Συνεχίζοντας σήμερα τη συνοπτική παρουσίαση της ιστορίας του Ιράκ, που ξεκινήσαμε την περασμένη Κυριακή, (6/4/2003), απ' αυτήν τη στήλη, και περιλάμβανε την περίοδο από την αρχαιότητα έως το Β` Παγκόσμιο Πόλεμο, θα αναφερθούμε στην περίοδο μετά τον πόλεμο έως το τέλος της 10ετίας του '70. Είναι περίοδος, κατά την οποία, στην παγκόσμια σκηνή, ως αποτέλεσμα του πολέμου, δημιουργείται το σοσιαλιστικό στρατόπεδο, ενώ οι εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες, σε συνδυασμό με την ύπαρξη του σοσιαλισμού, συμβάλλουν στην κατάρρευση του αποικιοκρατικού συστήματος, με τη μορφή που έγινε γνωστό από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, έως τον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο. Η διαπάλη ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό και το σοσιαλισμό επιδρά και στις εξελίξεις στο Ιράκ.

Μετά το τέλος του Β` Παγκόσμιου Πολέμου, στο Ιράκ δυναμώνει το κίνημα ενάντια στον αγγλικό ιμπεριαλισμό, που, ουσιαστικά, είναι εγκατεστημένος στο Ιράκ, μέσω της αντιδραστικής ιρακινής κυβέρνησης υπό τον Ναούρι αλ Σαΐντ. Αιχμή της πάλης ήταν η Αγγλοϊρακινή Συνθήκη του 1930, η οποία, ουσιαστικά, παραχωρούσε την οικονομία της χώρας στο αγγλικό κεφάλαιο. Οι Αγγλοι προσπάθησαν να απαντήσουν, προτείνοντας νέα συμφωνία, τη λεγόμενη συνθήκη «αμοιβαίας άμυνας» ή «Συνθήκη του Πόρτσμουθ», η οποία, ουσιαστικά, ήταν το ίδιο καταπιεστική με τη συμφωνία του 1930. Αυτό προκάλεσε την ένοπλη εξέγερση του λαού το Γενάρη του 1948. Η ιρακινή κυβέρνηση εξαναγκάστηκε έτσι να μην επικυρώσει τη Συνθήκη του Πόρτσμουθ.

Στα 1948 - '49, ξεσπά ο Αραβοϊσραηλινός Πόλεμος. Προκλήθηκε από παρέμβαση των ΗΠΑ και της Αγγλίας, ως παράγοντας ματαίωσης της εφαρμογής της απόφασης της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ (29 Νοέμβρη 1947), για τον τερματισμό της αγγλικής παρουσίας στην Παλαιστίνη και τη δημιουργία δύο κρατών, του Ισραήλ και των Παλαιστινίων. Ο αγγλικός ιμπεριαλισμός έσπρωξε τις εξαρτημένες απ' αυτόν κυβερνήσεις αραβικών κρατών, όπως Αίγυπτος, Ιορδανία, Συρία, Ιράκ, Λίβανος, Σαουδική Αραβία, Υεμένη σε πόλεμο,(ξεκίνησε στις 15/5/1948) κατά του κράτους του Ισραήλ, που μόλις είχε ανακηρυχτεί (14/5/1948). Το Ισραήλ ενισχυόταν από τις ΗΠΑ. Το αποτέλεσμα του πολέμου ήταν η κατάληψη από το Ισραήλ των εδαφών που προορίζονταν για το κράτος των Παλαιστινίων. Από τότε το ζήτημα παραμένει άλυτο. Η ιρακινή κυβέρνηση, συμμετέχοντας στον πόλεμο, και με δεδομένη την άνοδο του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, πήρε μέτρα βαριάς καταστολής ενάντια στις δημοκρατικές δυνάμεις της χώρας, χτυπώντας πρώτ' απ' όλους τους κομμουνιστές. Ετσι, ο γενικός γραμματέας της ΚΕ του ΚΚ του Ιράκ Γιοσάφ Σαλμάν Γιοσάφ, καθώς και δύο ακόμη μέλη της ΚΕ εκτελέστηκαν το Φλεβάρη του 1949. Το λαϊκό κίνημα απαντά με μεγάλες διαδηλώσεις εργατών και φοιτητών, ενάντια στα αντιδραστικά κυβερνητικά μέτρα, σε συνδυασμό με το αίτημα εθνικοποίησης της Ιρακινής Εταιρίας Πετρελαίου. Ταυτόχρονα, στα 1950 - '52 και 1954, έγιναν αντιφεουδαρχικές κινητοποιήσεις αγροτών.

Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες, διεξάγονται εκλογές τον Ιούνη του 1954. Τις κερδίζει το Ενωμένο Εθνικό Μέτωπο, ένας συνασπισμός που ιδρύθηκε την άνοιξη του 1954 από εθνικιστές της αστικής τάξης και άλλες οργανώσεις. Το φθινόπωρο του 1954, η κυβέρνηση προχώρησε σε δικτατορικά μέτρα, θέτοντας εκτός νόμου όλα τα πολιτικά κόμματα, ενώ έκλεισε τις περισσότερες εφημερίδες. Χιλιάδες προοδευτικοί ηγέτες ρίχτηκαν στις φυλακές ή κλείστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το λαϊκό κίνημα δεν ήταν τόσο δυνατό, ώστε να επιβάλει τη θέλησή του.

Το 1954, το Ιράκ υπέγραψε συμφωνίες με τις ΗΠΑ, που αφορούσαν στην παροχή στρατιωτικής και τεχνικής βοήθειας, ενώ το Φλεβάρη του 1955 υπέγραψε συνθήκη με την Τουρκία, το λεγόμενο επιθετικό Σύμφωνο της Βαγδάτης. Στις 4 Απρίλη 1955, το Ιράκ υπέγραψε συμφωνία με την Αγγλία, η οποία, αν και ακύρωνε τη λαομίσητη Συνθήκη του 1930, άφηνε τελείως άθικτα τα συμφέροντα των Αγγλων στο Ιράκ. Ηδη, στις 3 Γενάρη 1955, η κυβέρνηση είχε διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις του Ιράκ με την ΕΣΣΔ.

Ενα χρόνο αργότερα, κατά τα τέλη Οκτώβρη, αρχές Νοέμβρη 1956, ξεσπούν διαδηλώσεις στο Ιράκ ενάντια στην επίθεση Αγγλίας - Γαλλίας και του Ισραήλ κατά της Αιγύπτου, που μετατρέπονται σε ένοπλη εξέγερση. Οι εξεγερμένοι ζητούν αποχώρηση του Ιράκ από το Σύμφωνο της Βαγδάτης, διακοπή των διπλωματικών σχέσεων με την Αγγλία και τη Γαλλία και την παροχή στρατιωτικής βοήθειας από το Ιράκ στην Αίγυπτο.

Στις αρχές του 1957, σχηματίστηκε, σε συνθήκες παρανομίας, το Μέτωπο της Εθνικής Ενότητας (ΜΕΕ). Εκτός από το ΚΚΙ, στο ΜΕΕ συμμετέχει το Εθνικό Δημοκρατικό Κόμμα (ΕΔΚ) και το Κόμμα της Ανεξαρτησίας (Ιστι-κλάλ), που είχαν ιδρυθεί στα 1946, όπως επίσης και το κόμμα της Αραβικής Σοσιαλιστικής Αναγέννησης (Μπάαθ). Είχε δημιουργηθεί ως παναραβικό κόμμα, τοπικό παράρτημα του οποίου δρούσε στο Ιράκ από το 1954. Το ΜΕΕ είχε επαφές με την επαναστατική οργάνωση «Ελεύθεροι Αξιωματικοί», που δρούσε σε συνθήκες παρανομίας στο στρατό από την άνοιξη του 1956.

