Με αφορμή τα 90 χρόνια από την Οχτωβριανή Επανάσταση, μέσα από την αστική αρθρογραφία έχουν τεθεί απόψεις που αμφισβητούν ότι στο σοσιαλισμό τέθηκαν οι βάσεις για τη χειραφέτηση της γυναίκας.

Τα παραπάνω άρθρα εντάσσονται στη γνωστή εκστρατεία συκοφάντησης του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε και συνιστούν προσπάθεια να παρουσιαστεί ο καπιταλισμός ανώτερος από το σοσιαλισμό. Ταυτόχρονα, επιχειρείται να συγκαλυφτούν οι αιτίες που η εργαζόμενη γυναίκα στον καπιταλισμό βρίσκεται σε καθεστώς εκμετάλλευσης και καταπίεσης.

-- Παρ' όλες τις δυσκολίες ή τις παρεκκλίσεις στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού και τελικά παρά την αντεπανάσταση, η θέση της γυναίκας στο σοσιαλισμό υπήρξε ασύγκριτα ανώτερη από τη θέση της γυναίκας και στην πιο ανεπτυγμένη σημερινή καπιταλιστική κοινωνία.

Στο σοσιαλισμό, τέθηκαν οι βάσεις για τη λύση της γυναικείας ανισοτιμίας, η οποία συνοψίζεται σε δυο βασικά εργαλεία: την εργατική εξουσία και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής.

Καταρρίφθηκαν τα αστικά ιδεολογήματα περί «ισότητας» ανδρών - γυναικών στη βάση της ταξικής εκμετάλλευσης, ότι η γυναίκα μπορεί να χειραφετηθεί στον καπιταλισμό με τις αστικές μεταρρυθμίσεις στο νόμο, στους θεσμούς, την ισοκατανομή ευθυνών στο σπίτι. Επιβεβαιώθηκε η θέση του μαρξισμού, ότι η ρίζα της ανισοτιμίας της γυναίκας βρίσκεται στην ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, που δημιουργεί και το αντίστοιχο ιδεολογικό εποικοδόμημα. Οτι η απελευθέρωσή της συνδέεται με την πάλη της εργατικής τάξης για την κοινωνική απελευθέρωση.

-- Η αντεπανάσταση δεν ακυρώνει το χαρακτήρα της εποχής μας, ως εποχής περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό. Απλώς επιβεβαιώνει ότι ο οπορτουνισμός στην εξέλιξή του οδηγεί στην αντεπανάσταση.

Η απελευθέρωση της γυναίκας ταυτίζεται με την πορεία εμβάθυνσης των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής.

Ο Λένιν εννοούσε την ισότητα, την ελευθερία όχι μόνο ως πολιτική ελευθερία, ισότητα της γυναίκας με τον άντρα νομικά, αλλά ως κοινωνική ισότητα, ως ισοτιμία σε όλες τις σφαίρες της κοινωνικής δραστηριότητας και κυρίως στη συμμετοχή της στην κοινωνικά ωφέλιμη εργασία, στη διεύθυνση της σοσιαλιστικής παραγωγής, της εργατικής εξουσίας.

Η εργατική εξουσία, δεν μπορεί να εξετάζεται με βάση το αστικό δίκαιο, τις δομές και το χαρακτήρα της αστικής εξουσίας.

Η δικτατορία του προλεταριάτου, είναι η πιο πλήρης δημοκρατία που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα, γιατί κατάργησε την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Σε αντίθεση με την αστική, εξέφραζε τα συμφέροντα της πλειοψηφίας εις βάρος της μειοψηφίας.

1. Η αστική εξουσία δε λειτουργεί προς όφελος των εργαζομένων, των καταπιεσμένων λαϊκών στρωμάτων. Το αστικό κράτος εκφράζει τα συμφέροντα της αστικής τάξης, που είναι μια κοινωνική μειοψηφία η οποία έχει στην ιδιοκτησία της τα μέσα παραγωγής και πλουτίζει από την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης. Το αστικό κράτος, δρα ως ο συλλογικός καπιταλιστής, ρυθμίζει προς όφελος των κεφαλαιοκρατών τους όρους εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης για την παραγωγή υπεραξίας, διαπραγματεύεται τους όρους κοινωνικής εξαθλίωσης, της ταξικής ενσωμάτωσης.

Παράδειγμα: Μέσω του Συντάγματος, κατοχυρώνει την ταξική εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, που είναι η αφετηρία της ανισοτιμίας της γυναίκας. Χρησιμοποιεί την αρχή της ισότητας ως μέσο αφαίρεσης θετικών κατακτήσεων των γυναικών (5ετή διαφορά συνταξιοδότησης) με στόχο να γίνει ακόμα πιο φτηνή η γυναικεία εργατική δύναμη.

Το γυναικείο φύλο προσεγγίζεται αταξικά μέσω της «διαταξικότητας», ή του όρου «πολίτης», εμφανίζοντας την ταξικά διασπασμένη κοινωνία - ως κοινωνία των «κοινών συμφερόντων». Μέσα από την αρχή της «ισότητας», τον «κοινωνικό διάλογο», τη «συμμετοχική δημοκρατία», επιδιώκεται να συγκαλυφτεί η ταξική εκμεταλλευτική εξουσία της αστικής τάξης, ότι μπορεί να λειτουργήσει προς όφελός τους, π.χ. με την «ποσοστιαία συμμετοχή γυναικών». Αποκρύπτεται η σχέση οικονομίας - πολιτικής, ότι η πολιτική δεν καθορίζεται από το φύλο, αλλά από την υλική βάση της κοινωνίας - τις σχέσεις παραγωγής.

Παράδειγμα: τα προβλήματα της ανεργίας, της φροντίδας του παιδιού, της σκλαβιάς των γυναικών στο ατομικό νοικοκυριό, συνδέονται με την πάλη στο πεδίο της οικονομίας, με τις σχέσεις ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής.

Η κεφαλαιοκρατική παραγωγή λειτουργεί για την παραγωγή κέρδους και τη διεύθυνσή της ασκεί η αστική τάξη μαζί με την εργατική αριστοκρατία. Η ανάδειξη γυναικών σε θέσεις κρίκους της παραγωγικής διαδικασίας, δε σημαίνει ότι λειτουργεί υπέρ των συμφερόντων των γυναικών, αφού λειτουργεί στο πλαίσιο του εκμεταλλευτικού χαρακτήρα της παραγωγής.

Η εργάτρια ζει τόσο όσο πουλά την εργατική της δύναμη, ενώ τα αγαθά που η εργατική τάξη παράγει, μπορεί να τα ιδιοποιηθεί μόνο διά μέσου της αγοράς, ως εμπορεύματα.

Η μόνη μαζική συμμετοχή των γυναικών εξαντλείται στις εκλογές που «επιλέγουν» τον πολιτικό διαχειριστή της αστικής τάξης.

Στο πλαίσιο του καπιταλισμού δημιουργούνται οι εμβρυακές μορφές της μελλοντικής εργατικής εξουσίας: τα ταξικά συνδικάτα, οι συσπειρώσεις της ταξικής πάλης, το μέτωπο της εργατικής τάξης και των συμμάχων της που θέτουν την προοπτική της εξουσίας, π.χ. το ΠΑΜΕ, η ΠΑΣΥ, η ΟΓΕ ως κοινωνική δύναμη του λαϊκού μετώπου. Η γυναίκα αποκτά πολιτική συνείδηση, όταν συνδέει την πάλη της με την πάλη για την κοινωνική απελευθέρωση της εργατικής τάξης, για την εξουσία, όταν εντάσσεται στον πολιτικό φορέα της: το ΚΚΕ.

Η Νέα Δημοκρατία, το ΠΑΣΟΚ και ο ΣΥΝ-ΣΥΡΙΖΑ που στηρίζουν την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, είναι κόμματα στήριξης των αστικών ταξικών συμφερόντων - ανεξάρτητα από τις διαφορές τους.

Η ανατροπή στην πολιτική δε συνιστά ανατροπή μιας μορφής διαχείρισης, δε λύνεται με την εναλλαγή σε αστικά κυβερνητικά σχήματα (κεντροδεξιά, κεντροαριστερά), αλλά με την ανατροπή της τάξης που διαχειρίζεται την πολιτική μέσω της εξουσίας. Με την ανατροπή συνειδήσεων και απεγκλωβισμού τους από την αστική ιδεολογία. Με τη διαμόρφωση ριζικών αλλαγών στο επίπεδο της εξουσίας, με στόχο η νέα εξουσία να κοινωνικοποιήσει τα βασικά και συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής, για να λειτουργήσουν μέσω του κεντρικού σχεδιασμού, του παραγωγικού συνεταιρισμού των μικροπαραγωγών και τον εργατικό έλεγχο, υπέρ των παραγωγών του πλούτου.

