ίδιος μ' αυτά περήφανος, στητός

αχούν απ' τη φωνή του τα ρουμάνια

μπρος για τη νίκη, για το κόμμα εμπρός.

Ο Μπελογιάννης ζει μες στην καρδιά μας.

Ο Μπελογιάννης ζει πα στις κορφές.

Ο Μπελογιάννης ζει κι είναι κοντά μας

στων τραγουδιών τις λεύτερες στροφές.

Ζει σ' όλους τους καιρούς, σ' όλους τους τόπους

το κάθε σπίτι, σπίτι του δικό.

Ζει ο Μπελογιάννης, ζει με τους ανθρώπους

που χτίζουν έναν κόσμο σοσιαλιστικό.

Και στο τραπέζι της χαράς της πρώτης

στης νίκης της ειρήνης τη γιορτή

ο Μπελογιάννης θάν' πανηγυριώτης

με κόκκινο γαρούφαλο στ' αφτί.

Μ' ένα γαρούφαλο άλικο δικό μας

σαν της γλυκιάς μας άνοιξης δροσιά

πανώριο ματωμένο κι ακριβό μας

απ' την τρανή της γης λαοαπλωσιά.

Ο Μπελογιάννης ζει άσβεστη δάδα.

Ο Μπελογιάννης ζει μες στις καρδιές

στον κόσμο ειρήνη, ειρήνη στην Ελλάδα

στο μήνυμά του εμπρός κομμουνιστές.

(Δημήτρης Ραβάνης - Ρεντής)

Κι είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του τότε Γενικού Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη, λίγο αργότερα, όταν απευθυνόμενος στους ΕΠΟΝίτες και τις ΕΠΟΝίτισσες σημείωνε:

«Ο Μπελογιάννης έζησε και πάλεψε σαν ένας σεμνός, δημιουργικός, αφανής αγωνιστής, που πάντα όλα όσα είχε τα 'δινε, δίχως καμιά επιφύλαξη, χωρίς καμιά επίδειξη, για το λαό, στο κίνημα. Γιομάτος φλόγα, όπως ήταν, κάηκε, αναλώθηκε ολόκληρος, ως την τελευταία έκλαμψή του στον αγώνα, για τον αγώνα. Αν θέλουμε με δυο λόγια να δώσουμε αυτό που ήταν ο Μπελογιάννης μπορούμε να πούμε: Στάθηκε σ' όλη την αγωνιστική του ζωή άξιος κ ο υ κ ο υ έ ς, α η τ ό ς, π ρ α γ μ α τ ι κ ό ς μ π ο λ σ ε β ί κ ο ς, ο δ η γ η τ ή ς και μ π ρ ο σ τ ά ρ η ς (...) Σε όλη του την κομματική ζωή και ιδιαίτερα ύστερα απ' την υποχώρησή μας, ο Μπελογιάννης πάλεψε αμείλιχτα και αδιάλλαχτα για την κομματική γραμμή, για την ενότητα του κόμματος. Ηταν αδυσώπητος ενάντια στους λιπόψυχους, στους λιποτάχτες, στους συνθηκολόγους, τους οπορτουνιστές, τους πουλημένους "αντιηγετικούς", ενάντια σε όλους τους κρυφούς και φανερούς εχθρούς του λαού και του κόμματος. Μ' αυτούς ο Μπελογιάννης δεν είχε υποχωρήσεις, δε γνώριζε συμβιβασμούς. Την αφοσίωσή του στο ΚΚΕ και στον αγώνα την έφτανε μέχρι την ακρινή συνέπειά της, μέχρι την αυτοθυσία. Αυτό το 'δειξε στην πράξη. Εδωσε τη ζωή του έτσι όπως έπρεπε, αφού πάλεψε, αντιμετώπισε, αποστόμωσε και κατακουρέλιασε τους δήμιούς του, τους σφαγιαστές του λαού μας. Και με το παράδειγμά του αυτό, τσαλαπάτησε όλα τα σκουλήκια και όλους τους φιλοτομαριστές που σπάνε μπροστά στον εχθρό και ανταλλάσσουν το τομάρι τους με την προδοσία και την αιώνια ατίμωση. Τον Μπελογιάννη ακριβώς γιατί έπεσε παλικαρίσια θα τον τιμά ο λαός αιώνια (...). Τον Μπελογιάννη τον χαρακτήριζε ακόμα ο πιο γνήσιος προλεταριακός διεθνισμός. Ο Μπελογιάννης μαζί με όλο το κόμμα κρατούσε πάντα ανοιχτό μέτωπο στο σοβινισμό και το μεγαλοϊδεάτικο, μεγαλοελλαδίτικο εθνικισμό. Αγαπούσε με όλη του την ψυχή τη Σοβιετική Ενωση και ένα απ' τα πιο γλυκά όνειρά του ήταν να πάει να τη δει, να γνωρίσει τους ανθρώπους, τα έργα και τις καταχτήσεις της χώρας του Λένιν, του Στάλιν, του μπολσεβικισμού. Τέτοιος ήταν ο Μπελογιάννης. Σεμνό παλικάρι, οξύ πολιτικό μυαλό, άξιος οργανωτής, ικανός πολέμαρχος, αγαπητός στο λαό, μισητός στους εχθρούς του, μπροστάρης κουκουές, μπολσεβίκος αγωνιστής...».

Για να μιλήσεις με γεγονότα για τον Μπελογιάννη, χρειάζονται βιβλία. Ας αρκεστούμε σ' ένα σύντομο βιογραφικό. Γεννημένος το 1915 στην Αμαλιάδα, από μαθητής ακόμα του Γυμνασίου, οργανώνεται στην ΟΚΝΕ και παίρνει μέρος πρωτοστατώντας σε δύο μαθητικές απεργίες και διώκεται για τη συμμετοχή του σε αγροτική κινητοποίηση. Το 1932 σε ηλικία 17 ετών εντάσσεται οργανωτικά στο ΚΚΕ σαν φοιτητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Για την πολιτική του δράση και ιδεολογία, θα διωχτεί το 1934 από το Πανεπιστήμιο. Το 1936, χρονιά της στρατιωτικής του θητείας, καταδικάζεται σε τρίμηνη φυλάκιση, λόγω της αντιδικτατορικής του δράσης και το 1938 καταδικάζεται σε 5 χρόνια φυλακή και 2 χρόνια εξορία στην Ιο, για τη δράση του ενάντια στη μοναρχοφασιστική μεταξική δικτατορία. Τα επόμενα χρόνια, βρίσκουν τον Ν. Μπελογιάννη στα κάτεργα της Αίγινας και της Ακροναυπλίας.

Στο διάστημα από το 1941 - '43 θα μεταφερθεί δεσμώτης των Γερμανοϊταλών στα στρατόπεδα συγκέντρωσης Κατούνας, Βόνιτσας και Κέρκυρας. Με τη συνθηκολόγηση των Ιταλών, καταφέρνει και φεύγει για την Πάτρα από όπου για το διάστημα 1943 - 1945 είναι καπετάνιος του 8ου Συντάγματος της 3ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο και αργότερα πολιτικός επίτροπος του ΔΣΕ μέχρι το τέλος του Εμφυλίου. Ακολουθεί η προσφυγιά.

Το 1950 γυρίζει, με την ιδιότητα του μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ, παράνομα στην Ελλάδα για να καθοδηγήσει τους αγώνες του λαού μας. Συλλαμβάνεται το Δεκέμβρη και κλείνεται στην απομόνωση. Το 1951 στη «Δίκη των 93» καταδικάζεται σε θάνατο με το γνωστό νόμο 509 και το 1952 στη «Δίκη των 29» καταδικάζεται για δεύτερη φορά σε θάνατο με την κατηγορία της κατασκοπίας.

Το ξημέρωμα της Κυριακής, 30 Μάρτη του 1952, ο Νίκος Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του Δ. Μπάτσης, Ν. Καλούμενος και Ηλίας Αργυριάδης στάθηκαν όρθιοι στο Γουδί μπροστά στο απόσπασμα. Δεν ήθελαν να τους δέσουν τα μάτια, για να φύγουν παίρνοντας μαζί τους το τελευταίο γι' αυτούς γλυκοχάραμα τ' αυγερινού και την ανατολή του ήλιου της Ελλάδας και του κόσμου. Την ανατολή του μέλλοντος της εργατικής τάξης, για την οποία έδωσαν τη ζωή τους.

Το έγκλημα ήταν προμελετημένο. Εμεινε στην Ιστορία της αστικής τάξης της Ελλάδας αιώνιο μελανό στίγμα της αντιδραστικής της πορείας, αφού προχώρησε σ' αυτήν την πολιτική δολοφονία για έναν και μόνο λόγο. Για να επιβάλει την αδίστακτη κυριαρχία της και το καθεστώς της άκρατης εκμετάλλευσης των μονοπωλίων στη χώρα μας. Και η εκπλήρωση αυτού του σκοπού απαιτούσε το χτύπημα της ταξικής συνείδησης της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων, με την επιδίωξη του αφανισμού της οργανωμένης πολιτικής πρωτοπορίας, του ΚΚΕ. Η δολοφονία του Νίκου Μπελογιάννη είχε αυτό το συμβολισμό, αυτό το σκοπό, αποδεικνύοντας και το εξής: Οτι η αστική τάξη, διεξάγοντας ταξική πάλη για τα συμφέροντά της, δε λογαριάζει ούτε αυτήν την αγοραία ξετσίπωτη «τιμή» της δημοκρατίας της, αφού το δικό της κράτος, αν χρειαστεί, αν η ίδια δεν μπορεί «να τα βγάλει πέρα με άλλα μέσα», γίνεται στυγερός δολοφόνος του πολιτικού της αντίπαλου, επιβεβαιώνοντας ότι ο δρόμος της αντίδρασης δε στρώνεται δίχως αίμα.