Η συντονισμένη δράση του ΜΕΕ και της Οργάνωσης των «Ελεύθερων Αξιωματικών», που είχε και την ενεργό υποστήριξη των εργατών, οδήγησε, στις 14 Ιουλίου 1958, σε αντιιμπεριαλιστική επανάσταση. Αποτέλεσμα της επανάστασης ήταν η πτώση της μοναρχίας, και η δημιουργία κυβέρνησης με επικεφαλής τον αρχηγό των «Ελεύθερων Αξιωματικών» Αμπντούλ Καρίμ Κάσεμ. Στην κυβέρνηση συμμετείχαν μέλη του Μπάαθ, του Ιστι-κλάλ και του ΕΔΚ. Το Μάρτη του 1959, η δημοκρατική κυβέρνηση δήλωσε την αποχώρηση του Ιράκ από το Σύμφωνο της Βαγδάτης, ενώ κατάργησε τις αγγλικές βάσεις από τα ιρακινά εδάφη. Οι τελευταίες δυνάμεις των Αγγλων αποσύρθηκαν από τη Χαμπανίγια και την αλ - Σουάτμπα το Μάη 1959. Η νέα κυβέρνηση ακύρωσε τις περισσότερες συμφωνίες εκμετάλλευσης του πλούτου της χώρας από την Αγγλία και σύναψε διπλωματικές σχέσεις με την ΕΣΣΔ και άλλες σοσιαλιστικές χώρες.

Στις 26 Ιούλη 1958, εγκρίθηκε προσωρινό Σύνταγμα, σύμφωνα με το οποίο όλοι οι πολίτες ήταν ίσοι απέναντι στο νόμο, ενώ παρείχε εγγυήσεις, σχετικά με τις δημοκρατικές ελευθερίες. Από τις πρώτες κιόλας μέρες της επανάστασης, σχηματίστηκαν ή και βγήκαν από την παρανομία εργατικά σωματεία και αγροτικοί σύλλογοι και άλλες προοδευτικές κοινωνικές οργανώσεις.

Τα πολιτικά κόμματα, που ήταν στην παρανομία από το προηγούμενο καθεστώς, όπως και το ΚΚΙ, δεν είχαν επίσημα νομιμοποιηθεί, αλλά ασκούσαν όλες τις δραστηριότητές τους νόμιμα. Η κυβέρνηση προχώρησε στην απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων, έδωσε αμνηστία σε όσους έλαβαν μέρος στην κουρδική εξέγερση στα 1943 - '45, και επέτρεψε τον επαναπατρισμό στους Κούρδους πρόσφυγες. Επίσης, για πρώτη φορά τότε, οι γυναίκες απόκτησαν ίσα δικαιώματα με τους άνδρες. Την ίδια περίοδο, η κυβέρνηση προχώρησε σε ορισμένες μεταρρυθμίσεις, όπως η αγροτική μεταρρύθμιση, που περιόριζε την ιδιοκτησία μεγάλων εκτάσεων γης. Απαγόρευσε τη δράση ξένων εταιριών, που εκτιμούσε ότι «ήταν επιζήμιες για τα εθνικά συμφέροντα». Τη Δημοκρατία του Ιράκ αναγνώρισε πρώτη η ΕΣΣΔ. Στα 1958 - '59 έγιναν συμφωνίες συνεργασίας ανάμεσα στο Ιράκ και την ΕΣΣΔ στον εμπορικό τομέα (εμπορική συμφωνία της 11ης Οκτώβρη 1958), στον τομέα ανάπτυξης της παραγωγικής βάσης (συμφωνία τεχνικής και οικονομικής συνεργασίας της 16ης Μάρτη 1959), για την εκπαίδευση εξειδικευμένων εργατών και την ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας του Ιράκ.