2. Η ουσία της σοσιαλιστικής εξουσίας συνίσταται στο ότι η εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα αποτελούν την αποκλειστική βάση όλης της κρατικής εξουσίας, που λειτουργεί για το συντονισμό όλης της κοινωνικής και παραγωγικής δραστηριότητας προς όφελος των λαϊκών συμφερόντων.

Η εξουσία - δικτατορία του προλεταριάτου κοινωνικοποιεί τα μέσα παραγωγής και έτσι ανοίγει το δρόμο για τη μαζική συμμετοχή των γυναικών από τη θέση της εργατικής τάξης, να προχωρήσει ο κεντρικός σχεδιασμός στη διεύθυνση των κοινωνικών - οικονομικών - πολιτικών υποθέσεων. Η εργαζόμενη γυναίκα από θεατής γίνεται πρωταγωνιστής των εξελίξεων, των όρων ζωής της, για πρώτη φορά στην ιστορία.

Στην εξουσία, είναι η εργατική τάξη. Πυρήνας της εργατικής εξουσίας είναι τα Σοβιέτ (συμβούλια εργαζομένων). Αποτελούνταν από εκλεγμένους αντιπροσώπους, οι οποίοι λογοδοτούσαν στους εργαζόμενους και μπορούσαν να ανακληθούν από αυτούς ανά πάσα στιγμή αν κρίνονταν ότι δεν ανταποκρίνονταν στα καθήκοντά τους. Ηταν η βασική μορφή άσκησης της κρατικής εξουσίας.

Στηριζόμενη στην κοινωνικοποιημένη παραγωγή, βασική κατεύθυνση της εργατικής εξουσίας είναι η πολύπλευρη συμμετοχή των εργαζομένων στη διεύθυνση των κρατικών και κοινωνικών υποθέσεων, το δυνάμωμα του εργατικού ελέγχου. Γι' αυτό η συμμετοχή της γυναίκας στη διακυβέρνηση των κοινωνικών και πολιτικών υποθέσεων στο σοσιαλισμό, ήταν μεγάλη. Π.χ. Τη δεκαετία του '70 στην ΕΣΣΔ οι γυναίκες στο Ανώτατο Σοβιέτ αποτελούσαν το 35,5%, το 45,8% των τοπικών Σοβιέτ, ενώ στις ΗΠΑ, στην Ομοσπονδιακή και στις τοπικές κυβερνήσεις κατείχαν μόλις το 5%.

Τι αποφασίζουν;

Τους όρους της παραγωγικής και κοινωνικής δραστηριότητας της κοινωνίας.

Οι γυναίκες στο πλαίσιο της εργατικής τάξης, ασκούν εξουσία - από τα κάτω μέχρι πάνω! Βασικό εργαλείο είναι ο κεντρικός σχεδιασμός, μέσω αυτού, η κοινωνία γίνεται ένα εργαζόμενο σώμα που αποφασίζει - διευθύνει την παραγωγή και κατανομή των προϊόντων, την κατανομή του εργατικού δυναμικού. Ετσι, οι γυναίκες για πρώτη φορά ιστορικά (με εξαίρεση το πρωτόγονο κομμουνιστικό σύστημα), ασκούν νομοθετική εξουσία, έλεγχο στην υλοποίηση των αποφάσεων και νόμων. Εισηγούνται μέτρα στις επιχειρήσεις για τη θέση των γυναικών, για την υγιεινή και ασφάλεια του γυναικείου οργανισμού στους τόπους δουλειάς, σχεδιάζουν και υλοποιούν μέσα από κρατικές υπηρεσίες υποδομές φροντίδας για τα παιδιά, τις ανάγκες της οικογένειας, τις διακοπές και την ξεκούραση των εργαζομένων.

Η δικτατορία του προλεταριάτου συνδυάζει οργανικά τις κρατικές και τις κοινωνικές μορφές της λαϊκής εξουσίας. Στις κοινωνικές μορφές άσκησης λαϊκής εξουσίας εντάσσονται και οι δραστηριότητες κοινωνικών οργανώσεων, π.χ. τα συνδικάτα, το εργατικό γυναικείο κίνημα, κ.ά.

Σημαντικό ρόλο επίσης έπαιξαν και οι κολεκτίβες - ιδιαίτερα οι εργατικές. Οι εργαζόμενοι συμμετείχαν στη συζήτηση και επίλυση των κρατικών και κοινωνικών υποθέσεων, στον προγραμματισμό της παραγωγής, της ανάπτυξης, σε ζητήματα σχετικά με τη διεύθυνση των επιχειρήσεων, τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Διαπαιδαγωγούσαν τα μέλη τους στη βάση της κομμουνιστικής ηθικής και της σοσιαλιστικής άμιλλας.

Χάρη στην εργατική εξουσία, την κοινωνικοποίηση της παραγωγής και τον κεντρικό σχεδιασμό, ο κοινωνικός ρόλος της γυναίκας αναγνωρίστηκε από όλη την κοινωνία, κατέκτησε ισάξια όλους τους τομείς της κοινωνικής δραστηριότητας.

Η Σοβιετική εξουσία είναι η πρώτη και μοναδική στον κόσμο που κατάργησε όλα τα προνόμια που πηγάζουν από την ιδιοκτησία, από τον άντρα στο οικογενειακό δίκαιο. Από την αρχή καταργήθηκαν όλοι οι νόμοι που κατοχύρωναν την ανισοτιμία της γυναίκας: Θεσπίστηκε το 8ωρο, απαγορεύτηκε η νυχτερινή εργασία των γυναικών. Θεσπίστηκε η ίση αμοιβή για ίση δουλειά, χορηγήθηκε επίδομα τοκετού και 8 βδομάδες άδεια πριν και 8 μετά τον τοκετό. Καθιερώθηκε ο πολιτικός γάμος και δόθηκαν ίσα δικαιώματα ανδρών - γυναικών στο γάμο και στην οικογένεια. Η αγρότισσα κατείχε τόση γη - όση και ο άντρας. Το 1917 όταν μόνο σε 6 χώρες οι γυναίκες είχαν εκλογικό δικαίωμα και οι γυναίκες ζούσαν στην καταπίεση, η σοσιαλιστική εξουσία έδωσε πλήρη εκλογικά δικαιώματα στις γυναίκες.

Η ταξική διαπάλη της εργατικής τάξης ενάντια στην ατομική ιδιοκτησία, που έγειρε τελικά υπέρ της αποδυνάμωσης των σοσιαλιστικών σχέσεων επέδρασαν και στην εξουσία, στα Σοβιέτ.

Στο Α' Σύνταγμα της ΕΣΣΔ το 1924 τα Σοβιέτ στηρίζονταν μέσω της έμμεσης εκλογικής αντιπροσώπευσης των εργαζομένων που πραγματοποιούνταν στη βάση της παραγωγικής αρχής οργάνωσης των εκλογών. Εκλογικό δικαίωμα στερούνταν η αστική τάξη, οι γαιοκτήμονες, όποιος εκμεταλλεύονταν εργατική δύναμη, ο κλήρος, οι αντεπαναστάτες.

Η ενίσχυση των οπορτουνιστικών δυνάμεων, ιδίως μετά το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ αδυνατίζουν την εμβάθυνση των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής, Οι δυνάμεις της «σοσιαλιστικής αγοράς» διεκδικούν θέση στην εξουσία, για τη διεύρυνση των «δικαιωμάτων» τους. Ενισχύονται οι θεωρίες περί «παλλαϊκού κράτους», «παλλαϊκό Κόμμα». Δηλαδή, αντί της δικτατορίας του προλεταριάτου που η εργατική τάξη είναι η επαναστατική κοινωνική δύναμη αλλαγής της κοινωνίας, προβάλλεται η θέση: λαός, στον οποίο συγκαταλέγονται και κάτοχοι ατομικής ιδιοκτησίας. Η ανάδειξή τους στη διεύθυνση των κοινωνικών και πολιτικών υποθέσεων, αλλοιώνει την κοινωνική σύνθεση της εξουσίας και του Κόμματος. Η δυνατότητα μαζικής συμμετοχής γυναικών δεν αναιρέθηκε, όμως αλλοιώθηκε ο ταξικός συσχετισμός δύναμης.