Αυτήν την πάλη την έκανε η αστική τάξη στην Ελλάδα με τους συμμάχους της Αμερικανούς ιμπεριαλιστές, τη συμβολή των οποίων ζήτησε και την είχε αμέριστη, πριν ακόμη ξεκινήσει και τυπικά ο εμφύλιος πόλεμος, τον οποίο και επέβαλε, προκειμένου να θεμελιώσει το δικό της καθεστώς, ως δικτατορία του κεφαλαίου πάνω στο λαό. Αλλωστε, η αστική τάξη της Ελλάδας «είδε το χάρο με τα μάτια της», αφού κινδύνευε να χάσει την ταξική μάχη στον Εμφύλιο, χωρίς τους Αμερικανούς συμμάχους της. Και αυτό το «σύνδρομο» της έγινε «δεύτερη συνείδηση», που επιδρούσε αποφασιστικά στην άσκηση της εξουσίας και την επιβολή της κυριαρχίας της. Οι απελευθερωτικές ιδέες της εργατικής τάξης και του λαού, βαθιά ριζωμένες από τον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τη ναζιστική κατοχή, ήταν ζυμωμένες με τις ιδέες της κοινωνικής απελευθέρωσης, αφού στον αγώνα αυτό δεν ηγήθηκε η αστική τάξη, αλλά η εργατική τάξη, με πρωτοπορία της το ΚΚΕ. Αυτό ήταν που έπρεπε «να βγει από τη μέση», αφού η ήττα στον Εμφύλιο δε στάθηκε αρκετή και ικανή να το ξεριζώσει από το λαό, παρά την πολιτική προσφυγιά του βασικού όγκου των δυνάμεών του, παρά τις φυλακές και τις εξορίες.

Η σύλληψη του Ν. Μπελογιάννη έγινε στις 20 Δεκέμβρη του 1950, αλλά η Ασφάλεια την έδωσε στη δημοσιότητα στις 5 Γενάρη 1951. Η πρώτη δίκη, στην οποία δικαζόταν μαζί με άλλους κομμουνιστές, άρχισε, στο έκτακτο στρατοδικείο Αθηνών, στις 19 Οκτώβρη 1951 και ολοκληρώθηκε στις 16 Νοέμβρη 1951, με την κατηγορία ότι παραβίασαν τον ΑΝ 509, το νόμο, δηλαδή, με τον οποίο βγήκε, και τυπικά, παράνομο το ΚΚΕ το Δεκέμβρη του 1947. Η δίκη, λοιπόν, ήταν πολιτική και οι κατηγορούμενοι δικάζονταν για τις ιδέες τους. Σ' αυτήν, ο Ν. Μπελογιάννης και 11 ακόμη σύντροφοί του καταδικάστηκαν σε θάνατο. Αλλά δεν έφτανε στο καθεστώς η «κατηγορία», για να εκτελέσουν την απόφαση. Ηθελαν «κατηγορίες», που να στοιχειοθετούν το άλλοθί τους, ότι οι κομμουνιστές παλεύουν για «ξένα», «αντεθνικά» συμφέροντα. Αυτό τους διευκόλυνε, όχι τόσο και μόνο για να δολοφονήσουν τον Κομμουνιστή ηγέτη, αλλά για να «φυτέψουν» στη συνείδηση του λαού την πεποίθηση ότι η κομμουνιστική ιδεολογία και πολιτική δράση επιδιώκει την υπονόμευση των συμφερόντων της Ελλάδας, άρα και του λαού της. Πίστευαν πως μ' αυτήν την προπαγάνδα θα ξεριζώσουν το ΚΚΕ από το νου και την καρδιά του λαού. Ετσι, χρησιμοποίησαν την «υπόθεση των ασυρμάτων», για να «στήσουν τη δεύτερη δίκη του Ν. Μπελογιάννη και των συντρόφων του, αυτή τη φορά στο τακτικό στρατοδικείο, με την κατηγορία της διάπραξης του αδικήματος της κατασκοπίας σε βάρος της Ελλάδας. Η δεύτερη δίκη άρχισε στις 15 Φλεβάρη και τελείωσε την 1η Μάρτη του 1952. Ο Μπελογιάννης και άλλοι εφτά σύντροφοί του καταδικάστηκαν σε θάνατο. Η ποινή εκτελέστηκε, η δολοφονία διαπράχτηκε, παρά το ότι προσέφυγαν στο Συμβούλιο Χαρίτων, η κυβέρνηση Πλαστήρα και το Παλάτι δεν την έδωσαν, και παρά τη διεθνή κατακραυγή για το έγκλημα από τα εκατομμύρια των επωνύμων και ανωνύμων που αγωνίστηκαν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό να τη ματαιώσουν.

Ο Νίκος Μπελογιάννης μιλάει στην πρώτη δίκη

Στα πλαίσια του μικρού σημερινού αφιερώματος, παραθέτουμε στοιχεία από παλιότερες καταγραφές που είχαν δημοσιευτεί στον «Ρ», ακριβώς για να καταδειχτεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο έγινε η εκτέλεση Μπελογιάννη, ώστε να μπορούν κι απ' αυτά τα στοιχεία να βγουν ορισμένα χρήσιμα και στο σήμερα συμπεράσματα.

Η υπόθεση Μπελογιάννη διαδραματίστηκε σε μια χρονική περίοδο, που θα μπορούσε να ονομαστεί κρίσιμη. Κρίσιμη γενικά, καθώς και για το ΚΚΕ. Η διεθνής και εσωτερική σημασία της είναι μεγάλη και δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί, αν παρθούν υπόψη μια σειρά γεγονότα της: Απειλές για νέο παγκόσμιο πόλεμο και σειρά προκλήσεων από την πλευρά του ιμπεριαλισμού. Ενταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ. Προσπάθειες για συγκρότηση του άξονα Βελιγράδι - Αθήνα - Αγκυρα. Πόλεμος Κορέας. Ισχυρά και ταχύρρυθμα μέτρα στην Ελλάδα για τη θωράκιση του αστικού καθεστώτος, μετά τους μεγάλους κινδύνους που γνώρισε αυτό στην προηγούμενη 10ετία. Και, βεβαίως, η συνολική στρατηγική δολιοφθοράς του ιμπεριαλισμού για την υπονόμευση του σοσιαλιστικού συστήματος. Στρατηγική που, όπως αποδείχτηκε, έδινε ιδιαίτερη σημασία στο ρόλο που θα μπορούσαν να παίξουν (και που έπαιξαν) ο οπορτουνισμός και η σοσιαλδημοκρατία της Δυτικής Ευρώπης.

Το μνημείο του Νίκου Μπελογιάννη στην Αμαλιάδα

Η όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων, σε άμεσο συνδυασμό με τη μη αποκρυστάλλωση του δικομματισμού, δηλαδή με την πολιτική ρευστότητα που υπήρχε στις λαϊκές δυνάμεις - κυρίως της εκλογικής βάσης του «Κέντρου» - μπορούσε να δημιουργήσει μια δυναμική. Η οποία, αν το αριστερό κίνημα ήταν σε θέση να την τροφοδοτήσει και εφόσον υπήρχαν σε επαρκές σημείο αναπτυγμένες οι αντικειμενικές προϋποθέσεις, θα δημιουργούσε σοβαρές δυσκολίες στην ανασυγκρότηση του καπιταλισμού.

Πρόβαλλε, λοιπόν, ανάγλυφη η ανάγκη, να οργανώσει το ΚΚΕ την πάλη του λαού, συμβάλλοντας στη δημιουργία εκείνων των προϋποθέσεων που θα επέτρεπαν τη λαϊκή πολιτική αντεπίθεση. Γεγονός που, όπως είναι επόμενο, δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί δίχως το ΚΚΕ να είναι γερό, συσπειρωμένο και ιδεολογικοπολιτικά προετοιμασμένο για ένα τόσο σοβαρό καθήκον.

Η εξέλιξη της ταξικής πάλης τα 'φερε έτσι, ώστε αυτό το καθήκον να ξεπροβάλλει μέσα σ' ένα «καθεστώς» εκτελέσεων, βασανιστηρίων, διωγμών κάθε μορφής και γενικά πολλαπλών μεθόδων καταστολής που χρησιμοποιούσε το αστικό κράτος κατά των κομμουνιστών και όλων των αριστερών.

Πριν φτάσουμε στα γεγονότα της υπόθεσης Μπελογιάννη, είχαν προηγηθεί μια σειρά άλλα σημαντικά.

Σχεδιάγραμμα εποχής που αναπαριστά την εκτέλεση των Μπελογιάννη, Καλούμενου, Μπάτση και Αργυριάδη

Το ΚΚΕ προσπαθούσε να ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις του στην Ελλάδα και γενικότερα. Ταυτόχρονα (μαζί με την παράνομη δουλειά), να αξιοποιήσει τις όποιες νόμιμες δυνατότητες υπήρχαν. Στα πλαίσια αυτά, έκανε συμπράξεις με άλλα κόμματα και πρόσωπα, καταλήγοντας, την 1η Αυγούστου 1951, στην ίδρυση της ΕΔΑ.

Προηγήθηκε ο ερχομός στην Ελλάδα του Ν. Μπελογιάννη, αρχές Ιουνίου του 1950, με σκοπό την καθοδήγηση της δράσης του ΚΚΕ. Εξήμισι μήνες αργότερα ο Μπελογιάννης έπεσε στα χέρια της κρατικής Ασφάλειας. Βρισκόταν ήδη στις φυλακές, ως υπόδικος, όταν προκηρύχτηκαν οι βουλευτικές εκλογές της 9 Σεπτέμβρη 1951.

Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, ο Μπελογιάννης έστειλε κρυφά από τη φυλακή στον παράνομο μηχανισμό το παρακάτω γράμμα: «Αυτό να δοθεί σύντομα για το θείο μου: 1) Ιστορικό συλλήψεων κλπ. στάλθηκε στην αδερφή Ελλης. 2) Βάλτε μας καλούς δικηγόρους για να σας ειπούν λεπτομέρειες από τη δικογραφία. 3) Στη δίκη θα τους τρίψουμε τα μούτρα. 4) Αν γίνεται, βάλτε με τις τελευταίες ημέρες υποψήφιο στο συνδυασμό της Αθήνας, για να τους δημιουργήσουμε ζήτημα. Νομικό κώλυμα δεν υπάρχει. 5) Πολλά φιλιά».¹

Ο Μπελογιάνννης, διά χειρός Πάμπλο Πικάσο

Από τη στιγμή αυτή, άρχισε μια οξύτατη σύγκρουση, που συνεχίστηκε μέχρι την κατάθεση των συνδυασμών στο Πρωτοδικείο και κατέληξε να μείνει ο Μπελογιάννης έξω από τις υποψηφιότητες...

