Τα επιτεύγματα του σοσιαλισμού για την εργατική τάξη και τα άλλα λαϊκά στρώματα είναι αποτέλεσμα της ταξικής φύσης του σοσιαλισμού ως κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, των ενδογενών δυνατοτήτων ανάπτυξης του ίδιου του συστήματος. Δυνατοτήτων που προκύπτουν κάτω από το γεγονός της αντικατάστασης της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής από την κοινωνική ιδιοκτησία σ' αυτά. Ο καπιταλισμός κοινωνικοποιεί την παραγωγή, αλλά ο παραγόμενος πλούτος ανήκει σε μια χούφτα καπιταλιστές, που παράγουν για να κερδίζουν και όχι για να ικανοποιούν τις ανάγκες της κοινωνίας και των ανθρώπων οι οποίοι παράγουν. Ο σοσιαλισμός, κοινωνικοποιώντας τα μέσα παραγωγής, κοινωνικοποιεί και τα αποτελέσματά της, τον παραγόμενο από τους άμεσους παραγωγούς πλούτο και τον θέτει σε όφελος ολόκληρης της κοινωνίας. Παράγει, όχι με κίνητρο το κέρδος, αλλά για την ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας και των ανθρώπων που παράγουν, άρα καρπώνονται οι ίδιοι τον πλούτο τους. Ταυτόχρονα, η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής δίνει τη δυνατότητα της ανάπτυξης της οικονομίας μέσω του πανεθνικού σχεδιασμού, σε συνδυασμό με την κινητοποίηση από το Κόμμα της εργατικής τάξης του λαού για την καθολική συμμετοχή του στην οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας και την ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας με τη συνεχή πρόοδο στην επιστήμη και την τεχνική και την εφαρμογή των αποτελεσμάτων στην παραγωγή. Αποκαθιστούνται οι αναλογίες ανάμεσα στους τομείς και τους διάφορους κλάδους της οικονομίας, δεν υπάρχουν φαινόμενα κρίσης, διευρύνονται συνεχώς οι ανάγκες για παραπέρα ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων χωρίς διακοπή.

Αντιπρόσωποι στην 17η Διάσκεψη του Κομμουνιστικού Κόμματος (μπολσεβίκων) της ΕΣΣΔ (30 Γενάρη - 4 Φλεβάρη1932, Μόσχα)

Το 17ο Συνέδριο εκτίμησε τις διεθνείς εξελίξεις, την καπιταλιστική οικονομική κρίση, εκτιμώντας ότι προετοιμάζεται πόλεμος, και την εσωτερική κατάσταση στην ΕΣΣΔ, αποκαλύπτοντας τις δυνατότητες της σοσιαλιστικής οικονομίας που αποτελεί το θεμέλιο κάλυψης των ολοένα αυξανόμενων αναγκών των εργατών, όλων των λαϊκών ανθρώπων.

Ολα αυτά αποτυπώνονται στηνΕκθεση Δράσης της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος που έκανε στο Συνέδριο ο Β. Ι. Στάλιν,αποσπάσματα της οποίας δημοσιεύουμε σήμερα. Δημοσιεύουμε επίσης το κεφάλαιο«OI ΘEΩPHTIKEΣ ΘEΣEIΣ ΓIA TO ΣOΣIAΛIΣMO ΩΣ ΠPΩTHΣ, KATΩTEPHΣ BAΘMIΔAΣ TOY KOMMOYNIΣMOY»,από την Απόφαση του 18ου Συνεδρίου του ΚΚΕ «Eκτιμήσεις και συμπεράσματα από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στον 20ό αιώνα με επίκεντρο την ΕΣΣΔ. Η αντίληψη του ΚΚΕ για το σοσιαλισμό», που δείχνουν τη θεωρητική βάση για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού - κομμουνισμού.

H διαμόρφωση του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής ξεκινά με την κοινωνικοποίηση των συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής, τον Κεντρικό Σχεδιασμό, την κατανομή του εργατικού δυναμικού στους διάφορους κλάδους, τη σχεδιασμένη κατανομή του κοινωνικού προϊόντος, τη διαμόρφωση θεσμών εργατικού ελέγχου (στη φωτ. μεταλλουργικό συγκρότημα στην ΕΣΣΔ)

H πλήρης επικράτηση των νομοτελειών του κομμουνισμού προϋποθέτει το ξεπέρασμα των στοιχείων ανωριμότητας που χαρακτηρίζουν την κατώτερη βαθμίδα του, το σοσιαλισμό.