Αδυνατίζει το «Σταχανοφικό» κίνημα της εργατικής τάξης για την άνοδο των παραγωγικών δυνάμεων στο σοσιαλισμό. Αποδυναμώνεται ο Κεντρικός Σχεδιασμός, ο εργατικός και κοινωνικός έλεγχος, ο έλεγχος των εργαζομένων πάνω στο Κόμμα.

Καθοριστικό ρόλο σ' αυτή την πορεία έπαιξε και η στρατηγική του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, με την πολιτική συνεργασίας με τη σοσιαλδημοκρατία.

Στο σοσιαλισμό, η εργατική δύναμη παύει να είναι εμπόρευμα. Αλλαξε ο χαρακτήρας της παραγωγικής της δραστηριότητας: Η γυναίκα έγινε ιδιοκτήτης του παραγόμενου πλούτου, που τον ιδιοποιείται μέσα από κρατικές κοινωνικές παροχές, κατακτήσεις και δικαιώματα.

Το πρόβλημα της εργασίας της γυναίκας αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους τομείς της σοσιαλιστικής οργάνωσης εργασίας. Εξασφαλίστηκε η σταθερή δουλειά για όσες ήθελαν να εργαστούν. Λήφθηκαν υπόψη οι φυσιολογικές ιδιομορφίες του γυναικείου οργανισμού, πάρθηκαν μέτρα προστασίας. Π.χ., απαγορεύτηκε η χρησιμοποίηση της γυναίκας σε βαριές και ανθυγιεινές εργασίες, περιορίστηκε το όριο βάρους που επιτρεπόταν να σηκώνει, σε μεγάλες κρατικές επιχειρήσεις μαγειρεύονταν ειδικά φαγητά για τις εγκύους στα εστιατόρια των εργοστασίων.

Δόθηκε βάρος στην προσέλκυση της γυναίκας στη σοσιαλιστική παραγωγή.

Με πρωτοβουλία του ΚΚ Μπολσεβίκων, το 1933 γεννήθηκε το κίνημα των γυναικών κοινωνικών στελεχών, που συνέβαλε στο να προσελκυστούν στην κοινωνική και παραγωγική δραστηριότητα οι νοικοκυρές. Οι γυναίκες έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στο κίνημα άμιλλας του «Σταχανοφισμού», που αναπτύχθηκε από την εργατική τάξη ως συνειδητή επαναστατική πράξη - στο πλαίσιο εμβάθυνσης του σοσιαλισμού μέσω της ανόδου των μεθόδων υψηλής παραγωγικότητας της εργασίας, της διεύρυνσης της αποτελεσματικότητας της παραγωγής προς όφελος της κοινωνίας.

Τη δεκαετία του 1930-1940, στο πλαίσιο της εκβιομηχάνισης των μέσων παραγωγής - ιδιαίτερα στην αγροτική οικονομία, αίρονται ακόμα περισσότερο τα τεχνητά εμπόδια εισόδου της γυναίκας στην παραγωγική εργασία. Δίνεται έμφαση στην επιστημονική - τεχνική ειδίκευσή της, ιδιαίτερα στην απόκτηση ανδρικών ειδικοτήτων για την άρση του φυλετικού καταμερισμού εργασίας και για την άνοδο των παραγωγικών δυνάμεων στη σοσιαλιστική οικοδόμηση (π.χ. χειριστές μηχανών, τεχνικοί, κλπ.), λαμβάνοντας υπόψη και τις ιδιαιτερότητες του γυναικείου οργανισμού. Το επαναστατικό κίνημα της εργατικής τάξης, στο πλαίσιο διεύρυνσης - ενίσχυσης των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής, δίνει ιδιαίτερο βάρος σε περιοχές της Ασίας. Εργάτριες, ύστερα από πρωτοβουλία της Χεταγκούροβα, άρχισαν να μετέχουν στην αξιοποίηση της Απω Ανατολής.

Στο πλαίσιο της κοινωνικοποίησης της παραγωγής, η εργασία και η ειδίκευση της γυναίκας αυξήθηκε ποσοτικά και ποιοτικά. Στη δεκαετία του '70 αποτελούσαν πάνω από το μισό του εργατικού δυναμικού (51%) και το 48% των εργαζομένων στη βιομηχανία. Η συμμετοχή της γυναίκας στην κοινωνική παραγωγή παρέμενε όμως χαμηλότερη του 50% στις κεντρο-ασιατικές περιοχές.

Η αναλογία μόρφωσης, π.χ., σε 1.000 απασχολούμενους του αντίστοιχου φύλου, με ανώτερη και μέση μόρφωση ήταν 779 άνδρες και 781 γυναίκες. Το 1968 στους ειδικευμένους με ανώτατη μόρφωση και μέση ειδική μόρφωση το 58% ήταν γυναίκες, αυξάνοντας κατά 58 φορές σε σύγκριση με το 1928. Ηταν το 31% των μηχανικών, το 38% των τεχνικών, το 72% των γιατρών, το 29% των οικοδόμων, το 61% των εργαζομένων στο διοικητικό μηχανισμό, το 69% των εργαζομένων στην παιδεία και την κουλτούρα, το 39% των εργαζομένων στην επιστημονική έρευνα, το 54% των κολχόζνικων.

Στον καπιταλισμό, η είσοδος της γυναίκας στην κοινωνική εργασία, αν και προοδευτικό φαινόμενο, δεν αρκεί. Δυνάμει, τη βοηθά να χειραφετηθεί οικονομικά από τον άνδρα, να αγωνιστεί για τα δικαιώματά της.

Η γυναίκα χρησιμοποιείται ως πιο φτηνή και εφεδρική εργατική δύναμη, χωρίς μέτρα προστασίας των ιδιαίτερων βιολογικών αναγκών της στην παραγωγή, στη μητρότητα. Η χρήση των μέσων παραγωγής προς όφελος του κεφαλαιοκράτη σακατεύει τον γυναικείο οργανισμό, εμποδίζει την εκμηχάνιση βοηθητικών μέσων για τη μείωση της μυϊκής διαφοράς, της επικινδυνότητας της εργασίας ώστε η γυναίκα να εισέλθει και σε «αντρικά» επαγγέλματα. Ετσι, ο άναρχος τρόπος παραγωγής «αξιοποιεί» το γυναικείο εργατικό δυναμικό στη βάση του φυλετικού καταμερισμού, της απόσπασης υπερκέρδους.

Η εργάτρια, αν και είναι η παραγωγός του κοινωνικού πλούτου, δεν μπορεί να τον ιδιοποιηθεί ...παρά μόνον ως εμπορεύματα.

Στο σοσιαλισμό, η χειραφέτησή της δεν περιορίζεται στην οικονομική απελευθέρωση από τον άντρα και στη δυνατότητα εργασίας. Η συμμετοχή της γυναίκας στη σοσιαλιστική παραγωγή - στο πλαίσιο της εργατικής τάξης, στοχεύει στην εμβάθυνση του επαναστατικού μετασχηματισμού της κοινωνίας, στην παραγωγή και ιδιοποίηση των υλικών όρων της κοινωνίας.

Γι' αυτό, η χειραφέτηση της γυναίκας στο σοσιαλισμό κρίθηκε από την πορεία της οικοδόμησης των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής και ιδιαίτερα στην αγροτική οικονομία.

Στο σοσιαλισμό εξαλείφεται η ταξική εκμετάλλευση, αλλά όχι κάθε μορφή ατομικής ή ομαδικής ιδιοκτησίας (κολχόζ), κάθε μορφή διείσδυσης καπιταλιστικών σχέσεων (π.χ. ξένο κεφάλαιο). Γι' αυτό η ωρίμανση των παραγωγικών δυνάμεων για τον κομμουνισμό προϋποθέτει την κατάργηση κάθε μορφής ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής.

Σοσιαλισμός σημαίνει άνοδος των παραγωγικών δυνάμεων σε μεγάλο βαθμό, ενάντια στην κατακερματισμένη και διάσπαρτη ατομική ιδιοκτησία, που μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της κοινωνικοποίησης και του κεντρικού σχεδιασμού.

Βασικός παράγοντας αύξησης της συμμετοχής και άρσης του φυλετικού καταμερισμού στην εργασία, είναι η εκβιομηχάνιση της παραγωγής, της εκμηχάνισης των βοηθητικών εργασιών (που μειώνει τη μυϊκή δύναμη). Διαδικασία που καθορίζεται από την εμβάθυνση των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής.