Τα συγκεκριμένα μέτρα στηρίζονταν από τις λαϊκές δυνάμεις, αλλά διάφορα τμήματα της άρχουσας τάξης αντιδρούσαν, γιατί τέτοια μέτρα έρχονταν σε αντίθεση με τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους, κυρίως τμήματα διαπλεκόμενα με τον αγγλικό ιμπεριαλισμό. Στα μέσα του 1959, μπροστά στις αντιθέσεις αυτών των τμημάτων της άρχουσας τάξης, η κυβέρνηση του Κάσεμ άρχισε μια πολιτική ισορροπιών, που αντικειμενικά έγερνε ενάντια στα λαϊκά συμφέροντα και τις οργανώσεις που τα υπηρετούσαν. Ετσι, το Σεπτέμβρη του 1961, η αντιδραστικοποίηση της κυβέρνησης, που ήδη έχει αρχίσει, εκδηλώνεται με πόλεμο εναντίον του κουρδικού λαού. Η κυβέρνηση του Κάσεμ απομονώνεται, ενώ εκδηλώνεται επιτυχημένο κυβερνητικό πραξικόπημα στις 8 Φλεβάρη 1963. Θέσεις - κλειδιά στην κυβέρνηση, που προήλθε από το πραξικόπημα, κατέλαβαν οι ηγέτες του Μπάαθ. Οι οποίοι επίσης εφαρμόζουν αντιδραστική πολιτική, που φτάνει έως τη φυσική εξόντωση των κομμουνιστών. Με τη βοήθεια της «εθνικής φρουράς», άρχισαν μαζικές αιματηρές εκκαθαρίσεις, στις οποίες χιλιάδες άνθρωποι βρήκαν το θάνατο και δεκάδες χιλιάδων κατέληξαν στις φυλακές και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Την ίδια τύχη είχε και ο γραμματέας του ΚΚΙ Σαλίμ Αντίλ (αλ - Ράντι), καθώς και άλλοι ηγέτες του κόμματος. Τον Ιούνη του 1963, η κυβέρνηση άρχισε πάλι πόλεμο με τους Κούρδους. Ταυτόχρονα, διακόπτονται οι εμπορικοοικονομικές σχέσεις με την ΕΣΣΔ και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες.

Η αντιδραστική πολιτική της κυβέρνησης Μπάαθ, το οικονομικό αδιέξοδο που δημιουργήθηκε από τον πόλεμο με τους Κούρδους και η διακοπή των εμπορικών σχέσεων με την ΕΣΣΔ και άλλες σοσιαλιστικές χώρες δημιούργησαν έντονη δυσαρέσκεια στο λαό, ενώ οι λαϊκές αντιδράσεις είχαν σαν συνέπεια τη διάσπαση της ηγεσίας του Μπάαθ.

Ετσι, στις 18 Νοέμβρη 1963, ο Αμπντούλ Σαλάμ Αρέφ ηγήθηκε στρατιωτικού πραξικοπήματος και κατέλαβε την εξουσία. Ο Αρέφ διέλυσε την «εθνική φρουρά» και απομάκρυνε από την ηγεσία του κράτους τους αρχηγούς του Μπάαθ, που είχαν ιδιαίτερα εκτεθεί, επιδιώκοντας να εκτονώσει την λαϊκή δυσαρέσκεια με ανώδυνα για το καθεστώς μέτρα, αφού ουσιαστικά τίποτα δεν άλλαξε σε όφελος του λαού. Ετσι, η χρονική περίοδος από το 1964 μέχρι το 1968 χαρακτηρίζεται από τις συχνές αλλαγές κυβερνήσεων.

Τον Ιούνη του 1967, ξεσπά πόλεμος του Ισραήλ κατά των αραβικών χωρών (Αιγύπτου, Συρίας, Λιβάνου). Η κυβέρνηση του Ιράκ τάχθηκε αποφασιστικά κατά της ισραηλινής επίθεσης και ζήτησε την αποχώρηση των ισραηλινών στρατευμάτων από όλα τα κατεχόμενα αραβικά εδάφη, ενώ ταυτόχρονα διακήρυξε ότι τα επακόλουθα της ισραηλινής επίθεσης θα μπορούσαν να εξαλειφθούν μόνο με χρήση των όπλων.