Ποιοι και γιατί συγκρούστηκαν εξαιτίας αυτής της απόφασης του ΠΓ; Γιατί υπήρξαν αντιδράσεις σε ένα θέμα που ήταν και λογικό και δεν αποτελούσε μοναδική εξαίρεση; Πολιτικοί κρατούμενοι - κομμουνιστές και μη - που ήταν στις φυλακές και στις εξορίες, ήταν επίσης υποψήφιοι στις εκλογές του 1951. Η μη υποψηφιότητα του Νίκου Μπελογιάννη στις βουλευτικές εκλογές της 9ης Σεπτέμβρη 1951, είναι ένα γεγονός με σκόπιμα υποτιμημένη τη σημασία του από ιστορικούς και πολιτικούς. Σωστότερα, είναι ένα συγκλονιστικό ζήτημα συγκαλυμμένο στη βαθύτερη πολιτική ουσία του, αλλά και σε πολλά από τα συμβάντα που τη συνθέτουν ή την προσδιορίζουν. Θα λέγαμε ότι αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου, ή - διαφορετικά - την - τουλάχιστον εξ αντικειμένου - έκφραση απαρχής εξελίξεων που ακολούθησαν και που σχετίζονται άμεσα με την ίδια την παραπέρα πορεία του ΚΚΕ.

Το βασικό επιχείρημα, που προβλήθηκε κατά κόρον, για ν' απορριφθούν οι υποψηφιότητες, ήταν ο κίνδυνος να διαλυθεί η ΕΔΑ. Προβλήθηκε, όμως, κι ένα ακόμα: Οτι η εμμονή στην υποψηφιότητα θα είχε ως αποτέλεσμα (κι αν ακόμη η ΕΔΑ δε διαλυόταν με κρατική πράξη) την αποχώρηση απ' αυτήν σύμμαχων δυνάμεων, γεγονός που θα οδηγούσε το ΚΚΕ σε απομόνωση!

«Οι δήμιοι Πλαστήρας - Βενιζέλος, εκτελώντας την ανθρωποσφαγική διαταγή του Πιουριφόι, προχώρησαν στο έγκλημα. Σήμερα, στις 4 το πρωί εκτέλεσαν στο Γουδί, το μεγάλο ήρωα του λαού της Ελλάδας και της παγκόσμιας στρατιάς της Ειρήνης, τον σ. Ν. Μπελογιάννη». Ετσι ξεκινούσε η Ανακοίνωση του ΠΓ του ΚΚΕ στον «Ρ», του Απρίλη του 1952

Στη μη υποψηφιότητα του Ν. Μπελογιάννη είναι γενικά γνωστό ότι ιδιαίτερο ρόλο έπαιξε η επιμονή του Μιχάλη Κύρκου, ο οποίος απειλούσε και εξεβίαζε με αποχώρηση από την ΕΔΑ, στην περίπτωση που αποφασιζόταν η υποψηφιότητα του Μπελογιάννη.

Βεβαίως, δεν ήταν μόνο ο Μ. Κύρκος που αντιδρούσε. Σύμφωνα με μαρτυρίες υπήρχαν κι άλλοι, όχι μόνο συνεργαζόμενοι με το ΚΚΕ αλλά και κομμουνιστές. Οπως γράφει ο Σπ. Λιναρδάτος - ένας απ' αυτούς που επικροτούν τη μη υποψηφιότητα του Μπελογιάννη - «φοβόντουσαν ότι έτσι θα δώσουν επιχειρήματα να διαλυθεί η ΕΔΑ σαν συνδεδεμένη με τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ»!²

Γράφει σχετικά ο Σπ. Λιναρδάτος: «Αντιδρούν επίσης μερικά από τα στελέχη του ΚΚΕ που έχουν βγει από την εξορία και είναι νόμιμα (Αντώνης Μπριλάκης, Πότης Παρασκευόπουλος, Γιάννης Φιλίνης). Σε μια σύσκεψη στο σπίτι του στρατηγού Μάντακα στην οδό Δεινοκράτους, φέρνει το θέμα ο Δ. Μαριόλης. Ο Πασαλίδης διατυπώνει αμέσως τις αντιρρήσεις του. Ο Μιχάλης Κύρκος λέει: "Τα τινάζετε όλα στον αέρα". Ο Σπηλιόπουλος και ο Μάντακας συμφωνούν. Οι άλλοι όμως επιμένουν να μην μπουν οι υποψηφιότητες. Ο Ζάκκας δηλώνει ότι αποχωρεί. Πραγματικά αποχωρεί και δεν παίρνει μέρος στις συσκέψεις της ΕΔΑ. Εκείνο το βράδυ ο Γιάννης Κοκορέλλης προτείνει να δοθεί στον Τύπο ανακοίνωση ότι ο "Δημοκρατικός Συναγερμός" (νόμιμη έκφραση του ΚΚΕ) αποχώρησε από την ΕΔΑ. Για μια βδομάδα όμως επικρατεί διάλυση...».³

Το μόνιμο μοτίβο που λέγεται και γράφεται, απ' όσους εγκρίνουν τη στάση του Μ. Κύρκου και άλλων, είναι ότι προσπαθούσαν μ' αυτόν τον τρόπο να παρεμποδίσουν τη διάλυση της ΕΔΑ, να μη δώσει δηλαδή η ΕΔΑ πρόσχημα στους κατασταλτικούς μηχανισμούς που επεδίωκαν να τη θέσουν εκτός νόμου. Ωστόσο, κανένας από τους παραπάνω δεν απαντά στο απλό γεγονός: Γιατί ο Μ. Κύρκος αποχώρησε από την ΕΔΑ - μαζί με τον Λ. Καραμαούνα - λίγους μήνες αργότερα, αφού στο μεταξύ είχε εκλεγεί βουλευτής; Αν, ο λόγος της άρνησής του να συμφωνήσει με την υποψηφιότητα Μπελογιάννη, ήταν ο κίνδυνος διάλυσης της ΕΔΑ, τότε γιατί αποχώρησε;

Αγαλμα του Ν. Μπελογιάννη στην Ανώτατη Σχολή Οικονομικών στην πρώην ΓΛΔ

Ας δούμε, αρχικά, το ζήτημα της πιθανότητας να διαλυόταν η ΕΔΑ, αν ο Ν. Μπελογιάννης ήταν υποψήφιος στους συνδυασμούς της.

Το ότι η Ασφάλεια της Ελλάδας, η κυβέρνηση και οι αντιπρόσωποι των ΗΠΑ γνώριζαν πως μέσα από τις γραμμές της ΕΔΑ δρουν και οι κομμουνιστές, είναι πέρα για πέρα αναμφισβήτητο. Ασφαλώς και γνώριζαν ότι το ΚΚΕ συμμετείχε στη δημιουργία της, διαθέτοντας μάλιστα πολύ περισσότερες δυνάμεις από όλους τους άλλους μαζί. Πρέπει να είναι κανείς αφελής, για να ισχυριστεί το αντίθετο. Το ερώτημα, λοιπόν, που φυσιολογικά τίθεται, είναι το εξής: Γιατί η Δικαιοσύνη ενέκρινε και αναγνώρισε την ΕΔΑ ως νόμιμο κόμμα, αν και γνώριζε ότι εντός της δρα το ΚΚΕ;

Μαχητής στο Δημοκρατικό Στρατό

Να τι γράφει ο Σπ. Λιναρδάτος, σε σχέση με αυτό το θέμα: «Στο μεταξύ, μέσα στο κυβερνητικό στρατόπεδο έχει ξεσπάσει διαμάχη, τόσο για την τύχη των κατηγορουμένων, όσο και την ΕΔΑ. Πολλοί βουλευτές και παράγοντες της ΕΠΕΚ υποστηρίζουν πως τυχόν θανατικές καταδίκες και εκτελέσεις θα αποτελέσουν πλήγμα στο ειρηνευτικό πρόγραμμα του κόμματός τους και στο Κέντρο γενικότερα και ότι η υπόθεση Μπελογιάννη είναι παγίδα που τους έχουν στήσει οι Αμερικανοί και η Δεξιά. Ενώ ο Βενιζέλος, ο Ρέντης και ο ίδιος ο Πλαστήρας, με επανειλημμένες δηλώσεις τους, βεβαιώνουν ότι εξετάζεται η περίπτωση να διαλυθεί η ΕΔΑ και ότι η τελική απόφαση θα καθοριστεί από τα πορίσματα των ανακρίσεων, ο υφυπουργός "παρά τω πρωθυπουργώ" Ιωάννης Ιωσήφ, σε ομιλία του στην Κηφισιά, αποκρούει κάθε σκέψη για κατάργηση κομμάτων. Μόνο άτομα - υποστηρίζει - μπορούν να τιμωρούνται, όχι κόμματα. Τις ίδιες θέσεις υποστηρίζουν στα παρασκήνια και άλλοι υπουργοί (Γ. Καρτάλης, κ.λπ.) και δημόσια με την αρθρογραφία τους, τα ημιεπίσημα δημοσιογραφικά όργανα της ΕΠΕΚ ("Προοδευτική Αλλαγή" του Παπαπολίτη και "Προοδευτικός Φιλελεύθερος").

Με μια ομάδα συντρόφων στην Τρίπολη μετά την Απελευθέρωση

Το "Βήμα" προτείνει άλλη λύση για να αντιμετωπιστεί η άκρα Αριστερά: "Από αυτάς τας σκέψεις και όχι από προσήλωσιν εις αφελείς ή πονηρούς δογματισμούς περί... υποχρεώσεων της Δημοκρατίας, που δεν έχουν καμίαν θέσιν εις την πολυπαθή αυτήν χώραν - γράφει - φθάνει κανείς εις το συμπέρασμα, ότι θα έπρεπε να περιορισθή το κράτος, προς το παρόν τουλάχιστον, εις την δίωξιν των ατόμων ή της ομάδος ή και ολόκληρης της προβαλλόμενης εκάστοτε ηγεσίας, όταν θα διαπιστώνεται το έγκλημα (...). Με συνετήν και ψύχραιμον αντιμετώπισιν (...) εις δίωξιν του εγκλήματος και παράλληλα εις έκθεσιν του σχηματισμού εις προοδευτικήν εξαφάνισιν διά πολιτικών και κοινωνικών μέσων θα επιτευχθούν πολύ θετικώτερα αποτελέσματα από τον ασύνετον γενικόν διωγμόν και την παραπομπήν της συνωμοσίας εις το σκότος που είναι το κλίμα της. Επιβάλλεται δηλαδή να τεθεί ο κομμουνισμός όχι εκτός νόμου, αλλά εντός νόμου"».⁵

Οπως τον απαθανάτισε στον καμβά, ο Σοβιετικός ζωγράφος Βαλερί Βολκόφ

Και μετά από ένα διάστημα, όχι μεγάλο, η κατάσταση αλλάζει τελείως. Γράφει ο Σπ. Λιναρδάτος: «Κανένας λόγος δε γίνεται πια για διάλυση της ΕΔΑ. Αντίθετα, λίγες μέρες αφού αναλαμβάνει την πρωθυπουργία, ο Παπάγος δέχεται στο Πολιτικό Γραφείο τον πρόεδρο της ΕΔΑ Ι. Πασαλίδη, που του εκθέτει τις απόψεις του κόμματός του για την ανάγκη να ειρηνεύσει ο τόπος κ.λ. Στο τέλος της συνομιλίας φωτογραφίζεται μαζί του».⁷

Βασικοί λόγοι για μη διάλυση της ΕΔΑ είναι και οι εξής: Πρώτος: Η επιδίωξη της άρχουσας τάξης και του ιμπεριαλιστικού παράγοντα να διατηρούν στην Ελλάδα μια δημοκρατική βιτρίνα. Αυτός ο ελιγμός επιβαλλόταν και εξαιτίας της πίεσης που ασκούσε η διεθνής γνώμη. Υπήρχε διεθνής κατακραυγή και κινητοποιήσεις, καθώς και καταγγελίες σε Διεθνείς Οργανισμούς για τα όσα συνέβαιναν στην Ελλάδα.