Τη δεκαετία του '30 ακολουθείται μια «επιθετική» πολιτική. Δίνεται τεράστιο βάρος στην εξέλιξη της τεχνικής, οι γυναίκες «μπαίνουν» σε αντρικά επαγγέλματα, ενισχύεται η συμμετοχή της στην παραγωγική εργασία.

-- Ενας άλλος παράγοντας που επέδρασε ήταν η αντίθεση «πόλης - χωριού» και οι «παραδοσιακές» αντιλήψεις.

Οπως προαναφέρθηκε, η συμμετοχή της γυναίκας στην παραγωγή δεν ήταν η ίδια σε όλες τις σοσιαλιστικές Δημοκρατίες της ΕΣΣΔ. Π.χ., ήταν υψηλότερη στη ΣΟΣΔ Ρωσίας, στη Λευκορωσία, στη Λετονία, αλλά κατώτερη στην Κεντρική Ασία και τον Καύκασο.

Βασικό ρόλο έπαιξε και η συμμετοχή της γυναίκας στην αγροτική οικονομία. Το 1974 αποτελούσαν το 45% των εργαζομένων στα σοβχόζ (κρατική - συλλογική ιδιοκτησία), στα βοηθητικά νοικοκυριά και ένας σημαντικός αριθμός στα κολχόζ (ομαδική ιδιοκτησία) που αποτελούσαν το 48% των εργαζομένων. Υπήρχαν πολλά μικρά κολχόζ με 10-30 νοικοκυριά, με μικρές εκτάσεις γης, χωρίς πλήρη αξιοποίηση μέσων παραγωγής.

Η κολχόζνικη οικογένεια μπορούσε να έχει δικά της ορισμένα ζώα, δικό τους λαχανόκηπο για παραγωγή προϊόντων πέρα από τις ατομικές τους ανάγκες - για πώλησή τους. Αυτό σήμαινε νοικοκυριό με ατομική ιδιοκτησία σε ορισμένα μέσα παραγωγής στην αρχή και σε βασικά μέσα που έγινε στην πορεία.

Αυτές οι σχέσεις, ως ένα βαθμό, κρατούσαν σε χαμηλότερο επίπεδο την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων σε αντίθεση με το σοβχόζ (κρατική αγροτική επιχείρηση με αναπτυγμένα μέσα παραγωγής), δυνάμει ενίσχυαν αντιλήψεις ατομικής ιδιοκτησίας στις οικονομικές, κοινωνικές, διαπροσωπικές σχέσεις. Η οικογένεια στο κολχόζ μέσω του νόμου είχε και ένα είδος «κληρονομικότητας» - διευθέτησης της ιδιοκτησίας από τα μέλη της. Μέλη άνω των 16 ετών είχαν δικαίωμα να απαιτήσουν την ανακατανομή της οικογενειακής ιδιοκτησίας όταν αποχωρούσαν από την οικογένεια. Η ατομική ιδιοκτησία φρενάρει τη ριζοσπαστικοποίηση, αφού πρέπει να εξασφαλίζονται και οι γνήσιοι κληρονόμοι.

Στο μικρό αγροτικό ατομικό νοικοκυριό, η γυναίκα - αν και υπήρχαν κρατικές υποδομές φροντίδας - ασχολείται περισσότερο με τις οικιακές εργασίες που στην αγροτική οικονομία είναι διευρυμένες - σε αντίθεση με την εργάτρια και ιδίως στις πόλεις που η κοινωνικοποίηση του νοικοκυριού κάλυπτε περισσότερες πλευρές των αναγκών της οικογένειας. Αυτό φαίνεται και από την αναλογία κατανομής παιδικών κέντρων προσχολικής αγωγής. Η αντίθεση πόλης - χωριού «κρατά» πιο έντονα πλευρές του παλιού τρόπου ζωής αν και μειώθηκαν σημαντικά, θα τις ανέτρεπε περισσότερο με την εμβάθυνση της κοινωνικοποίησης, δηλαδή τη σταδιακή μετατροπή των κολχόζ σε σοβχόζ.

-- Σε μια πορεία, με το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, άρχισε να δυναμώνει η αντίστροφη τάση. Προωθούνται μεταρρυθμίσεις αποδυνάμωσης των σοσιαλιστικών σχέσεων και ενίσχυσης των εμπορευματο-χρηματικών σχέσεων, ενδυναμώνοντας τις μορφές ατομικής - ομαδικής ιδιοκτησίας εις βάρος της κοινωνικής ιδιοκτησίας. Αυτό επιδρά στην παραγωγή, στην κοινωνική διαφοροποίηση.

Τη δεκαετία του '70, το μεγαλύτερο ποσοστό της αύξησης της γενικής απασχόλησης των γυναικών έγινε στους μη παραγωγικούς τομείς (15,9% έναντι 6,6% στους παραγωγικούς). Ο φυλετικός καταμερισμός «διατηρεί δυνάμεις» στην Υγεία 85%, στις πιστώσεις - κρατική ασφάλιση 81%, στο εμπόριο 76%, στην παιδεία 73%. Στη βιομηχανία, το ποσοστό απασχόλησης είναι κάτω του γενικού μέσου όρου: 49% έναντι του 51%. Μεγάλος αριθμός απασχολείται στις μηχανοκατασκευές (το 1974 αποτελούν περίπου το 1/3 όλων των γυναικών στο βιομηχανικό προσωπικό). Π.χ., στα ρουλεμάν, στην ηλεκτροτεχνική, στις κατασκευές συσκευών και ηλεκτρονικών, οι γυναίκες αποτελούν το 45-47%, στη βιομηχανία ραδιοφώνων το 65-67%.

Ενας βασικός λόγος συμμετοχής σ' αυτούς τους τομείς, είναι οι αδυναμίες εκβιομηχάνισης αυτών των τομέων, και αφού σ' αυτές τις εργασίες απαιτείται ακρίβεια και λεπτότητα κινήσεων, προτιμούνται οι γυναίκες. Αρκετές γυναίκες απασχολούνται σε βαριές χειρωνακτικές εργασίες, παρά τις τεράστιες θετικές αλλαγές και τα μέτρα προστασίας. Η επαγγελματική ειδίκευση των γυναικών, αν και σημειώνει πρωτόγνωρα επίπεδα σε σχέση με την υπόλοιπη ανθρωπότητα, παρουσιάζει μια κάποια καθυστέρηση σε σχέση με τις ανάγκες ανόδου των παραγωγικών δυνάμεων στο σοσιαλισμό. Στην «ελαφριά» βιομηχανία αποτελούν το 77% του συνόλου των εργατών και απασχολούνται κυρίως στη ραπτική και την υφαντουργία.

Το κίνημα του «Σταχανοφισμού» φαίνεται να υποβαθμίστηκε από τις μεθόδους της ατομικής χρηματικής επιβράβευσης των οικονομικών κινήτρων.

Στην αγροτική οικονομία, οι μεταρρυθμίσεις ενίσχυσης της ατομικής - ομαδικής ιδιοκτησίας, της δυνατότητας ιδιοποίησης μεγαλύτερου προϊόντος προς όφελος των μελών του κολχόζ εις βάρος της κοινωνικής ιδιοποίησης (π.χ. πώληση των τεχνικών μέσων των κρατικών Σταθμών Μηχανών και Τρακτέρ) οδήγησε σε χρηματικές διαφοροποιήσεις στην κατανομή του κοινωνικού προϊόντος, σε διαφοροποιήσεις εισοδήματος των ατομικών αγροκτημάτων, των συνεταιρισμών, σε δυνάμει κοινωνικές διαφοροποιήσεις.

Αυτές οι εξελίξεις κρατούσαν πιο χαμηλά τις παραγωγικές δυνάμεις. Ενίσχυε το «φυλετικό καταμερισμό» εργασίας, «διατηρούσε ζεστές» τις παλιές ιδέες για το ρόλο των δύο φύλων.

Οσο προχωρούσε η πολιτική διάβρωσης της κοινωνικής ιδιοκτησίας υπέρ της ενδυνάμωσης του ατομικού συμφέροντος - της ατομικής ιδιοκτησίας - τόσο διευρύνονταν τα αισθήματα αποξένωσης από την κοινωνική ιδιοκτησία, αδυνάτιζε η σοσιαλιστική συνείδηση.

Η όποια ενίσχυση (ήταν υποδεέστερη από ό,τι στον καπιταλισμό) θνησιγενών αστικών αντιλήψεων για το ρόλο των δύο φύλων, προήλθε από την ενίσχυση της ατομικής ιδιοκτησίας εις βάρος της σοσιαλιστικής.

