπιστημίου η πιθανότητα ένας εκδοτικός οίκος να χρηματοδοτεί άλλες πλευρές λειτουργίας του πανεπιστημίου, για παράδειγμα τις βιβλιοθήκες του; Δε θα έχει αυτός ο εκδοτικός οίκος «πλεονέκτημα» στον ανταγωνισμό, ανεξάρτητα πάλι αν εκδίδει το αρτιότερο σύγγραμμα; Μόνο η προαγωγή της επιστήμης δεν προωθείται με αυτά τα κριτήρια...

Επιπλέον, όπως αποκαλύπτεται από τις λίστες που μοιράζονται σε τμήματα πανεπιστημίων και ΤΕΙ, είναι πολλές οι περιπτώσεις όπου ένα σύγγραμμα δεν καλύπτει το 100% της διδακτέας ύλης... Αυτό σημαίνει ότι ο φοιτητής, ανεξάρτητα από το ποιο σύγγραμμα επέλεξε να λάβει δωρεάν, θα χρειαστεί να ...βάλει το χέρι βαθιά στην τσέπη για να αγοράσει και κάποιο ακόμα βιβλίο, προκειμένου να καλύψει τη διδακτέα ύλη.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στο ΤΕΙ Χαλκίδας, στον κατάλογο προτεινόμενων διδακτικών συγγραμμάτων του Τομέα Αυτόματου Ελέγχου του Τμήματος Αυτοματισμού, από τα 45 συγγράμματα που προτείνονται στον κατάλογο (για 22 μαθήματα) μόνο δύο καλύπτουν το 100% της ύλης! Ολα τα υπόλοιπα καλύπτουν από 70 μέχρι 90% της ύλης...

Μάλιστα, το νέο σύστημα διανομής συγγραμμάτων ανοίγει προοπτικά το δρόμο για την περικοπή ή και την κατάργηση της δωρεάν διανομής συγγραμμάτων. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα του ίδιου τμήματος, όπου στο μάθημα «Ποιοτικός Ελεγχος» οι σπουδαστές μέχρι πέρσι λάμβαναν δυο βιβλία δωρεάν, ενώ με το νέο σύστημα φέτος λαμβάνουν δωρεάν το ένα από τα δυο... Αλλωστε, πάγια κατεύθυνση της ΕΕ είναι η μείωση των δημόσιων δαπανών για συγγράμματα...

Το σύστημα διανομής συγγραμμάτων ανοίγει δρόμους για τον προσανατολισμό των σπουδών και της μεγάλης μερίδας των φοιτητών στην κατάρτιση. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της λίστας συγγραμμάτων που διανέμεται στην Αρχιτεκτονική του Πολυτεχνείου, όπου υπάρχουν μαθήματα (Δομική Μηχανική 1: Στατική και Δομική Μηχανική 2: Αντοχή υλικών) στα οποία προτείνονται τέσσερα συγγράμματα (ο φοιτητής λαμβάνει δωρεάν μόνο το ένα από αυτά) εκ των οποίων τα δυο είναι ...βοηθήματα!

Με τον τρόπο αυτό, ανοίγει ο δρόμος για φοιτητές πολλών και διαφορετικών ταχυτήτων, ακόμα και μέσα στο ίδιο τμήμα. Πρόκειται για συγκεκριμένο προσανατολισμό της μάζας των φοιτητών στην εφαρμογή της γνώσης και την κατάρτιση και όχι στην επιστημονική μόρφωση. Γιατί, όταν ένας φοιτητής ή σπουδαστής προέρχεται από λαϊκή οικογένεια και είναι «με το μαχαίρι στο λαιμό» για να τελειώσει γρήγορα τις σπουδές προκειμένου να πιάσει δουλειά, θα διαλέξει τα πρακτικά και εφαρμοσμένα βιβλία που θα έχουν άμεση πρακτική αξία, «κόβοντας» από τη μόρφωση. Ακόμα, ένας φοιτητής που εργάζεται παράλληλα με τις σπουδές του, είναι πιθανότερο να επιλέξει το «εύκολο» σύγγραμμα, καθώς τον πιέζει ο χρόνος της δουλειάς, αντί να σπαταλήσει περισσότερο χρόνο στο διάβασμα ενός επιστημονικού πονήματος. Χώρια που, όταν το κριτήριο είναι «τι μπορείς να κάνεις» και όχι «τι γνώσεις έχεις», οι φοιτητές είναι πολύ εύκολο να επιλέξουν τη χρηστική και φτηνή λύση των βοηθημάτων.

Είναι φανερό ότι όσο και να ψάξει κανείς δε θα βρει θετικά στοιχεία στον αντιδραστικό νόμο - πλαίσιο, που, εφαρμόζοντας πιστά τις κατευθύνσεις του κεφαλαίου και της ΕΕ, προωθεί την επιχειρηματική λειτουργία των πανεπιστημίων, με ιδιωτικοοικονοικά - κερδοσκοπικά κριτήρια. Τόσο η αύξηση των ταξικών φραγμών, οι μπίζνες ανάμεσα σε πανεπιστήμια και επιχειρήσεις, όσο και η στροφή στην κατάρτιση και την αντιεπιστημονικότητα, βρίσκονται στον πυρήνα των αντιδραστικών αναδιαρθρώσεων που προωθούνται με βάση τη στρατηγική της Λισαβόνας και τη διαδικασία της Μπολόνια.

Χρειάζεται, λοιπόν, πάλη και σύγκρουση με τον ίδιο τον πυρήνα αυτής της πολιτικής, με την ΕΕ και τα κόμματα του ευρωμονόδρομου. Μια πάλη με ριζοσπαστικά αιτήματα, κόντρα στις επιλογές του κεφαλαίου, για ενιαία ανώτατη εκπαίδευση δημόσια και δωρεάν, που να υπηρετεί τα συμφέροντα της νεολαίας και των εργαζομένων.