Δεύτερος λόγος: Εκτιμώντας σήμερα τα πράγματα, με βάση και τη συγκεντρωμένη εμπειρία από τις αλλεπάλληλες προσπάθειες διάλυσης του ΚΚΕ ή ενσωμάτωσής του στο αστικό πολιτικό σύστημα, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η άρχουσα τάξη ήλπιζε ότι θα μπορούσε να αξιοποιήσει την ΕΔΑ ως μοχλό κατά του ΚΚΕ, αξιοποιώντας ιδεολογικοπολιτικά δυνάμεις που συμμετείχαν στην ΕΔΑ. Ο χαρακτήρας αυτών των δυνάμεων τής παρείχε τέτοιες δυνατότητες. Δυνατότητες που αυξανόντουσαν, εξαιτίας της ήττας του επαναστατικού κινήματος, της διασποράς των κομματικών δυνάμεων (πολιτική προσφυγιά - Ελλάδα) και των εντεινόμενων διώξεων.

Από την άλλη, το ΚΚΕ είχε ανάγκη να δρα και μέσα από νόμιμα σχήματα, δηλαδή να αξιοποιεί τις συνθήκες της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Το ΚΚΕ, λοιπόν, χρειαζόταν χώρο αξιοποίησης των όποιων νόμιμων δυνατοτήτων, προς όφελος της λαϊκής πάλης. Η άρχουσα τάξη, έχοντας υπέρ της έναν σαφέστατα υπέρτερο συσχετισμό δυνάμεων, μεθόδευε το δικό της στόχο.

Εγινε νηφάλια ανάλυση της κατάστασης από την ηγεσία της ΕΔΑ, προκειμένου να εκτιμηθούν οι συνθήκες; Μαρτυρίες και στοιχεία εκείνης της εποχής δείχνουν πως το κυρίαρχο ήταν ο πανικός, η διάθεση για υποχωρήσεις και ο φόβος της απομόνωσης του ΚΚΕ.

Ωστόσο, χάριν της υπογράμμισης του βασικού προβλήματος, που είναι η πάλη για την υπεράσπιση του ΚΚΕ και η σωτηρία του Μπελογιάννη, ας δεχτούμε ότι η διάλυση της ΕΔΑ ήταν επί θύραις. Το ερώτημα που προκύπτει είναι: Επρεπε να υπάρξει τέτοιου μεγέθους υποχώρηση, δηλαδή να μην είναι ο Μπελογιάννης στα ψηφοδέλτια; Νομίζουμε πως η απάντηση πρέπει να είναι κατηγορηματικά όχι.

Στο πρόσωπο του Μπελογιάννη οι Πλαστήρας - Παπάγος - Πιουριφόι χτυπούσαν το ΚΚΕ. Επομένως, το θέμα είναι αν έκαναν τα πρέποντα, όσοι όφειλαν, γι' αυτό το ζήτημα. Το βέβαιο είναι ότι δεν έκαναν.

Υπήρξε, επίσης, κάτι ακόμα, το οποίο δεν έγινε, αν και μπορούσε να γίνει. Κάτι, για το οποίο κανένας δε δικαιούται να επικαλεστεί «τον κίνδυνο διάλυσης της ΕΔΑ».

Οταν, τελικά, ο Ν. Μπελογιάννης δε συμπεριλήφθηκε στους συνδυασμούς, ο Ν. Ζαχαριάδης έθεσε, ως εναλλακτική λύση, να πέσουν χιλιάδες ψηφοδέλτια στις κάλπες με το όνομα του Μπελογιάννη. Τα ψηφοδέλτια θα ήταν, φυσικά, άκυρα. Ωστόσο, η τέτοιου είδους σίγουρη «εκλογή» θα αποτελούσε μια πολιτική πράξη όχι δίχως σημασία. Θα ήταν ένα ακόμα μέσο πίεσης. Αυτή η «γραμμή» επίσης δεν υλοποιήθηκε...

Οτι υπήρξε τέτοια «γραμμή» το υπογραμμίζει ο ίδιος ο Ζαχαριάδης στο «μήνυμα από την άλλη μεριά». Γράφει: «Ο Μπελογιάννης ασφαλώς θάβγαινε βουλευτής και αφτός ήταν ο μόνος τρόπος να σωθεί. Να προβληθεί η υποψηφιότητα του Νίκου και να ριχτούν χιλιάδες ψηφοδέλτια γι' αφτόν όλα αφτά είταν δυνατά και αν ακόμα επίσημα δεν τον ανακήρυτταν. Ο Μπελογιάννης και σαν "άκυρα" θα μπορούσε να συγκεντρώσει πολύ περισσότερους ψήφους απ' ό,τι χρειάζονταν, για να φανεί ότι ο λαός τον εκλέγει»⁸

Το επιχείρημα, ότι τον Μπελογιάννη θα τον δολοφονούσαν κι αν ακόμα είχε εκλεγεί βουλευτής, αποτελεί υπεκφυγή και πρόκληση προς τους κομμουνιστές. Οχι γιατί μπορεί να αποκλειστεί και αυτό το ενδεχόμενο. Βεβαίως και δεν είναι σίγουρο ότι τον Μπελογιάννη δε θα τον δολοφονούσαν, αν είχε εκλεγεί βουλευτής. Αλλά το υπ' αριθμόν ένα ζήτημα είναι το εξής: Οτι οι πάντες κρίνονται με βάση τη στάση που κράτησαν πρωταρχικά στο θέμα της υποψηφιότητας, δηλαδή στο θέμα της υπεράσπισης του ΚΚΕ.

Το γιατί αυτό δεν έγινε, βρίσκεται στο γεγονός ότι η ΕΔΑ, σε σχέση με το ΚΚΕ, είχε αρχίσει να αναβαθμίζεται στη συνείδηση διαφόρων, ενώ το ΚΚΕ είχε αρχίσει να υποβαθμίζεται. Αυτό είναι αναμφισβήτητο και δεν έχει καμιά σημασία αν γινόταν μη συνειδητά ή - από ορισμένους - συνειδητά. Αν γινόταν από ανεντιμότητα ή προς αποφυγή μπελάδων... ή και τα δύο...

Να τι γράφει ο Μ. Γλέζος: «Ποια πολιτική γραμμή έπρεπε να ακολουθηθεί; Από την ίδρυσή της το 1951, ως τη διάλυσή της το 1967, η ΕΔΑ αμφιταλαντεύονταν ανάμεσα σε δύο πολιτικές γραμμές. Στην ανεδαφική γραμμή που απαιτούσε να επιβάλει το ΠΓ του ΚΚΕ και στην προσγειωμένη πολιτική γραμμή που διαμόρφωνε η Εκτελεστική Επιτροπή της ΕΔΑ (συνεργασία κομμουνιστών - σοσιαλιστών - αριστερών) άμεσα αντιμέτωπη με την ελληνική πραγματικότητα, όπως καθημερινά διαπλάσσονταν».⁹

Είναι σαφέστατος ο Μ. Γλέζος. Και όχι μόνο ο Γλέζος, αλλά και άλλα τότε στελέχη του ΚΚΕ. Ας ακούσουμε την αφήγηση του Παν. Κατερίνη: «Εμείς οι νεαροί βουλευτές διαπιστώσαμε αμέσως πως με την ΕΔΑ σαν να άνοιγαν οι πύλες να περάσει το προοδευτικό κίνημα στην ανοιχτή πολιτική ζωή και δράση. Οι υποψηφιότητες των Μπελογιάννη και Πλουμπίδη δημιουργούσαν σε όλους μας ανησυχία, και σ' εμάς που ήμαστε κομμουνιστές, ότι μπορούσαν να τινάξουν στον αέρα τη δυνατότητα της νόμιμης και μαζικής δράσης του κινήματος».¹⁰ Οπως, δηλαδή, γράφει και ο Λ. Κύρκος: «Το γάντζωμα της ΕΔΑ στη νόμιμη πολιτική σκηνή δεν έπρεπε να διακυβευτεί για κανένα λόγο»!¹¹

Οι μεγάλες δυσκολίες που δημιουργούσε η ήττα του επαναστατικού κινήματος, η κάθε είδους πίεση του ταξικού εχθρού, ήταν επόμενο να έχουν τις επιπτώσεις τους σε στοιχεία αστικής και μικροαστικής προέλευσης, όπως ήταν οι τότε συνεργαζόμενοι με το ΚΚΕ. Αρκετοί από τους οποίους, μέσα από τη συνεργασία, επεδίωκαν την εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερόντων - κομματικών, πολιτικών, αλλά και προσωπικών. Και υποχωρούσαν σε κινήσεις - χτυπήματα του εχθρού, που στόχευαν στην εξαφάνιση του ΚΚΕ, στην περιθωριοποίησή του, ή, αν αυτά αποδείχνονταν αδύνατα να πραγματοποιηθούν, στον ιδεολογικοπολιτικό ευνουχισμό του. Μάλιστα, από ένα χρονικό σημείο και μετά, έθεσαν στην ημερήσια διάταξη κατηγορίες για τους δογματικούς, που ζουν εκτός Ελλάδας και επιμένουν να καθοδηγούν το κίνημα, ενώ αγνοούν τις συνθήκες και τις νέες εξελίξεις... Η αρχική άρνηση εξελίχθηκε σε ολομέτωπη επίθεση.