Οσο ενισχύονταν οι «δυνάμεις της αγοράς», ενισχύονταν και οι δυνάμεις του μικρέμπορα, του αγρότη που είχε ατομική ιδιοκτησία, και ήθελε γνήσιους κληρονόμους - τη γυναίκα κυρίως στο σπίτι για τους «παραδοσιακούς ρόλους».

Αυτές οι κοινωνικές δυνάμεις που ήταν κάτοχοι μέσων παραγωγής ή πλουτισμού από το σφετερισμό του κοινωνικού προϊόντος, επιδίωκαν τη νόμιμη δράση του ως κεφάλαιο στην παραγωγή. Σε μια πορεία, οδήγησαν μέσω της αντεπανάστασης στην παλινόρθωση του καπιταλισμού.

Με την παλινόρθωση, ενισχύθηκε η θρησκοληψία - ιδίως στις γυναίκες - για τον «κατευνασμό» των «άγνωστων» δυνάμεων της κοινωνίας που έφεραν την εκμετάλλευση και τον εκφυλισμό σε νέες γενιές που δεν ήξεραν τι σημαίνει ανεργία, ναρκωτικά. Επανεμφανίστηκε και το αρχαιότερο επάγγελμα, που είχε σχεδόν εξαλειφθεί, γιατί έγινε πηγή κέρδους και «μέσο» βιοπορισμού.

Στον καπιταλισμό, δημιουργούνται οι υλικές προϋποθέσεις απαλλαγής της γυναίκας από μέρος των εργασιών του νοικοκυριού, μέσω της κοινωνικής παραγωγής. π.χ. παιδικοί σταθμοί, εστιατόρια, σιδερωτήρια, επειδή όμως λειτουργούν ως εμπορεύματα, τη φροντίδα την επωμίζεται η οικογένεια.

Το νοικοκυριό στον καπιταλισμό είναι ατομική ευθύνη. Οι ανάγκες του εμπορεύματα. Η αστική τάξη δεν παραιτήθηκε ποτέ από το κύριο για τη γυναίκα, να είναι στο σπίτι, για να υποκαθιστά τις ευθύνες του κράτους.

Η καταπίεση της γυναίκας, τα «παραδοσιακά» πρότυπα ντύνονται με νέα επιχειρήματα από την ΕΕ και τα κόμματα του ευρωμονόδρομου, π.χ. με θέσεις «μισθός της νοικοκυράς», «συγκερασμός της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής», κλπ. Ομως, τι «πρέπει» να «συγκεράζει» η γυναίκα; Αυτά που η εκμεταλλευτική κοινωνία τής αρνείται ως κοινωνικά δικαιώματα!

Στο σοσιαλισμό, η κοινωνικοποίηση των εργασιών του νοικοκυριού, αποτελούσε βασικό κρίκο για τη χειραφέτηση της γυναίκας.

Η ουσία της αλλαγής της δομής του ατομικού νοικοκυριού και του ρόλου της γυναίκας σ' αυτό, σύμφωνα με τον Λένιν, θα έπρεπε να στηρίζεται στη μεταφορά των «μη παραγωγικών» εργασιών του (πλύσιμο, μαγείρεμα, σκούπισμα, κλπ.) στην κοινωνικοποιημένη παραγωγή και την ενασχόληση της οικογένειας με τις «ανώτερες» (όπως τις κατέτασσε ο Ενγκελς), τις «παραγωγικές» εργασίες, όπως τις οριοθετούσε ο Λένιν, τις διαπαιδαγωγητικές, οργανωτικές, αισθητικές λειτουργίες.

Στο άρθρο του «Μεγάλη Πρωτοβουλία», έλεγε ότι οι βρεφικοί σταθμοί, οι παιδικοί σταθμοί και τα νηπιαγωγεία είναι τα δείγματα των εμβρύων του κομμουνισμού, τα οποία είναι ικανά να απελευθερώσουν τη γυναίκα, να περιορίσουν και να εξαφανίσουν την ανισότητά της με τον άνδρα σχετικά με το ρόλο της στην κοινωνική παραγωγή και την κοινωνική ζωή.

Το κύριο έλεγε είναι, ότι παρ' όλη την αξία της αλλαγής του θεσμικού πλαισίου, να φέρουμε τη γυναίκα στην κοινωνική παραγωγική εργασία, να την αποσπάσουμε από τη σκλαβιά του σπιτιού, να την απελευθερώσουμε από την αποβλακωτική και ταπεινωτική υποταγή της, το αιώνιο και βαρύ περιβάλλον της κουζίνας και του παιδιού.

Οι δουλειές στο ατομικό νοικοκυριό δυσκολεύουν τη γυναίκα να μπει στην παραγωγή, που είναι το βασικό πεδίο της απελευθέρωσής της. Συντηρεί τους «παραδοσιακούς» ρόλους, τον καταμερισμό ανάμεσα στα δύο φύλα. «Δεσμεύει» εργατικές δυνάμεις, δυσκολεύει την άνοδο των παραγωγικών δυνάμεων - άρα και τη συλλογική αύξηση και ιδιοποίηση αγαθών της κοινωνίας.

Περιορίζεται η δυνατότητα ικανοποίησης των αναγκών του - σε αντίθεση με αυτές που η κοινωνικοποιημένη παραγωγή μπορεί να παράξει. Π.χ. Προσχολική αγωγή, δημόσια εστιατόρια, σίτιση σε χώρους εργασίας, σχολεία, φροντίδα παιδιών - ηλικιωμένων από δημόσιες υπηρεσίες Υγείας, πολιτισμού, πλύσιμο - σιδέρωμα, κλπ.

Ο αγώνας αυτός - έλεγε ο Λένιν - θα είναι μακρόχρονος και απαιτεί ριζική μεταβολή των τεχνικών μέσων και των ηθών.

Εγιναν πολύ σημαντικά βήματα, δημιουργήθηκε μια τεράστια σε κλίμακα υποδομή κοινωνικών υποδομών, π.χ. υπήρχαν παιδικοί σταθμοί, εστιατόρια στους χώρους εργασίας, στις συνοικίες, στο χωριό. Τα παιδιά διάβαζαν, σιτίζονταν στο σχολείο, υπήρχαν δημόσια δωρεάν πλυντήρια -σιδερωτήρια, κλπ. Σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης κυριαρχούσε το πνεύμα της ισότητας. Π.χ. Από τον παιδικό σταθμό ακόμα, μέσα και από το παιχνίδι, τα παιδιά διαπαιδαγωγούνταν στο πνεύμα της ισότητας.

Δόθηκε βάρος στον τεχνικό εξοπλισμό του ατομικού νοικοκυριού, που βοήθησε στην αλλαγή του καταμερισμού εργασιών ανάμεσα στα δύο φύλα και στα παιδιά. Π.χ. στη δεκαετία του '60 διέθεταν πλυντήριο ρούχων, όταν στην καπιταλιστική Ευρώπη αυτό ήταν προνόμιο των ανώτερων οικονομικών στρωμάτων.

Χρειάζεται να μελετηθεί βαθύτερα κατά πόσον επέδρασαν στην εξέλιξη της κοινωνικοποίησης του νοικοκυριού, οι πολιτικές της «σοσιαλιστικής αγοράς», του αδυνατίσματος της «ελαφριάς» βιομηχανίας, το αδυνάτισμα του κεντρικού σχεδιασμού και το αποτέλεσμά τους στον παραπέρα εκμηχανισμό του νοικοκυριού, αλλά και της διεύρυνσης της κοινωνικοποίησής του.

Παράδειγμα: Τη δεκαετία του '70 εκτιμιέται ότι η δουλειά του σπιτιού παρέμενε ακόμα κατά πολύ μηχανική και μη παραγωγική. Παρ' όλα αυτά, ενισχύονται οι θέσεις που αναδείκνυαν τις εργασίες στο ατομικό νοικοκυριό, ως «κοινωνικά ωφέλιμες».

Σύμφωνα με μελέτες της εποχής, η ενασχόληση των γυναικών στο σπίτι, σχετίζονταν και με το ότι οι επιχειρήσεις εξυπηρέτησης των εργασιών του νοικοκυριού, συχνά βρίσκονταν μακριά από το σπίτι, ενώ άλλες υπηρεσίες δεν απολάμβαναν την εκτίμηση λόγω της όχι υψηλής ποιότητας εκτέλεσής τους, π.χ. πλυντήρια. Σε αρκετές περιπτώσεις θεωρούσαν ότι η διατροφή της οικογένειας στο εστιατόριο κόστιζε περισσότερο απ' ό,τι η παραγωγή του στο σπίτι, ή ότι δε λάμβαναν υπόψη τις διατροφικές ανάγκες των παιδιών. Ο κύριος προσανατολισμός των γυναικών σε υπηρεσίες ήταν σε εργασίες που δεν μπορούσαν οι ίδιες να κάνουν. Π.χ. το χημικό καθαρισμό των ρούχων, την επιδιόρθωση παπουτσιών ή επισκευή διαμερισμάτων, κ.ά.