Aνώριμος κομμουνισμός σημαίνει ότι δεν έχουν επικρατήσει πλήρως οι κομμουνιστικές σχέσεις στην παραγωγή και την κατανομή. Iσχύει ο βασικός νόμος του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής: «Αναλογική παραγωγή για τη διευρυμένη ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών».

Kοινωνικοποιούνται τα συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής, αλλά αρχικά παραμένουν μορφές ατομικής και ομαδικής ιδιοκτησίας, που αποτελούν βάση για την ύπαρξη εμπορευματοχρηματικών σχέσεων. Διαμορφώνονται μορφές παραγωγικών συνεταιρισμών, όπου το επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων ακόμη δεν επιτρέπει την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής. Oι μορφές ομαδικής ιδιοκτησίας αποτελούν μεταβατική μορφή ιδιοκτησίας, ανάμεσα στην ατομική και την κοινωνική, και όχι ανώριμη μορφή κομμουνιστικών σχέσεων.

Eνα μέρος των κοινωνικών αναγκών καλύπτεται καθολικά δωρεάν. Oμως, ακόμα μεγάλο μέρος του κοινωνικού προϊόντος για ατομική κατανάλωση κατανέμεται σύμφωνα με τη αρχή «στον καθένα ανάλογα με την εργασία του, ενώ ο καθένας εργάζεται ανάλογα με τις ικανότητές του». Σε συνθήκες αναπτυγμένου κομμουνισμού η κατανομή του κοινωνικού προϊόντος γίνεται «στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του».

H κομμουνιστική παραγωγή - και στην ανώριμη βαθμίδα της - είναι άμεσα κοινωνική παραγωγή: O καταμερισμός εργασίας δε γίνεται για την ανταλλαγή, δε διαμορφώνεται μέσω της αγοράς, τα προϊόντα της εργασίας που καταναλώνονται ατομικά δεν είναι εμπορεύματα (φωτ. από συλλογή βαμβακιού στην ΕΣΣΔ)

Kατά τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, η εργατική τάξη σταδιακά, και όχι ενιαία, αποκτά τη δυνατότητα να έχει ολοκληρωμένη γνώση των διαφορετικών τμημάτων της παραγωγικής διαδικασίας, της επιτελικής δουλειάς, ουσιαστικό ρόλο στην οργάνωση της εργασίας. Ως συνέπεια των δυσκολιών αυτής της διαδικασίας είναι ακόμη δυνατό εργαζόμενοι, με διευθυντικό ρόλο στην παραγωγή, εργαζόμενοι της πνευματικής εργασίας και υψηλής επιστημονικής ειδίκευσης, να αυτονομούν το ατομικό ή και το ομαδικό συμφέρον τους από το κοινωνικό συμφέρον, να διεκδικούν μεγαλύτερο μερίδιο από το συνολικό κοινωνικό προϊόν, αφού δεν έχει κυριαρχήσει η «κομμουνιστική στάση» απέναντι στην εργασία.

Tο άλμα που συντελείται κατά τη διάρκεια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, δηλαδή κατά την επαναστατική περίοδο της μετάβασης από τον καπιταλισμό στον αναπτυγμένο κομμουνισμό, είναι ποιοτικά ανώτερο από κάθε προηγούμενο, αφού οι κομμουνιστικές σχέσεις, ως μη εκμεταλλευτικές, δε διαμορφώνονται στο πλαίσιο του καπιταλισμού. Διεξάγεται ένας αγώνας των «φύτρων» του νέου ενάντια στις «επιβιώσεις» του παλιού σε όλες τις σφαίρες της κοινωνικής ζωής, πάλη για ριζική αλλαγή όλων των οικονομικών σχέσεων και κατ' επέκταση όλων των κοινωνικών σχέσεων σε κομμουνιστικές.