Τον Ιούλη του 1967, αναδείχνεται κυβέρνηση με επικεφαλής τον Τ. Γιάχια, που διατήρησε την κυβερνητική εξουσία έως τον Ιούλη του 1968. Αυτή η κυβέρνηση πήρε κάποια περιορισμένα δημοκρατικά μέτρα, όπως η αμνηστία σε πολλούς πολιτικούς κρατούμενους και ο περιορισμός της λογοκρισίας. Επίσης, η ίδια κυβέρνηση δήλωνε πως ήταν διατεθειμένη να τηρήσει συμφωνία περί ειρηνικού διακανονισμού του κουρδικού προβλήματος, συμφωνία που είχε συνάψει η κυβέρνηση Μπαζάζ με τους Κούρδους, στις 29 Ιούνη 1966. Αλλά ήταν προπέτασμα καπνού, αφού η κυβέρνηση, στην πράξη, σαμποτάριζε την εφαρμογή αυτής της συμφωνίας. Η κυβέρνηση Μπαζάζ ήταν η πρώτη πολιτική κυβέρνηση στην ιστορία του Ιράκ, μετά την ανατροπή της μοναρχίας και παρέμεινε στην εξουσία από το Σεπτέμβρη του 1965 μέχρι τον Αύγουστο του 1966.

Η κυβέρνηση Γιάχια, ουσιαστικά, ήταν μια αντιδραστική κυβέρνηση. Ετσι, ενώ υποσχέθηκε εκλογές, τις ανέβαλε. Επίσης, προχώρησε σε επίθεση στο βιοτικό επίπεδο της εργατικής τάξης και των άλλων φτωχών λαϊκών στρωμάτων με τη βαριά φορολογία που επέβαλε. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την ένταση των λαϊκών αντιδράσεων και των αντικυβερνητικών εκδηλώσεων, ιδιαίτερα την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1968.

Στις 17 Ιούλη 1968, το κόμμα του Μπάαθ του Ιράκ, σε συνεργασία με μια ομάδα αξιωματικών, που ανήκαν στη μυστική οργάνωση «Κίνημα των Αράβων Επαναστατών», πραγματοποίησαν πραξικόπημα και στις 30 Ιούλη 1968 όλη η εξουσία πέρασε στο κόμμα του Μπάαθ, με επικεφαλής τον στρατηγό Αχμέντ Χασάν αλ - Μπακρ. Δημιουργήθηκε Επαναστατικό Ηγετικό Συμβούλιο (ΕΗΣ), που ανέλαβε την άσκηση της εξουσίας. Ελευθέρωσε τους πολιτικούς κρατούμενους από τις φυλακές, επανέφερε στις προηγούμενες θέσεις στον κρατικό μηχανισμό όσους είχαν διωχτεί για πολιτικούς λόγους, ενώ απάλλαξε τους εργαζομένους με χαμηλό εισόδημα από τη βαριά φορολογία, που είχε επιβάλει η προηγούμενη κυβέρνηση. Το 1970 θεσπίζει νόμο για τη συνταξιοδότηση και την Κοινωνική Ασφάλιση των εργαζομένων, καθώς και νέο μεταρρυθμιστικό αγροτικό νόμο.

Στις 11 Μάρτη 1970, το ΕΗΣ διακήρυξε την πρόθεσή του για ειρηνικό και δημοκρατικό διακανονισμό του κουρδικού προβλήματος, αναγνώριζε στους Κούρδους το δικαίωμα της εθνικής αυτονομίας μέσα στο κράτος του Ιράκ. Ετσι, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Ιρακινό Κουρδιστάν σταμάτησαν και οι κουρδικές προοδευτικές Οργανώσεις μπορούσαν να δρουν ελεύθερα. Η κουρδική γλώσσα ανακηρύχτηκε η δεύτερη επίσημη γλώσσα της χώρας και πέντε Κούρδοι υπουργοί συμμετέχουν στην κυβέρνηση, ενώ ταυτόχρονα τέθηκε σε εφαρμογή ένα μακροχρόνιο πρόγραμμα για την οικονομική ανάπτυξη του Κουρδιστάν. Στις 11 Μάρτη 1974, θεσπίστηκε νόμος για την αυτονομία των κουρδικών περιοχών του Ιράκ, αλλά η κουρδική ηγεσία, με επικεφαλής τον Μ. Μπαρζάνι, απέρριψε το νόμο αυτό και ξεσήκωσε ένοπλο κίνημα, που συνεχιζόταν έως το Μάρτη 1975.