Σε αυτό το φόντο, η κοινωνικοποίηση του νοικοκυριού ιεραρχήθηκε με την εξής προτεραιότητα: στην αρχή θα τελειοποιηθούν οι μη αποδοτικές λειτουργίες (σφουγγάρισμα, καθαριότητα, πλύσιμο, κλπ.) μέσω της εκμηχάνισής τους, και μετά στη σταδιακή εκβιομηχάνισή τους.

-- Μια άλλη πλευρά, είναι κατά πόσον επέδρασε η εργασία της γυναίκας στην κοινωνικοποίησή του, και αντίστροφα.

Παράδειγμα: Τη δεκαετία του '70 στην ΕΣΣΔ 1 στα 4 παιδιά πηγαίνουν στους παιδικούς σταθμούς ή στα νηπιαγωγεία, ενώ 1 στα 2 - στις πόλεις¹. Υπάρχει αντίθεση πόλης - χωριού. Αυτό πρέπει να σχετίζεται και με το ότι το ποσοστό των εργαζόμενων γυναικών είναι χαμηλότερο στις κέντρο - ασιατικές σοσιαλιστικές Δημοκρατίες έναντι άλλων περιοχών². Η αγροτική οικογένεια σε σχέση με την εργατική, «κρατούσε» πιο πολύ τις «παραδοσιακές» αντιλήψεις για το ρόλο της γυναίκας.

Την ίδια περίοδο, μελέτες έδειχναν, ότι όσο πιο πολύ ικανοποιούσε τη γυναίκα το περιεχόμενο της εργασίας της, τόσο πιο συχνά κατέφευγε στις κοινωνικές υπηρεσίες εξυπηρέτησης, ή μηχανοποιούσε τις εργασίες του. Αντίθετα, όσο λιγότερο ήταν ικανοποιημένη από αυτήν ή όσο χαμηλότερη ήταν η μόρφωσή της, τόσο περισσότερο αγνοούσε τα μηχανήματα και τις κοινωνικές υπηρεσίες.

Αν και είναι αναγκαία και θετική ρύθμιση η φροντίδα του παιδιού από τη μητέρα τους πρώτους μήνες της ζωής του, πρέπει να μελετηθεί, αν η αναλογία που δόθηκε: επιδόματα προστασίας της μητρότητας, ωράρια εργασίας - βρεφικοί, παιδικοί σταθμοί, οδηγούσε εις βάρος της κοινωνικοποίησης και υπέρ της ατομικής επίλυσης. Π.χ. Στο 25ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ προβάλλεται η θέση του «συγκερασμού» οικογενειακών και επαγγελματικών υποχρεώσεων των γυναικών μέσω της μερικής απασχόλησης. «Είναι αναγκαία η δημιουργία, για τις γυναίκες που έχουν παιδιά, μεγαλύτερων δυνατοτήτων για να δουλεύουν με μη πλήρη εργάσιμη μέρα ή μη πλήρη εργάσιμη βδομάδα, καθώς και για δουλειά στο σπίτι»³.

Παρά τις όποιες δυσκολίες που προέκυψαν, η κοινωνικοποίηση των εργασιών του νοικοκυριού, συνέβαλε στην απελευθέρωση της γυναίκας, διαπαιδαγώγησε ένα νέο τύπο ζευγαριών με ισότητα στις διαπροσωπικές και οικογενειακές τους σχέσεις.

Η οικοδόμηση του σοσιαλισμού είναι μια επαναστατική διαδικασία, δε γίνεται αυθόρμητα. Απαιτεί τη συνειδητή παρέμβαση του πολιτικού φορέα της επαναστατικής κοινωνικής δύναμης της νέας κοινωνίας, γιατί η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων απαιτεί την αντίστοιχη ανάπτυξη των σχέσεων παραγωγής που γίνεται με συνειδητή παρέμβαση.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα, όντας η πολιτική πρωτοπορία της εργατικής τάξης, είναι ο πυρήνας του πολιτικού συστήματος του σοσιαλισμού, η καθοδηγητική πολιτική δύναμη που εκφράζεται σε όλη την επαναστατική διαδικασία για την εμβάθυνση των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής. Στον κεντρικό σχεδιασμό εκφράζεται η επαναστατικότητά του, ενώ όσο προχωρά η σοσιαλιστική οικοδόμηση τόσο αυξάνονται και οι απαιτήσεις της διεύθυνσής της.

Η επιχειρούμενη δυσφήμιση του ρόλου του Κόμματος στο σοσιαλισμό, περί «παρέμβασής του» στην κοινωνία ή διαπάλης με αστικές δυνάμεις στο γυναικείο κίνημα, στοχεύει στην υπονόμευση της επαναστατικής σχέσης: Κόμμα - οικοδόμηση των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής, αφού η πάλη για τη χειραφέτηση των γυναικών συνδέεται με την πάλη της εργατικής τάξης για το νέο τρόπο παραγωγής, της οποίας πολιτική πρωτοπορία είναι το ΚΚ.

Είναι γνωστή η θέση του μαρξισμού ότι δεν μπορεί να γίνει επανάσταση και πολύ περισσότερο να οικοδομηθεί ο σοσιαλισμός, χωρίς τη μαζική συμμετοχή των γυναικών της εργατικής τάξης και των φτωχών κοινωνικών στρωμάτων.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ρωσίας, μετά την επανάσταση, βρέθηκε αντιμέτωπο με τεράστιες δυσκολίες στη συμμετοχή των γυναικών στην παραγωγική και κοινωνική δραστηριότητα, προσέκρουσε σε πολύ καθυστερημένες αντιλήψεις για το ρόλο της γυναίκας, ιδίως στην Ασία.

Το Κόμμα, από την πρώτη στιγμή, πήρε μια σειρά από μέτρα και σε βάθος χρόνου, ώστε η εργάτρια να έρθει στο προσκήνιο της διακυβέρνησης των κοινωνικών υποθέσεων, της συμμετοχής της στη σοσιαλιστική παραγωγή, στην εξουσία.

Μετά το 1ο Πανρωσικό Συνέδριο των Εργατριών και Αγροτισσών της Ρωσίας τον Νοέμβρη του 1918, ιδρύθηκαν με απόφαση του Κόμματος, επιτροπές τα «Ζενοτντέλι» (ειδικές γυναικείες επιτροπές), δίπλα στις επιτροπές των κυβερνείων. Στις αρχές του 20ού αιώνα, σε μεγάλη έκταση της ΕΣΣΔ κυριαρχούσαν καθυστερημένες αντιλήψεις για την εργασία ή την ενασχόληση των γυναικών με την πολιτική. Γι' αυτό δημιουργήθηκαν ειδικές γυναικείες επιτροπές που βοηθούσαν στην προσέλκυσή γυναικών στην επαναστατική πάλη.

Στην πρώτη γραμμή «πυρός» - τα «Ζενοτντέλι»- δούλεψαν η Κολοντάι, η Αρμάντ, η Μεζνίσκαγια, και άλλες επαναστάτριες, με ειδικό βάρος στην Ασία που η γυναίκα είχε την ίδια αξία με τα ζώα. Ταυτόχρονα, είναι η περίοδος της αντεπανάστασης, της ιμπεριαλιστικής επέμβασης - η εργατική εξουσία κινδυνεύει. Στον εμφύλιο πόλεμο βοήθησαν στον αγώνα κατά της πείνας, άνοιξαν σταθμούς, εστιατόρια, κέντρα φροντίδας για τα παιδιά. Εντάχθηκαν στο ένοπλο τμήμα της εργατικής τάξης - τον Κόκκινο Στρατό - υπερασπίζοντας με το όπλο στο χέρι το σοσιαλισμό.