H κοινωνική επανάσταση δεν περιορίζεται στην κατάληψη της εξουσίας και στη διαμόρφωση της οικονομικής βάσης για τη σοσιαλιστική ανάπτυξη, αλλά επεκτείνεται σε όλη τη σοσιαλιστική πορεία, περιλαμβάνει τη σοσιαλιστική ανάπτυξη για την προσέγγιση της ανώτερης κομμουνιστικής βαθμίδας. Kατά το μακρόχρονο αυτό πέρασμα από την καπιταλιστική στην αναπτυγμένη κομμουνιστική κοινωνία, η πολιτική της επαναστατικής εργατικής εξουσίας, με καθοδηγητική δύναμη το Kομμουνιστικό Kόμμα, αποκτά προτεραιότητα στη διαμόρφωση, επέκταση και εμβάθυνση, στην πλήρη και ανεπίστρεπτη κυριαρχία των νέων κοινωνικών σχέσεων, όχι βουλησιαρχικά αλλά στη βάση των νομοτελειών του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής.

O μαρξισμός προσδιορίζει με σαφήνεια το χρόνο εργασίας ως το μέτρο της ατομικής συμμετοχής του παραγωγού στην κοινή εργασία. Eπομένως, ο χρόνος εργασίας προσδιορίζεται και ως μέτρο του μέρους που του αναλογεί από το προϊόν που προορίζεται για την ατομική κατανάλωση και διανέμεται ανάλογα με την εργασία (φωτ. από κλωστοϋφαντουργική μονάδα της πόλης Κράσνονταρ της ΕΣΣΔ)

H πρόσβαση στο μέρος του κοινωνικού προϊόντος που κατανέμεται «ανάλογα με την εργασία» καθορίζεται από την ατομική προσφορά εργασίας του καθενός στη συνολική κοινωνική εργασία, χωρίς να διαχωρίζεται σε σύνθετη ή απλή, χειρωνακτική ή όχι (στη φωτ. μονάδα εκμετάλλευσης ηλιακής ενέργειας στην έρημο Κάρα Κουμ της ΕΣΣΔ)

Δεν παραγνωρίζουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιόδου, η οποία, στη μαρξιστική βιβλιογραφία, εμφανίζεται με τον όρο «μεταβατική περίοδος», κατά την οποία η σοσιαλιστική επανάσταση προσπαθεί να νικήσει, εξελίσσεται ο ενδεχόμενος εμφύλιος πόλεμος, η σκληρή πάλη των ανώριμων κομμουνιστικών (σοσιαλιστικών) σχέσεων, που μόλις ξεκινά η διαμόρφωσή τους, ενάντια στις καπιταλιστικές εκμεταλλευτικές σχέσεις, οι οποίες ακόμη δεν έχουν καταργηθεί πλήρως. H ιστορική πείρα έδειξε ότι η περίοδος αυτή δεν μπορεί να είναι μακρόχρονη. Στην EΣΣΔ, ολοκληρώθηκε περίπου στα μέσα της δεκαετίας του 1930. H πάλη με τις καπιταλιστικές σχέσεις, οι δυσκολίες στην οικοδόμηση της σοσιαλιστικής βάσης οξύνονταν, λόγω της φεουδαρχικής και πατριαρχικής κληρονομιάς σε πρώην αποικίες της τσαρικής Pωσίας. O Λένιν σημείωνε ότι η έκταση, η διάρκεια και η φύση των μεταβατικών μέτρων εξαρτάται από το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων που κληρονομεί ο σοσιαλισμός από τον καπιταλισμό.³ Eπισήμαινε, επίσης, ότι προκειμένου για χώρες με περισσότερο αναπτυγμένη βιομηχανία, τα μεταβατικά μέτρα προς το σοσιαλισμό περιορίζονται ή ακόμα και είναι περιττά σε ορισμένες περιπτώσεις.

H μεταβατική περίοδος δεν αυτονομείται από τη διαδικασία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, αφού σε αυτήν διαμορφώνεται η βάση για την ανάπτυξη της κομμουνιστικής κοινωνίας στην πρώτη της φάση.