Την υπεράσπιση από το ΚΚΕ της δικής του αυτοτέλειας, τη βάφτιζαν επίθεση των δογματικών κατά των άλλων. Αποκαλυπτικός και εδώ ο Σπ. Λιναρδάτος. Γράφει:

«Στην περίοδο αυτή, που και στο Κέντρο και στη Δεξιά και στην Αριστερά, γίνονται έντονες ζυμώσεις για νέα σχήματα και η χώρα προσπαθεί ν' αναπροσαρμοστεί από την πολεμική στην ειρηνική περίοδο, η σύγχυση είναι γενική σε όλες τις παρατάξεις και τα κόμματα. Οι διαμάχες είναι ιδιαίτερα ζωηρές στην Αριστερά, που βρίσκεται πάντα σε σκληρή καταδίωξη. Το ΚΚΕ αγωνιζόμενο ν' ανασυγκροτηθεί, στρέφει τα πυρά του εναντίον των άλλων, μικρών κομμάτων και ομάδων της Αριστεράς. Επιδιώκει ή να τα θέσει υπό τον απόλυτο έλεγχό του, ή να τα διαλύσει για να μην κινδυνεύει να του πάρουν τους οπαδούς του, εκμεταλλευόμενα τα σοβαρά λάθη της ηγεσίας του, την ήττα του και τον αποκλεισμό του από τη νόμιμη πολιτική ζωή. Αυτή η διαπάλη έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί θα επηρεάσει τις εξελίξεις της δεκαετίας».¹² Και πραγματικά τις επηρέασε. Οχι μόνο αυτής, αλλά και της επόμενης δεκαετίας...

Ο Σπ. Λιναρδάτος δίνει το κλίμα, που είχε διαμορφωθεί. Αν τα παρακάτω γραφόμενά του διαβαστούν από κομμουνιστική σκοπιά, μπορούν να εξηγήσουν μια σειρά αρνητικά φαινόμενα. Γράφει, λοιπόν, ο Σπ. Λιναρδάτος: «Για να μην υπάρξουν ταλαντεύσεις και στο εσωτερικό και να εφαρμοστεί πιστά η γραμμή της, η ηγεσία του ΚΚΕ στέλνει, με πλαστά διαβατήρια, στην Ελλάδα τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής Νίκο Μπελογιάννη και Νίκο Ακριτίδη, παλιό μαθητή της Σχολής Ευελπίδων και ηγετικό στέλεχος της ΕΠΟΝ κατά την κατοχή. Εχει υποστηριχτεί πως ο Ζαχαριάδης, που ήταν "δαιμόνιος και αδίστακτος", έστειλε τον Μπελογιάννη, που "ήταν ιδεολόγος κομμουνιστής διανοούμενος και άνθρωπος με ευρύτερους προβληματισμούς" στην Ελλάδα για "να τον απομακρύνει από τον χώρο, όπου άρχισαν να αναπτύσσονται οι διαφωνίες και οι αντιθέσεις" και γι' αυτό τον σύνδεσε με τις "διαβρωμένες" από την Ασφάλεια οργανώσεις στην Αθήνα. (Πότη Παρασκευόπουλου, «Ποιος σκότωσε τον Μπελογιάννη», σ. 14 - 15). «Αν και ορισμένοι από τους ισχυρισμούς αυτούς είναι επιβεβαιωμένοι από το ιστορικό υλικό (όπως π. χ., ότι ο Ζαχαριάδης ήταν αδίστακτος στην εσωκομματική διαπάλη), δε νομίζω ότι προσφέρονται στοιχεία που να πείθουν, ότι ο Μπελογιάννης, όταν ξεκίνησε για την Ελλάδα, είχε οποιαδήποτε διαφωνία με τη γραμμή του Ζαχαριάδη και με τις εκκαθαρίσεις στο Κόμμα από τα "οπορτουνιστικά" στοιχεία. Φοβάμαι, τουλάχιστον ώσπου να υπάρξουν περισσότερα στοιχεία, ότι πρόκειται για μια αγιογράφηση του Μπελογιάννη, επηρεασμένη από την αληθινά ηρωική στάση του στο στρατοδικείο και στο εκτελεστικό απόσπασμα και προσαρμοσμένη στις σημερινές ανάγκες της διαπάλης στους κόλπους της Αριστεράς, που δε βλέπει το ιστορούμενο πρόσωπο με τις πραγματικές διαστάσεις και αντιφάσεις του στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή».¹³

Αυτό το κλίμα εκφραζόταν στις καθημερινές σχέσεις με τρόπο πολλές φορές οξύτατο. Για παράδειγμα, μια σειρά στοιχεία δείχνουν, ότι οι πολιτικές σχέσεις του Μπελογιάννη με τον Μ. Κύρκο (για την ακρίβεια, του ΚΚΕ με τον Κύρκο) δεν ήταν καλές. Πιο σωστά, ήταν τεταμένες, εξέφραζαν οξυμένες αντιθέσεις. Παραθέτουμε ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα, που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση, δίνοντας το λόγο σε πρωταγωνιστές και σε άλλους συμμέτοχους στο δράμα.

Ο Κούλης Ζαμπαθάς, το σπίτι του οποίου χρησιμοποιήθηκε ως γιάφκα του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ, γράφει στο γνωστό βιβλιαράκι του: «Κι όλο του παραπονιότανε (του Πλουμπίδη) πως αντί να πάει ο ίδιος για τις συνεννοήσεις τούστειλε άλλον... Ετσι τούγραφε ο Κύρκος γι' αυτόν τον άλλο. Ο άλλος αυτός, ήτανε ο Μπελογιάννης»...¹⁴

Συνεχίζει ο Κ. Ζαμπαθάς: «Τι τα θέλεις, τούπε τότε ο Μπελογιάννης. Δεν τον αφήνεις τον παλιάνθρωπο».¹⁵

Σε τηλεγράφημα του Μπελογιάννη προς το ΠΓ, την 26/6/1950, διαβάζουμε: «Υπόθεση εφημερίδας είχε βαλτώσει σε μεγάλο σεχταρισμό από πλευρά μας και πολιτικάντικους λογαριασμούς από πλευρά του 22 Μιχάλη Κύρκου. Αν ο 22 δε δεχτεί να τη βγάλει τώρα αμέσως πρέπει να τραβήξουμε με Α. Φ. ή με τον 10 Χρηστάκος. Ολοι είναι άσπρος σκύλος μαύρος σκύλος και ο 22 μαζί. Μοναδική τους επιδίωξη να φτιάξουν κόμμα. Τους αλωνίζουν όλες οι κατασκοπείες». ¹⁶ Σε άλλο σημείο του βιβλίου του Στ. Κασιμάτη διαβάζουμε: «Τον Μπελογιάννη τον είχαν ταλανίσει πολύ οι διάφοροι ελεύθεροι και νόμιμοι "σύμμαχοί" μας που ήταν σχετικά κατάλληλοι γι' αυτήν τη δουλειά. Ζούσα για αρκετό καιρό στις συναντήσεις μας τις απογοητεύσεις και την αγανάκτησή του για τη στάση τους, τη νοοτροπία τους, τους όρους που έβαζαν. Ασχημα εκφραζόταν για τη συμπεριφορά και τους όρους του Μιχ. Κύρκου».¹⁷

Στην εφημερίδα ΠΟΝΤΙΚΙ¹⁸ ο Στ. Κασιμάτης, ενώ ξεκινά με μια σωστή τοποθέτηση στο ζήτημα και σε μια σειρά βασικές πλευρές του, στο «διά ταύτα» φαίνεται να ταλαντεύεται, αν τελικά έπρεπε να είναι υποψήφιος ο Μπελογιάννης προ του κινδύνου διάσπασης της ΕΔΑ.

Ωστόσο, η τοποθέτησή του δείχνει ότι η συζήτηση γύρω από θέματα της ιστορικής πορείας του ΚΚΕ, όταν γίνεται καλοπροαίρετα, μπορεί να οδηγεί στην εξαγωγή σωστών - έστω και όχι εξ ολοκλήρου - συμπερασμάτων.

Σημειώσεις:

1. Κ. Ζαμπαθά: «Ν. Μπελογιάννη - Ν. Πλουμπίδης», σελ. 86

2. Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον εμφύλιο στη χούντα», τ. Α, σελ. 273

3. Σπ. Λιναρδάτου, ό.π.

4. Λ. Κύρκου: «ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΑ», σελ. 153

5. Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον εμφύλιο στη χούντα», τ. Α., σελ. 387 - 388

6. Στ. Κασιμάτη: «Οι παράνομοι», σελ. 588

7. Σπ. Λιναρδάτου «Από τον εμφύλιο στη χούντα» τ. Β, σελ. 21 - 22

8. Π. Ανταίου: «Ν. Ζαχαριάδης, θύτης και θύμα», σελ. 508

9. Ντ. Κουσίδου - Στ. Σταυρόπουλου, «Αριστερή Νεολαία Ελλάδας», σελ. 9

10. Στ. Κασιμάτη: «Οι παράνομοι» σελ. 585 - 586

11. Λ. Κύρκου: «ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΑ», σελ. 153

12. Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον εμφύλιο στη χούντα», Τ. Α., σελ. 210 - 211 13. Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον εμφύλιο στη χούντα» τ. Α, σελ. 216 - 217

14. Κ. Ζαμπαθά, ό.π., σελ. 87

15. Κ. Ζαμπαθά, ό.π.

16. Στ. Κασιμάτη: «Οι παράνομοι», σελ. 202

17. Ο.π., σελ. 196

18. «ΠΟΝΤΙΚΙ», 24/3/98, σελ. 28 - 29

Ο νηπιακός σταθμός του Veselicko (μεγάλο αρχοντικό), που φιλοξένησε 120 προσφυγόπουλα απ' την Ελλάδα. Σε τέτοιους χώρους μεγάλωσαν τα παιδιά που έσωσε ο ΔΣΕ. Σ' αντίθεση με τα στρατόπεδα της Φρειδερίκης, όπου ακόμα ψάχνει η μάνα να βρει το παιδί και το παιδί τη μάνα

Το προεδρείο της εκδήλωσης

Οπωσδήποτε η διαμαρτυρία της κυβέρνησης της Αθήνας ισχυριζόταν ότι έφερνε στο φως ένα τρομερά καταχθόνιο σχέδιο μακράς πνοής. Θέλοντας μάλιστα να του προσδώσουν διαχρονικά χαρακτηριστικά, να το εντάξουν στη διαρκή απειλή που η ελληνική φυλή αντιμετώπισε σε ολόκληρη την ιστορική διαδρομή της, έδωσαν σε αυτήν τη διαδικασία ένα «ιστορικό» όνομα: το είπαν «παιδομάζωμα».