Με την επικράτηση της σοσιαλιστικής επανάστασης, οι γυναίκες έπρεπε να ενταχθούν στη διεύθυνση της εξουσίας. Αυτό φυσικά δεν μπορούσε να γίνει από ορισμένες ειδικές γυναικείες επιτροπές. Εγινε υπόθεση όλου του Κόμματος, όλων των Σοβιέτ, όλου του εργατικού γυναικείου κινήματος. Αυτός ήταν ο λόγος που το 1929 οι λειτουργίες τους περνάνε στα σοβιέτ, στις κομματικές οργανώσεις και όχι η απομόνωση, το κλείσιμο της δράσης τους. (Η αρθρογραφία προφανώς «μπερδεύει» την εργατική τάξη με τη γαλλική αστική τάξη που μόλις εδραίωσε την εξουσία της, έκλεισε τις επαναστατικές λέσχες των γυναικών - των προλετάριων γυναικών, και ξέχασε τα συνθήματα της αστικής ισότητας γι' αυτές).

Στην πορεία, εμπλουτίζεται το περιεχόμενο της συμμετοχής των γυναικών στη σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Τη δεκαετία του 1920 - 1930, οργανώνονταν συνελεύσεις γυναικείων επιτροπών στις επιχειρήσεις και για τις νοικοκυρές δίπλα στα τοπικά σοβιέτ. Στην Κεντρική Ασία και τον Καύκασο ρίχνεται ειδικό βάρος, για να ξεπεραστούν οι τεράστιες δυσκολίες από τις αντιδραστικές αντιλήψεις για τις γυναίκες.

Δημιουργήθηκαν δίπλα στις επιτροπές και ειδικές γυναικείες λέσχες, κόκκινες γωνιές, σπίτια της αγρότισσας και άλλα ιδρύματα. Σ' αυτά, οι γυναίκες μάθαιναν γράμματα, έβρισκαν ιατρική περίθαλψη. Μέσα από αυτές τις λέσχες, οι γυναίκες βοηθήθηκαν τα πρώτα χρόνια να ενταχθούν στην κοινωνική δραστηριότητα, να σπουδάσουν στα Πανεπιστήμια, να μπουν στην παραγωγή.

Εκδόθηκαν ειδικά περιοδικά για γυναίκες, όπως «Η Κομμουνίστρια» το 1920, «Η Αγρότισσα» το 1922, «Η Εργάτρια» το 1923, και άλλα.

Οργανώθηκαν συνελεύσεις γυναικών που δούλευαν στα σοβιέτ, στα κολχόζ.

Στον καπιταλισμό, το αστικό κίνημα περιορίζει την πάλη σε θεσμικές μεταρρυθμίσεις στη βάση της ταξικής καταπίεσης. Το προοδευτικό, εργατικό γυναικείο κίνημα συνδέει την πάλη για τη χειραφέτηση με την κοινωνική απελευθέρωση, συμβάλλει στην πολιτική συνειδητοποίηση της γυναίκας. Είναι τμήμα του λαϊκού αντιιμπεριαλιστικού μετώπου για τη λαϊκή εξουσία. Είναι μια μορφή λαϊκής αντιπολίτευσης που διεκδικεί, βάζει εμπόδια στην πολιτική του κεφαλαίου.

Στο σοσιαλισμό, το εργατικό γυναικείο κίνημα δεν είναι λαϊκή αντιπολίτευση, είναι εξουσία. Οχι μόνο δεν καταργήθηκε, αλλά απέκτησε και δύσκολη δουλειά: είναι κτίστης των όρων απελευθέρωσης της γυναίκας μέσα από τη συμμετοχή του στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού - των βάσεων της απελευθέρωσής της.

Από την αρχή της εργατικής εξουσίας, υπήρξε έντονη διαπάλη για το ρόλο της συμμετοχής των συνδικάτων - εργατικού γυναικείου κινήματος στην εξουσία, στην παραγωγή. Ο Τρότσκι ήθελε να «ξετινάξουμε τις εργατικές ενώσεις» και επιζητούσε την «κρατικοποίησή τους», δηλαδή τη μη ύπαρξή τους και τη διάχυσή τους στο Κόμμα, ή ο Μπουχάριν και άλλοι τις αντιπαρέθεταν στο σοβιετικό κράτος. Στην ουσία, αμφισβητούσαν την εργατική εξουσία, τον καθοδηγητικό ρόλο του κόμματος στη δικτατορία του προλεταριάτου, για τις σχέσεις του με τις μάζες, τις μεθόδους οικοδόμησης του σοσιαλισμού.

Στο 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ το 1917, ψηφίζεται η συμμετοχή των οργανώσεων των εργαζομένων γυναικών μαζί με άλλες μαζικές οργανώσεις στη διακυβέρνηση του κράτους.

Βασικό στοιχείο της συνεισφοράς του γυναικείου εργατικού κινήματος, ήταν η πλατιά συμμετοχή των εργαζομένων στη διεύθυνση του κράτους, της οικονομίας. Τα συνδικάτα συνεργάζονταν με τα σοβιέτ. Οι γυναίκες, και μέσω των συνδικάτων, συμμετέχουν στη διαμόρφωση των οικονομικών οργάνων - προγραμμάτων - σχεδίων της παραγωγής, επιχειρούν την προσέλκυση των εργαζομένων στη διεύθυνση της παραγωγής. Ασκούν εργατικό έλεγχο για την τήρηση των αποφάσεων, των νόμων, για την υγιεινή και ασφάλεια, σε συνεργασία με τις αρμόδιες κρατικές επιτροπές, την εφαρμογή των νόμων, στη διαμόρφωση σοσιαλιστικής εργατικής συνείδησης. Μπορούν να απαιτήσουν την τιμωρία ή απόλυση διευθυντικών στελεχών.

Μέσω των συνδικάτων μπορούσαν να απολαμβάνουν διάφορες κοινωνικές παροχές. Π.χ. είχαν δικαίωμα δωρεάν παραμονής σε αναρρωτήρια (τα σημερινά «Κέντρα - Σπα»), διακοπές σε ξενοδοχεία και τα παιδιά σε κατασκηνώσεις των συνδικάτων, χρησιμοποίηση δωρεάν αθλητικών εγκαταστάσεων, κλπ.

Η συμμετοχή των γυναικών στα συνδικάτα ήταν μεγάλη. Π.χ. το 1982, ενώ αποτελούσαν το 51% των εργαζομένων, στα συνδικάτα αποτελούσαν το 52% των μελών. Εκδίδονταν πλήθος περιοδικών και εφημερίδων από τα συνδικάτα που περιείχαν και ειδική θεματολογία για τις γυναίκες.

Είναι αδιαμφισβήτητη η συμβολή του γυναικείου κινήματος των σοσιαλιστικών χωρών στην πάλη του διεθνούς γυναικείου κινήματος μέσα από την ΠΔΟΓ - και γενικότερα, για τα δικαιώματα των γυναικών, την ειρήνη, τη στήριξη σε γυναίκες που διώκονταν από την αστική εξουσία.

Η κριτική αποτίμηση του γυναικείου κινήματος στο σοσιαλισμό δεν μπορεί να γίνεται με τη μεζούρα του αστικού, στην «αντίθεση άνδρα - γυναίκα», αντί της επίλυσης κεφαλαίου - εργασίας και των επιπτώσεών της σε όλο το πλέγμα της ανισοτιμίας.

Στο σοσιαλισμό που τίθενται οι υλικές βάσεις της ισοτιμίας, η «μεζούρα» της δράσης του είναι κατά πόσο αυτό λειτούργησε ως εργατικό γυναικείο κίνημα (κίνημα της νέας επαναστατικής κοινωνικής δύναμης στο πλαίσιο των κοινωνικών συμμαχιών της) - και κατά πόσο αυτό «βάρυνε» προς τη «διαταξικότητα» στη σύνθεση και τα αιτήματα, αντανακλώντας και τις ατομικές μορφές ιδιοκτησίας (συνεταιριστικής, ατομικής) που ενδυναμώθηκαν σε μια πορεία εις βάρος των σοσιαλιστικών.

Το περιεχόμενο της δράσης του δεν πρέπει να αποσπάται από τις εξελίξεις στην υλική βάση της κοινωνίας, και ιδίως όταν εντείνεται η διαπάλη για τις σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής. Χρειάζεται να μελετηθεί η ταξική του διάρθρωση και το βάρος δράσης του (στις παραγωγικές μονάδες ή στην εδαφική οργάνωση), σε συνδυασμό με τη διαπάλη στην οικοδόμηση του νέου τρόπου παραγωγής.

Η άποψη πως το γυναικείο κίνημα υποκαταστάθηκε από το Κόμμα δείχνει ότι αγνοεί βασικά στοιχεία του μαρξισμού. Οτι η σοσιαλιστική εξουσία, η κοινωνικοποιημένη παραγωγή είναι μια επαναστατική διαδικασία που η πολιτική πρωτοπορία της εργατικής τάξης, πρωτοστατεί συνειδητά, πολύμορφα, στην οργάνωση της νέας κοινωνίας.