Τον Ιούλη του 1970 άρχισε να ισχύει το νέο προσωρινό Σύνταγμα, σύμφωνα με το οποίο το Ιράκ ανακηρύχτηκε σε «Λαϊκή Δημοκρατία», με κύριο σκοπό «τη δημιουργία ενός ενωμένου αραβικού κράτους και την εγκαθίδρυση σοσιαλιστικού συστήματος». Αυτά βεβαίως σε επίπεδο διακηρύξεων. Αλλωστε, όπως θα δούμε στη συνέχεια, η πολιτική του Μπάαθ ήταν εθνικιστική. Ταυτόχρονα όμως, η αίγλη από το σοσιαλιστικό σύστημα, αλλά και η δυνατότητα στήριξης της ανάπτυξης του Ιράκ από το σοσιαλισμό, απαιτούσε ανάλογες διακηρύξεις. Απαιτούσε, ταυτόχρονα, και τη μέγιστη λαϊκή συσπείρωση.

Ετσι, στις 15 Νοέμβρη 1971, ο Πρόεδρος του Ιράκ ανακοίνωσε το Πρόγραμμα Εθνικής Δράσης. Στο πρόγραμμα αυτό, η κυβέρνηση διακήρυττε την απόρριψη του καπιταλισμού σαν σύστημα για την εθνική αναγέννηση της χώρας και τόνιζε την ανάγκη δημιουργίας ενός ενωμένου μετώπου, που θα αποτελούνταν από τα προοδευτικά κόμματα και τις πατριωτικές δυνάμεις του Ιράκ και θα βασιζόταν στην ένταση του αγώνα κατά του ιμπεριαλισμού, του σιωνισμού και της αντίδρασης. Το πρόγραμμα μιλούσε ακόμα και για την ανάγκη ενδυνάμωσης των σχέσεων με τις σοσιαλιστικές χώρες. Απ' αυτά γίνεται κατανοητό ότι δεν μπορούσε αυτό το πρόγραμμα να οικοδομήσει σοσιαλισμό.

Το Μάη του 1972, δύο μέλη του ΚΚΙ συμπεριλήφθηκαν στην κυβέρνηση. Την 1η Ιούνη 1972, η ιρακινή κυβέρνηση εθνικοποιεί με νόμο την Ιρακινή Εταιρία Πετρελαίου. Το μέτρο αυτό είχε μεγάλη σημασία για την ισχυροποίηση της ανεξαρτησίας του Ιράκ, ενώ ταυτόχρονα κλόνιζε τις θέσεις των ιμπεριαλιστικών μονοπωλίων στη Μέση Ανατολή. Στο διάστημα 1973 - '75, ολοκληρώθηκε η εθνικοποίηση όλων των εταιριών πετρελαίου.

Το Ιράκ συμμετείχε, τον Οκτώβρη 1973, στην ένοπλη σύγκρουση του Ισραήλ με την Αίγυπτο και τη Συρία.

Στις 17 Ιούλη 1973, οι ηγέτες του Μπάαθ και του Κομμουνιστικού Κόμματος υπέγραψαν συμφωνία συνεργασίας, στα πλαίσια του ΠΕΜΠ (Προοδευτικό Εθνικοπατριωτικό Μέτωπο), που είχε βάση του προγράμματός του το πρόγραμμα εθνικής δράσης. Αλλά ούτε αυτό το μέτρο φτάνει για να ανοίξει το δρόμο στο σοσιαλισμό. Οι αρχές της κοσμοθεωρίας του επιστημονικού σοσιαλισμού, αναγκαίο θεμέλιο για την οικοδόμησή του, ήταν ξένες στις δυνάμεις του Μπάαθ. Αλλά ακόμη και η όποια προοδευτική πορεία ακολούθησε η κυβέρνηση στα πρώτα χρόνια, στα πλαίσια του καπιταλισμού στο Ιράκ, άρχισε σταδιακά να ανακόπτεται, ανοίγοντας το δρόμο αντιδραστικής κατεύθυνσης, που το 1978 έφτασε έως τις διώξεις εναντίον των κομμουνιστών, ακόμη και στις δολοφονίες τους. Είναι η τυπική αρχή της εδραίωσης βάρβαρου καθεστώτος του Μπάαθ κατά του λαού του Ιράκ.

Πηγή: «Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια»

Συνεχίζεται