Ο όρος παιδομάζωμα παρέπεμπε στις εποχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από την εποχή του σουλτάνου Μουράτ Α' (1362 - 1369) μέχρι τον 17ο περίπου αιώνα - η πρακτική καταργήθηκε με απόφαση του Μουράτ Δ' το 1638 και οριστικά γύρω στα 1699 - οι σουλτάνοι στρατολογούσαν τον προσωπικό τους στρατό, τους «Γενιτσάρους» από παιδιά επιφανών μη μουσουλμανικών - χριστιανικών δηλαδή - οικογενειών. Οι λόγοι γι' αυτό ήσαν «καθεστωτικοί»: ένας εκ γενετής μη μουσουλμάνος, όσο κι αν μετέπειτα ασπαζόταν το Ισλάμ, δεν μπορούσε να γίνει σουλτάνος της Αυτοκρατορίας. Με τον τρόπο αυτό οι ηγεμόνες της Κωνσταντινούπολης απέφευγαν το εσωτερικό στρατιωτικό πραξικόπημα, προκαλώντας όμως στους αλλόθρησκους από τους υπηκόους τους αρκετά προβλήματα. Ουσιαστικά, με τον τρόπο αυτό «αποκεφάλιζαν», αν θέλετε, τις πλέον επικίνδυνες αριστοκρατικές οικογένειες, ειδικά στα ταραγμένα - λόγω γειτονίας με τη χριστιανική δύση - κεντρικά και βόρεια Βαλκάνια. Οι τοπικές αυτές αριστοκρατίες έριχναν, δικαίως, μαύρο δάκρυ για την τύχη των παιδιών τους και το «παιδομάζωμα» (devsirme) έφτασε να σημαίνει - ειδικά μετά την κατάργησή του (οι γενίτσαροι στο μεταξύ είχαν γίνει κλειστή στρατιωτική αριστοκρατία και δεν ήθελαν νεοφερμένους στις τάξεις τους) - αρπαγή παιδιών για θρησκευτικό, εθνικό ή πολιτικό λόγο.

Ο Γιώργος Μαργαρίτης

Μετά το 1952 δεν υπάρχει καμία μνεία στην αντικομμουνιστική φιλολογία, σ' αυτό το ζήτημα.

Ο ΟΗΕ ανέθεσε την έρευνα των καταγγελιών της κυβέρνησης της Αθήνας στην ειδική επιτροπή που είχε δημιουργήσει για τα Βαλκάνια, την ΟΥΝΣΚΟΜΠ, που ερευνούσε το κατά πόσο επενέβαιναν οι γειτονικές προς την Ελλάδα χώρες στον ελληνικό εμφύλιο - αυτό κυρίως ενδιέφερε.

Το Νοέμβριο του 1948 το πόρισμα της ΟΥΝΣΚΟΜΠ ήταν αμήχανα ουδέτερο. Διαπίστωνε τη μεταφορά των παιδιών από ορισμένα χωριά στις γειτονικές χώρες συχνά με την ευθύνη και τη συνοδεία μέρους του γυναικείου πληθυσμού του ίδιου χωριού. Στο ερώτημα κατά πόσο η μεταφορά αυτή γινόταν με τη συναίνεση των γονέων ή όχι, η επιτροπή δεν μπορούσε να το απαντήσει στις τότε συνθήκες. Σε τελευταία ανάλυση, δυσκολευόταν από το ξεδίπλωμα μιας αντίστοιχης κυβερνητικής πολιτικής. Το 1948 ο κυβερνητικός στρατός είχε γενικεύσει τη μεταφορά των παιδιών από τις εμπόλεμες ζώνες στα ιδρύματα της Βασιλικής Πρόνοιας και ήταν μάλλον αστείο να ρωτά κανείς τέτοια πράγματα, τέτοια εποχή.

Μετά τη λήξη του πολέμου και ενώ το ζήτημα των παιδιών είχε πλέον μετατραπεί σε καθαρά διπλωματικό ζήτημα, οι κυβερνήσεις της Αθήνας εξακολουθούσαν να παράγουν καταλόγους ανεβάζοντας σε 9.300 τον αριθμό των - σύμφωνα με τις δικές τους απόψεις - «απαχθέντων» παιδιών - των εκπατρισθέντων δηλαδή ερήμην της θέλησης των κηδεμόνων τους. Ο ΟΗΕ ερεύνησε και πάλι και, μέχρι το 1952, μερίμνησε για τον επαναπατρισμό 538 παιδιών αυτής της κατηγορίας. Μεταξύ άλλων διαπιστώθηκε ότι οι ελληνικές αρχές θεώρησαν σε πολλές περιπτώσεις το όριο λήξης της παιδικής ηλικίας στα 21 χρόνια και στην ουσία ζητούσαν τον επαναπατρισμό νεαρών μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού. Ο ΔΣΕ ήταν ένας εξαιρετικά νεανικός στρατός και πάρα πολλοί από τους μαχητές του ήταν κάτω από αυτή την ηλικία. Κατά συνέπεια ζητούσαν να επιστρέψουν στα κρατητήρια και στην αιχμαλωσία ένα μεγάλο μέρος των μαχητών του ΔΣΕ.

Κατεστραμμένο το σχολειό στον Αγιο Γερμανό από τις βόμβες του αστικού στρατού

Στις 7 Μαρτίου του 1948 το υπουργείο Εσωτερικών της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης ανακοίνωσε μέτρα για τα παιδιά που βρίσκονταν στην Ελεύθερη Ελλάδα. Στην ανακοίνωση αυτή διαπίστωνε ότι τα κυριότερα θύματα της πολιτικής που οι Αμερικανοί και η κυβέρνηση της Αθήνας εφάρμοζαν στην εμπόλεμη Ελλάδα ήσαν τα παιδιά. Ελεγε αυτή η ανακοίνωση: «Με το εγκληματικό πέταμα στου δρόμους των πόλεων 150.000 και πάνω παιδιών όπου καθημερινά δεκάδες από αυτά πεθαίνουν. Με την τελευταία διαταγή της Φρειδερίκης που διέταξε τους υποτακτικούς της να συγκεντρώσουν όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά στα κέντρα, για να τα μετατρέψουν σε γενιτσάρους και να τα βάλουν αναγκαστικά στις αγαπητές της χιτλερικές οργανώσεις νεολαίας. Ακόμα δε και με τους άνανδρους βομβαρδισμούς των ανυπεράσπιστων γυναικόπαιδων, από τους οποίους τον τελευταίο καιρό σκοτώθηκαν 120 παιδάκια...». Για τους λόγους αυτούς η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση αποφάσισε να εγκρίνει την αποστολή και παραμονή των παιδιών που προέρχονταν από τις απειλούμενες ζώνες στις γειτονικές χώρες μέχρι να κοπάσει η μανία του πολέμου. Για τη μεταφορά αυτή προχώρησε σε συνεννοήσεις με οργανισμούς πρόνοιας των αντίστοιχων χωρών υποδοχής.

Μωρομάνες με τα παιδιά στην αγκαλιά βρίσκουν καταφύγιο στο βουνό. Αυτά τα παιδιά που σώθηκαν από το Δημοκρατικό Στρατό γύρισαν όλα πίσω επιστήμονες για να βοηθήσουν την πατρίδα τους

Το 1948 ο «πόλεμος των παιδιών» είχε πλέον γίνει βασικό χαρακτηριστικό του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, είτε αυτός αποτελούσε αντικείμενο συζήτησης στις αίθουσες συνεδριάσεων του ΟΗΕ, είτε καταγραφόταν στις εφημερίδες, είτε στην προπαγάνδα στο εσωτερικό της χώρας ή στο εξωτερικό. Ας δούμε λοιπόν πώς έφθασαν τα πράγματα ως εκεί.

Στις αρχές του 1947 ο ελληνικός εμφύλιος άρχισε να μεταβάλλεται σε έναν «πειραματικό», θα λέγαμε, πόλεμο για τις ισχυρές δυνάμεις του δυτικού καπιταλιστικού κόσμου, τη Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ. Δύο χρόνια μετά το τέλος του παγκόσμιου πολέμου οι δύο αυτές μητροπόλεις του «δυτικού» κόσμου αντιλαμβάνονταν ότι έμπαιναν σε μία νέα εποχή συγκρούσεων και σε ένα νέο τύπο αναμέτρησης. Πλήθος λαών βρίσκονταν ακόμα κάτω από καθεστώς αποικιοκρατίας και ο ξεσηκωμός τους απειλούσε να ανατρέψει σταθερές της βασισμένης στον ιμπεριαλισμό καπιταλιστικής οικονομίας. Την επαύριο του πολέμου, ακόμα και στην Ευρώπη, οι λαοί ζητούσαν τα δικά τους δικαιώματα, την εφαρμογή των αξιών για τις οποίες πολέμησαν μέσα από τα κινήματα Αντίστασης. Αυτό που γινόταν στην Ελλάδα δεν έπρεπε να εξαπλωθεί στην Ευρώπη, ενώ η αναχρονιστική αποικιοκρατική οργάνωση του κόσμου έπρεπε να διατηρηθεί τόσο όσο χρειαζόταν για να οργανωθεί μία διάδοχη κατάσταση σε όφελος πάλι του συστήματος. Δεν έπρεπε η εθνική απελευθέρωση λαών να σημαίνει και κοινωνική τους απελευθέρωση. Για όλα αυτά ο κομμουνισμός έπρεπε να ανασχεθεί, να περιοριστεί, τα σοσιαλιστικά κράτη, η Σοβιετική Ενωση να περικυκλωθούν, να κλειστούν μέσα σε αυτό που τότε στην Αγγλία όρισαν ως το «σιδηρούν παραπέτασμα». Ολα αυτά προμήνυαν νέες συγκρούσεις, είτε θερμές, είτε «ψυχρές».

Ο ελληνικός εμφύλιος ήταν ένας θερμός πόλεμος στην ευαίσθητη και σημαντική Ευρώπη. Η έκβασή του είχε καίρια σημασία για το δυτικό στρατόπεδο, για τη Μεγάλη Βρετανία και για τις ΗΠΑ. Στα τέλη του 1946, όταν ο πόλεμος αυτός γενικεύτηκε, στην Ουάσιγκτον η κυβέρνηση του Προέδρου Τρούμαν βρέθηκε μπροστά σε μία αναπάντεχη εξέλιξη: Η Μεγάλη Βρετανία παραδέχτηκε την αδυναμία της να συνεχίσει την εμπλοκή της στα ελληνικά πράγματα. Η Αυτοκρατορία είχε εξαντληθεί στον αγώνα της ενάντια στην ελληνική Εθνική Αντιφασιστική Αντίσταση, είχε κερδίσει μάχες για να καταλήξει να παραδεχτεί ότι έχασε τον πόλεμο. Οι Βρετανοί δεν μπορούσαν παρά να φύγουν από την Ελλάδα αποδεχόμενοι δημόσια την πρώτη μεγάλη ήττα της Αυτοκρατορικής τους πολιτικής και ισχύος. Για τις Ηνωμένες Πολιτείες αυτές οι εξελίξεις σήμαναν κόκκινο συναγερμό. Η ανάσχεση του κομμουνισμού, ο «Ψυχρός Πόλεμος» έπρεπε άμεσα να αρχίσει. Από την Ελλάδα δε, σε προτεραιότητα...