Παράδειγμα: Τα πρώτα χρόνια δημιουργήθηκαν πολλές μορφές δράσης της εργατικής τάξης στο πλαίσιο προώθησης των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής. Ενα αντίστοιχο των «Ζενοτντέλι» ήταν και οι «εργατικές στρατιές» που ήταν στρατιωτικοί σχηματισμοί του Κόκκινου Στρατού και χρησιμοποιήθηκαν προσωρινά το 1920 - 1922 στη σοσιαλιστική οικονομία, με ειδικό καθήκον να αποκαθιστούν τις καταστροφές στις σιδηροδρομικές γραμμές, στις βιομηχανίες κάρβουνου, συγκέντρωναν κάρβουνο και τρόφιμα και έκαναν πολιτιστική δουλειά στον πληθυσμό. Οταν τέλειωσε ο Εμφύλιος Πόλεμος, το 1921 διαλύθηκαν, και οι δυνάμεις του εντάχθηκαν στη δράση του Κόκκινου Στρατού και των Σοβιέτ.

Εργαλείο αποτίμησης του σοσιαλισμού είναι η Μαρξιστική επιστημονική κοσμοθεωρία και όχι η εμπάθεια του μικροαστού που τον φοβίζει η επαναστατική πάλη και η κοινωνική ιδιοκτησία.

Πόσο εύκολο είναι ν' αλλάξουν σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα οι συνειδήσεις για το ρόλο των δύο φύλων;

Ο σοσιαλισμός είναι ανώριμη βαθμίδα του κομμουνιστικού σχηματισμού. Αυτό που συντελείται σ' αυτή τη βαθμίδα είναι η πάλη ενάντια στα οικονομικά-ιδεολογικά υπολείμματα που παραλαμβάνει από τον καπιταλισμό και η επέκταση - πλήρης επικράτηση του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής.

Η εργατική εξουσία δε βρίσκει έτοιμες τις σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής. Γι' αυτό πρέπει να μετασχηματίσει επαναστατικά αυτό που κληρονόμησε από τον καπιταλισμό. Η σοσιαλιστική οικοδόμηση είναι επαναστατική πάλη για την αλλαγή των σχέσεων παραγωγής (από την ατομική στην κοινωνική ιδιοκτησία), για την αναδιοργάνωση όλων των οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων (πολιτιστικές, ιδεολογικές κλπ.).

Η βάση διαμόρφωσης των ιδεών είναι ο τρόπος παραγωγής, η υλική βάση της κοινωνίας. Σε κάθε κοινωνία μεταφέρεται - επιζεί και προγενέστερο υλικό μέχρι την ανατροπή τους από τη νέα κοινωνική συνείδηση που διαμορφώνουν οι σχέσεις παραγωγής.

Ετσι και ο σοσιαλισμός, «κληρονόμησε» μαζί με τα υπολείμματα του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και το αντίστοιχο ιδεολογικό εποικοδόμημα της ατομικής ιδιοκτησίας στις κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις.

Π.χ. Η Ρωσία στις αρχές του 20ού αιώνα, παρέλαβε μια γυναίκα που σε πολλές περιοχές ήταν κάτι μεταξύ ζώου και ανθρώπου, στο υποζύγιο της ταξικής εκμετάλλευσης αλλά και καταπίεσης του άνδρα. Από την αρχή δόθηκε τεράστιο βάρος από το ΚΚΣΕ για να κατανοηθεί ότι η απελευθέρωση της γυναίκας συνδέεται άμεσα με την οικοδόμηση του σοσιαλισμού.

Με την ανατροπή του καπιταλισμού, η επανάσταση δημιούργησε πρωτόγνωρες συνθήκες απελευθέρωσης της γυναίκας. Στην αρχή κάτω από την επίδραση και αστικών αντιλήψεων - που την περίοδο αυτή ήταν έντονη στην Ευρώπη, η χειραφέτηση νοούνταν σε αρκετές γυναίκες κυρίως μέσα από τη σεξουαλική απελευθέρωση. Ετσι, ενώ ακόμα κινδύνευε ο σοσιαλισμός, προτασσόταν ως αίτημα αιχμής η σεξουαλική απελευθέρωση, προκαλώντας την παρέμβαση του Λένιν, ο οποίος τόνισε ότι τώρα το κύριο καθήκον του γυναικείου εργατικού κινήματος είναι η εδραίωση της σοσιαλιστικής εξουσίας και η συμμετοχή της γυναίκας στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Ενώ στις συζητήσεις του με στελέχη του γυναικείου κινήματος (Τσέτκιν, Αρμάντ) καυτηρίασε τις απόψεις που ταύτιζαν τη σεξουαλική χειραφέτηση με τη συνεχή εναλλαγή των ερωτικών συντρόφων.

Ποια τα όρια στο είδος της αλλαγής (της συνείδησης) που μπορεί να επιτευχθεί με το νόμο, όταν η δομή της κοινωνίας παραμένει ίδια;

Η εργατική εξουσία δεν άφησε «πέτρα πάνω στην πέτρα» που να κατοχύρωνε την ανισοτιμία της γυναίκας. Ομως, όπως έλεγε και ο Λένιν, δεν αρκούν μόνο οι νόμοι για τη χειραφέτηση. Μέσα από την επαναστατική διαδικασία απελευθέρωσης των παραγωγικών δυνάμεων από τις σχέσεις ατομικής ιδιοκτησίας, απελευθερώνεται και η γυναίκα από τα δεσμά της εκμετάλλευσης και καταπίεσης. Η πολιτική, η συνείδηση δεν μπορεί να αποσυνδέεται από την οικονομία, όπως κάνει η σοσιαλδημοκρατία.

Η δομή, το δίκαιο εκφράζουν τις παραγωγικές σχέσεις, τις κοινωνικές αντιθέσεις που απορρέουν στην κοινωνία από αυτές σε όλο το πλέγμα των κοινωνικών σχέσεων. Το δίκαιο της σοσιαλιστικής κοινωνίας, είναι διαφορετικό από το αστικό, γιατί εκφράζει τον μη εκμεταλλευτικό τρόπο παραγωγής - κοινωνικές σχέσεις.

Αφετηρία για να ξετυλίξει κανείς το κουβάρι της συνείδησης, είναι η εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων στο πλαίσιο της οικοδόμησης του σοσιαλισμού, και πώς αυτή η κίνηση επέδρασε στη συνείδηση.

Η ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ - ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΘΗΚΕ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΣΚΛΗΡΗ ΤΑΞΙΚΗ ΠΑΛΗ της εργατικής τάξης ενάντια στους πρώην εκμεταλλευτές, του νέου τρόπου παραγωγής ενάντια στον παλιό. Η εγχώρια αστική τάξη δεν παραιτήθηκε από την πάλη για την επαναφορά του καπιταλισμού. Με την υποστήριξη και του ιμπεριαλισμού προχώρησε στην ιμπεριαλιστική επέμβαση, στην εσωτερική υπονόμευση με συνωμοσίες, δολιοφθορές, και δολοφονίες μπολσεβίκων.

Εξίσου σκληρή ήταν και η μάχη που δόθηκε στο πεδίο των ιδεών στη χειραφέτηση της γυναίκας, ιδίως αν σκεφτεί κανείς πάνω σε πόσο καθυστερημένες αντιλήψεις προσέκρουσε. Οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής επέφεραν τεράστιες θετικές αλλαγές. Στο σοσιαλισμό η γυναίκα απελευθερώθηκε από τα ταξικά δεσμά, μπήκαν οι βάσεις για την απελευθέρωσή της. Απέκτησε κοινωνική ισοτιμία και χειραφέτηση.

Τα σύγχρονα προβλήματα των γυναικών, θέτουν επί τάπητος ένα μόνο θέμα: την απελευθέρωση των μέσων παραγωγής από τα δεσμά της ατομικής ιδιοκτησίας και την κοινωνικοποίησή τους και τη χρησιμοποίησή τους στη βάση του κεντρικού σχεδιασμού, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την εξουσία των εργαζομένων και των κοινωνικών συμμάχων της.

------------------------------------

1. «Γνωριμία με την ΕΣΣΔ», Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 17

2. «Γνωριμία με την ΕΣΣΔ», Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 12

3. «Γυναίκα, δουλειά, οικογένεια», συλλογική εργασία. Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 88.

• Πηγή στοιχείων για τη θέση της γυναίκας στο σοσιαλισμό: «Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια», τ. 8, σελ. 417-428.