Σε αυτόν τον πόλεμο που οι Ηνωμένες Πολιτείες κληρονόμησαν επιβάλλονταν ιδιαίτερες προδιαγραφές. Η μαζική στρατιωτική επέμβαση ξένων στρατευμάτων αποκλειόταν στις τότε συνθήκες. Η Ελλάδα βρισκόταν στην Ευρώπη και ακόμα περισσότερο, στα πάντα ευαίσθητα Βαλκάνια. Ισχυρά κομμουνιστικά κόμματα μετείχαν ακόμα σε κυβερνήσεις εθνικής ενότητας στα δυτικά κράτη - στη Γαλλία και την Ιταλία για παράδειγμα - και οι λαοί της ηπείρου δε θα έβλεπαν με καλό μάτι μια αμερικανική στρατιωτική ανάμειξη για την ανάσχεση του κομμουνισμού σε ευρωπαϊκό έδαφος. Ο ίδιος ο αμερικανικός λαός δύσκολα θα δεχόταν μία εκστρατεία για την προάσπιση βρετανικών, όπως το έβλεπαν τότε, θέσεων και συμφερόντων. Στον ελληνικό λοιπόν εμφύλιο πόλεμο η λύση έπρεπε να προέλθει από μέσα και η Αμερική θα έπρεπε να βρει τρόπους που θα απέτρεπαν τη δική της άμεση στρατιωτική εμπλοκή, ενώ ταυτόχρονα θα οδηγούσαν στο επιθυμητό για τα συμφέροντα του ιμπεριαλιστικού στρατοπέδου αποτέλεσμα.

Καθώς το μονοπώλιο στα πυρηνικά δε φαινόταν να μπορεί να αντιμετωπίσει τη δικαίως αναμενόμενη οργή των λαών, το χρήμα ήταν το βασικό όπλο, το συγκριτικό πλεονέκτημα των Ηνωμένων Πολιτειών εκείνο το διάστημα. Αξονας της αμερικανικής πολιτικής θα ήταν ακριβώς αυτό. Η πολιτική της ανάσχεσης του κομμουνισμού εξειδικεύτηκε σε μία σειρά πολιτικές διακηρύξεις που στην ουσία τους έμοιαζαν με οικονομικά προγράμματα. Το Δόγμα Τρούμαν με ειδική αναφορά στην Ελλάδα και τη γειτονική της Τουρκία και το περίφημο Σχέδιο Μάρσαλ ήταν ο παρονομαστής αυτής της νέας πολιτικής. Τα δολάρια θα στήριζαν καθεστώτα ή θα μετέβαλαν όσα από αυτά δεν ήταν της αρεσκείας των ΗΠΑ. Στις χώρες της δυτικής Ευρώπης οι κυβερνήσεις εθνικής ενότητας καταργήθηκαν και οι κομμουνιστές απομονώθηκαν καθώς απαράβατος όρος για την εκταμίευση της αμερικανικής βοήθειας ήταν η μη συμμετοχή κομμουνιστών στα κυβερνητικά σχήματα των κρατών που θα μετείχαν στο πρόγραμμα. Ηταν ο πρώτος μεγάλος πολιτικός εκβιασμός, η πρώτη ωμή επέμβαση. Ο Ψυχρός Πόλεμος είχε επιχειρησιακά αρχίσει.

Για την Ελλάδα και το δικό της θερμό πόλεμο, οι επιλογές αυτές της αμερικανικής πολιτικής είχαν τεράστια σημασία. Στις 20 Ιουνίου 1947 η ελληνο-αμερικανική συμφωνία άνοιξε το δρόμο στις νέες εξελίξεις. Η χώρα θα γινόταν ένα πεδίο ασκήσεων όπου οι δυνατότητες των αμερικανικών επιλογών - αυτό το «νέο είδος πολέμου» - θα δοκιμάζονταν σε έναν πραγματικό, ευρωπαϊκό πόλεμο.

Την άνοιξη του 1947, πριν ακόμα ολοκληρωθούν θεσμικά και οργανωτικά οι αμερικανικοί σχεδιασμοί, ο κυβερνητικός στρατός άρχισε να εφαρμόζει στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Ρούμελη, δοκιμαστικά τα νέα σχέδια. Ο στόχος ήταν απλός: ολόκληροι οι πληθυσμοί των ορεινών χωριών καθώς και οι αντίστοιχοι των «ύποπτων» ή αμφισβητούμενων περιοχών θα έπρεπε προοδευτικά να μεταφερθούν σε ελεγχόμενους από τις κυβερνητικές δυνάμεις χώρους. Η μέθοδος ήταν απλή. Οταν οι στρατιώτες έφθαναν σε ένα χωριό ανακοίνωναν στους κατοίκους ότι σε δύο, τρεις ή τέσσερις ώρες ή κάτι τέτοιο, όφειλαν να τους ακολουθήσουν. Οι πρώτες εικόνες από καραβάνια αιφνίδια ξεσπιτωμένων χωρικών άρχισαν να εμφανίζονται στο έκπληκτο κοινό στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Για να εξωραΐσουν την επιχείρηση αυτή βάπτισαν τα καραβάνια αυτά της δυστυχίας ως «συμμοριόπληκτους» ακριβώς για ν' αποκρύψουν ότι αυτά ήσαν τα πρώτα θύματα του νέου πειράματος με στόχο την υποταγή ενός ατίθασου λαού που μόλις είχε νικήσει και τη Βρετανία.

Οι βομβαρδισμοί των χωριών, ειδικά όσων βρίσκονταν κοντά στα σύνορα ή κατοικούνταν από μειονοτικούς πληθυσμούς, σλαβομακεδονικούς στην περιοχή εδώ, συμπλήρωναν την πίεση και καλούσαν έμπρακτα τους κατοίκους να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Νέα είδη τρομοκρατικών πολεμοφοδίων επιστρατεύτηκαν, μεταξύ τους οι βόμβες βενζίνης, πρόδρομοι των «Ναπάλμ», που προκαλούσαν τρομερά εγκαύματα, κατέκαιγαν τα χωριά μαζί με τους κατοίκους τους.

Οι αριθμοί των εκτοπισθέντων αυτών συμμοριόπληκτων εκπλήσσουν ακόμα και σήμερα. Στην αιχμή της εφαρμογής αυτών των σχεδίων, στο τέλος του 1948 και το 1949, οι αριθμοί τους έφθασαν τις 700.000, οι οποίοι προστιθέμενοι στις 300.000 «μη υποχρεωτικά» μετακινηθέντες πρόσφυγες (στην Πελοπόννησο όπου εξαπλωνόταν η τρομοκρατία της «Χ» ίσως εκατό χιλιάδες άτομα έφυγαν, προς την Αθήνα κυρίως) φθάνουν αθροιστικά το ένα εκατομμύριο άτομα: το 10 - 15% του τότε συνολικού πληθυσμού της χώρας δηλαδή ή το 20 με 25% του πληθυσμού της υπαίθρου. Ολα αυτά τα καραβάνια της δυστυχίας κατέληξαν στις παραγκουπόλεις των «προσφυγικών» στις παρυφές των πόλεων κάτω από το άγρυπνο βλέμμα στρατιωτών και Χωροφυλάκων. Τα φυλάκια και τα συρματοπλέγματα στο όνομα της μη επικοινωνίας των εκτοπισθέντων με τους συμμορίτες, έκαναν αυτές τις αυτοσχέδιες συνοικίες να μοιάζουν με εβραϊκά γκέτο της ναζιστικής Νέας Ευρώπης.

Οπωσδήποτε μία μετακίνηση πληθυσμών σε αυτή την έκταση δεν ήταν δυνατό να γίνει χωρίς την αμερικανική χρηματοδότηση. Μη φανταστεί κανείς ότι τα αμερικανικά δολάρια, μετεξελιγμένα σε «δραχμές ανοικοδομήσεως» δόθηκαν ως ενίσχυση στους αναξιοπαθούντες εκτοπισμένους. Το αντίθετο συνέβη. Η χρηματοδότηση αυτή δόθηκε σε τοπικούς εργολάβους, εργοστασιάρχες, επιχειρηματίες για να απασχολούν με την κατώτατη δυνατή αμοιβή και χωρίς πολλές πολλές υποχρεώσεις αυτό το εξαθλιωμένο εργατικό δυναμικό στις δικές τους επιχειρήσεις. Από τη σκοπιά αυτή η χώρα γύρισε πίσω στα χρόνια της Κατοχής, στα 1942, όταν σχεδόν τριακόσιες χιλιάδες εργαζόμενοι απασχολούνταν, για μια μπουκιά ψωμί, σε ελληνικές εταιρείες, υπηρεσίες ή εργολάβους που δούλευαν για τις ανάγκες του κατακτητή, άμεσα ή έμμεσα. Με τον τρόπο αυτό συνεχιζόταν το κτίσιμο ενός αρπακτικού ελληνικού καπιταλισμού για να κυβερνήσει μεταπολεμικά τη χώρα.

Τον Ιούλιο του 1947, την ίδια πάνω κάτω εποχή που η αμερικανική χρηματοδότηση επέτρεψε το άνοιγμα του στρατοπέδου «αναμόρφωσης» στο Μακρονήσι, ολοκληρώθηκε και η επεξεργασία των ειδικών εκείνων σχεδίων που αφορούσαν τα παιδιά. Η νέα βασίλισσα από τον Απρίλιο μόλις του ίδιου έτους, βασίλισσα Φρειδερίκη επικεφαλής 72 «κυριών» της καλής αθηναϊκής κοινωνίας - πολλές από τις οποίες ήσαν κυρίες επί των τιμών των ανακτόρων ενώ ανάμεσά τους διακρίνονταν μέλη των πλέον διάσημων οικογενειών του ελληνικού καπιταλισμού - δημιούργησαν το Βασιλικό Οργανισμό Προνοίας με διακηρυγμένο στόχο την περίθαλψη των παιδιών της χώρας. Εξυπακούεται ότι για να τα περιθάλψουν οι φιλεύσπλαχνες αυτές κυρίες τα παιδιά θα έπρεπε πρώτα να τα συγκεντρώσουν, να τα αποσπάσουν από τις οικογένειές τους και από τον τόπο όπου γεννήθηκαν και κατοικούσαν. Από τη βασιλική πρόνοια ανατέθηκε πολύ γρήγορα στον κυβερνητικό στρατό ένα αληθινό «σαφάρι» παιδιών από τις «ύποπτες» ειδικά περιοχές της χώρας. Η Βασιλική Πρόνοια πολύ γρήγορα έγινε ένας τεράστιος οργανισμός, ένα αληθινό κράτος μέσα στο κράτος.

Οι συνολικοί αριθμοί των παιδιών που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στάλθηκαν στα διάφορα ιδρύματα της Πρόνοιας παραμένει εφτασφράγιστο μυστικό - όπως συμβαίνει εξάλλου και με το συνολικό αριθμό οπλιτών ή πολιτών που «αναμορφώθηκαν» στο στρατόπεδο της Μακρονήσου. Τα σχετικά αρχεία είναι κλειστά και οι αριθμοί που έχουν δοθεί κατά καιρούς από τις κρατικές υπηρεσίες δύσκολα μπορεί να γίνουν πιστευτοί. Οι «απολογητές» του συστήματος (Μανούκας) δηλώνουν ότι ο αριθμός των παιδιών αυτών κυμάνθηκε γύρω στις 20.000, ενώ ο ίδιος αριθμός (που ενίοτε έφθασε ως 25.000) προβλήθηκε στις διάφορες επετειακές κυρίως εκδηλώσεις για το ζήτημα αυτό. Πίσω από αυτές τις μετρήσεις διακρίνουμε την πολιτική ανάγκη να παρουσιαστεί μικρότερος ο αριθμός των παιδιών που εκτοπίστηκαν με τα κυβερνητικά μέτρα από τον αντίστοιχο των παιδιών που φιλοξενήθηκαν στις λαϊκές δημοκρατίες και ο οποίος κυμάνθηκε ανάμεσα στις 25 και 28.000 άτομα.

Γεγονός είναι ότι ανάμεσα στα 1947 και το 1950 λειτούργησαν 53 «παιδουπόλεις», πολλές από τις οποίες ήταν πραγματικές πόλεις ή μάλλον πραγματικά και πολυάνθρωπα στρατόπεδα εγκλεισμού (Φιλιππιάδα, όπου οι εγκαταστάσεις φαίνονται ακόμα). Συμπληρωματικά δε, δίπλα σε αυτές λειτούργησαν ποικιλώνυμα άλλα ιδρύματα «παιδικές στέγες» κλπ. χωρίς να συμπεριλάβουμε τα ιδρύματα για τα παιδιά των πολιτικών φυλακισμένων, για τα ορφανά ή το ειδικό στρατόπεδο ανήλικων αιχμαλώτων που λειτούργησε στη Λέρο όπου στέλνονταν όσοι αιχμάλωτοι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού δεν είχαν συμπληρώσει το 21ο έτος. Προφανώς, ένας μηχανισμός αυτού του μεγέθους δεν μπορεί να έγινε για να φιλοξενήσει απλά και μόνο είκοσι χιλιάδες άτομα (λιγότερα από τετρακόσια δηλαδή για κάθε παιδόπολη).

Θα ήταν ίσως περιττό να περιγράψουμε τη ζωή αυτών των παιδιών που από κοντά γνώρισαν τη Βασιλική Πρόνοια. Οι τύχες τους ήταν κυμαινόμενες αλλά πάντοτε ανάλογες με την τύχη του λαού τους. Τα πιο τυχερά ήσαν όσα μπόρεσαν το ταχύτερο να επανενωθούν με τις οικογένειές τους και να βγουν από αυτό το σύστημα, έστω για να ζήσουν μέσα στη φτώχεια. Πολλά ακούγονται σήμερα ακόμα για τις «υιοθεσίες» στο εξωτερικό, για τη χρησιμοποίηση των παιδιών αυτών ως φθηνό εργατικό δυναμικό (μαθητευόμενοι βλέπετε) σε επιχειρήσεις ή ακόμα για τα «προξενιά» διαμέσου των ιδρυμάτων της Πρόνοιας (και τη συμβολή στην προικοδότηση της Βασιλίσσης) που οδήγησαν σε ένα τεράστιο κύμα αφύσικων γάμων τα επόμενα χρόνια: με τεράστιες λόγου χάρη διαφορές ηλικίας μεταξύ του γαμπρού και της αποκτηθείσας από το ίδρυμα συζύγου... Οταν προχωρήσει - όταν αφεθεί να προχωρήσει - η σχετική έρευνα στη χώρα μας (με πρόσβαση στα αρχεία λόγου χάρη) πολλά θα ξέρουμε για τον κοινωνικό κόσμο των νικητών του εμφυλίου πολέμου, για τις αξίες του. Τα περισσότερα δε θα είναι ευχάριστα υποπτεύομαι... ούτε για τους απολογητές αυτού του συστήματος.

Από τα παιδιά που βρέθηκαν στο εξωτερικό (Λαϊκές Δημοκρατίες) περίπου 5.000 έφυγαν από τις χώρες υποδοχής για να συναντηθούν με τις οικογένειές τους, είτε πίσω στην Ελλάδα, είτε σε χώρες μετανάστευσης, την Αυστραλία, τον Καναδά, τις ΗΠΑ, τη δυτική Ευρώπη. Από τα υπόλοιπα, ένα μεγάλο ποσοστό μορφώθηκε και όταν μετά το 1974 επέστρεψε στην Ελλάδα, βρήκε, παρά τις δυσκολίες που ακόμα και η μεταπολίτευση έβαζε στην επιστροφή και στην επανένταξή τους, τρόπους να βοηθήσει την πρόοδο της πατρίδας τους.

Σημειώνω ότι τα ιδρύματα που τους φιλοξένησαν εκεί, σε πάρα πολλές από αυτές τις χώρες, ήταν ιδρύματα που οικονομικά στηρίζονταν στην κατάσχεση περιουσιών δωσιλόγων, συνεργατών των Γερμανών στη διάρκεια του πολέμου. Πολλά από αυτά τα παιδιά φιλοξενήθηκαν σε απρόσμενα καλούς χώρους. Η ταινία «η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδος» που γύρισε τότε ο ΔΣΕ, όταν δείχνει τα παιδιά να φιλοξενούνται σε πύργους δε λέει ψέματα. Είναι οι πύργοι που κατασχέθηκαν στη Τσεχοσλοβακία, στην Ουγγαρία, στην Πολωνία, από αριστοκράτες οι οποίοι φυσικά τον καιρό των δυσκολιών είχαν ταχθεί με τους εχθρούς της πατρίδας για να προστατέψουν τα δικαιώματα της δικής τους κοινωνικής τάξης.

(...) Τα πειράματα των ΗΠΑ με τα παιδιά της Ελλάδας δεν είχαν συνέχεια. Ενα τσουνάμι πολέμων της αποαποικιοποίησης, θα λέγαμε, ακύρωσε τέτοιου είδους πρακτικές. Δεν ήταν δυνατόν σε πολέμους που συμβαίνουν ταυτόχρονα σε τέσσερα σημεία του ορίζοντα να μαζεύονται τα παιδιά. Στο κάτω κάτω, την ίδια εποχή με τον ελληνικό εμφύλιο διεξαγόταν ο εμφύλιος πόλεμος στην Κίνα και θα ήταν μάλλον αστείο να μαζέψουν τον πληθυσμό και τα αντίστοιχα παιδιά. Αλλαξαν αυτές οι τακτικές και αν θέλετε σε τέτοιο βαθμό, σε τέτοια έκταση ποτέ δεν ξαναείχαμε στην ιστορία εφαρμογή παρόμοιων μεθόδων.

Με τον τρόπο τους, τα παιδιά αυτά μετείχαν της πολιτικής εξέλιξης της Ελλάδας. Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος έληξε με διαφορετικό τρόπο από ό,τι έληξαν οι περισσότεροι εμφύλιοι πόλεμοι του καιρού μας. Συνήθως στους εμφύλιους πολέμους, το στρατόπεδο που χάνει τον πόλεμο συνθλίβεται, εξαφανίζεται, καταστρέφεται πλήρως. Στον ελληνικό εμφύλιο, ο ΔΣΕ και ένα μεγάλο μέρος του μηχανισμού του ΚΚΕ, της πολιτικής έκφραση της κοινωνίας που αντιστάθηκε τόσα χρόνια στους κατακτητές και στην άρχουσα τάξη, έφυγε συγκροτημένα, υποχώρησε, στις ανατολικές χώρες. Μαζί και μεγάλο μέρος της κοινωνίας και τα παιδιά που αναφέραμε. Ετσι δεν είχαμε μια εξέλιξη όπως, π.χ., στον ισπανικό εμφύλιο, ή στον αμερικανικό εμφύλιο, να καταστραφεί, να εξαφανιστεί ο κόσμος του ηττημένου. Ο κόσμος του «ηττημένου», η πολιτική του έκφραση έμεινε ζωντανή και αυτό αν θέλετε λειτούργησε σαν φάντασμα, σαν απειλή για το μεταπολεμικό κόσμο των νικητών στην Ελλάδα. Δίκιο είχανε. Το μέρος αυτό της κοινωνίας μπόρεσε να διατηρήσει τους πολιτικούς του μηχανισμούς και σήμερα ακόμη να τους έχουμε να διαφεντεύουν τα δικαιώματα του λαού της Ελλάδας. Η παρουσία αυτών των παιδιών, ο τρόπος που μορφώθηκαν, που ακτινοβόλησαν στους της εξορίας τόπους όπου βρέθηκαν, είχε καίριες πολιτικές επιπτώσεις και για την εξέλιξη εδώ.

Ο πόλεμος ενάντια στο λαό της Ελλάδας, εξακολούθησε ανοιχτός μέχρι το 1974.

Και κάτι τελευταίο που πρέπει να αναφέρουμε. Πολλά από τα παιδιά, όπως και πολλοί από τους πληθυσμούς που φύγανε, ειδικά από την περιοχή στην οποία μιλάμε σήμερα ανήκανε σε μια ιδιαίτερη ομάδα της ελληνικής κοινωνίας, τους Σλαβομακεδόνες. Ακόμα και σήμερα ένα μέρος αυτών των τότε προσφύγων εξακολουθεί να είναι ανεπιθύμητο στον τόπο μας. Νομίζω ότι δεν υπάρχει κανείς λόγος για να διαιωνίζεται αυτό το κατάλοιπο αυτής της σκοτεινής εποχής και αυτών των αποτυχημένων σε τελευταία ανάλυση πολιτικών.