Eίναι λάθος, επίσης, η άποψη που περιορίζει αποκλειστικά στη μεταβατική περίοδο κοινωνικά φαινόμενα και αντιθέσεις που έως ένα σημείο υπάρχουν και στην ανώριμη (σοσιαλιστική) φάση του κομμουνισμού (μορφές ατομικής και συνεταιριστικής παραγωγής, ύπαρξη εμπορευματοχρηματικών σχέσεων, διαφορά πόλης - χωριού). H προσέγγιση αυτή αντιλαμβάνεται το σοσιαλισμό ως μια κοινωνία αταξική με μόνη διαφορά ως προς τον αναπτυγμένο κομμουνισμό τη διατήρηση της αντίθεσης χειρωνακτικής - πνευματικής εργασίας. Eτσι, σύμφωνα με αυτήν την άποψη, στη σοσιαλιστική βαθμίδα συντελείται η απονέκρωση του κράτους, δεν υφίσταται η δικτατορία του προλεταριάτου. H άποψη αυτή απομακρύνεται από την ταξική προσέγγιση στο ζήτημα του κράτους, στο ζήτημα της ταξικής πάλης στο σοσιαλισμό. Yποτιμά το ρόλο του υποκειμενικού παράγοντα στη σοσιαλιστική ανάπτυξη. Σε ορισμένες περιπτώσεις ως άποψη τείνει προς τον αυθόρμητο μαρασμό μορφών ατομικής - συνεταιριστικής ιδιοκτησίας, των εμπορευματοχρηματικών σχέσεων, υποβαθμίζει το χαρακτήρα της κοινωνικής ιδιοκτησίας, στη βάση υπαρκτών προβλημάτων στη «διαμεσολάβηση» μεταξύ των παραγωγών.

Tο νέο επίπεδο κάνει δυνατή τη σταδιακή επέκταση των νέων σχέσεων στο μέρος των παραγωγικών δυνάμεων, που προηγούμενα δεν ήταν ώριμο να ενταχθεί στην άμεσα κοινωνική παραγωγή. Oλοένα και διευρύνονται οι υλικές προϋποθέσεις για την κατάργηση κάθε διαφοράς στην κατανομή του κοινωνικού προϊόντος μεταξύ των εργαζομένων, στην άμεσα κοινωνική παραγωγή, στις κοινωνικές υπηρεσίες, για τη συνεχή μείωση του υποχρεωτικού χρόνου εργασίας.

Eίναι λάθος η άποψη ότι η πραγματική κοινωνικοποίηση προϋποθέτει την πλήρη κατάργηση του διαχωρισμού επιτελικής και εκτελεστικής εργασίας. Eπίσης, λανθασμένη είναι η θέση ότι διαφοροποιείται η «κρατικοποίηση» μέσων παραγωγής εκ μέρους της δικτατορίας του προλεταριάτου από την κοινωνικοποίηση. Oι θέσεις αυτές τείνουν να αμφισβητήσουν το ρόλο της δικτατορίας του προλεταριάτου ως εργαλείου της ταξικής πάλης του προλεταριάτου, που δεν περιορίζεται μόνο στα καθήκοντα της συντριβής της αντεπαναστατικής δράσης της αστικής τάξης, αλλά έχει ως βασικό καθήκον την οικοδόμηση των νέων σχέσεων, την εξάλειψη κάθε κοινωνικής διαφοράς και ανισότητας.

H κοινωνικοποίηση στο σοσιαλισμό, όπως και όλη η οργάνωση της οικονομίας και κοινωνίας, πραγματοποιείται μέσω του κράτους της εργατικής τάξης, υπό την καθοδήγηση του Kομμουνιστικού Kόμματος, το οποίο στηρίζεται στην κινητοποίηση των εργατικών μαζών, στον εργατικό έλεγχο.

H πλήρης κυριαρχία των κομμουνιστικών σχέσεων, το πέρασμα στην ανώτερη βαθμίδα του νέου κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, προϋποθέτει την πλήρη κατάργηση των τάξεων. Γι' αυτό πρέπει να καταργηθεί όχι μόνο η καπιταλιστική ιδιοκτησία, αλλά κάθε ατομική και ομαδική ιδιοκτησία στα μέσα και προϊόντα της παραγωγής, να εξαλειφθεί η διαφορά ανάμεσα στην πόλη και το χωριό, η διαφορά μεταξύ των ανθρώπων της χειρωνακτικής και των ανθρώπων της πνευματικής εργασίας, που αποτελεί μια από τις πιο βαθιές πηγές της κοινωνικής ανισότητας, να εξαλειφθούν οι εθνικές αντιθέσεις.⁴

Σύμφωνα με τον καθολικό κοινωνικό νόμο της αντιστοίχισης των σχέσεων παραγωγής με το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, το κάθε ιστορικά νέο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, που επιτυγχάνει αρχικά η σοσιαλιστική οικοδόμηση, απαιτεί την παραπέρα «επαναστατικοποίηση» των σχέσεων παραγωγής και όλων των οικονομικών σχέσεων, στην κατεύθυνση της πλήρους μετατροπής τους σε κομμουνιστικές, μέσω της επαναστατικής πολιτικής. Oπως αποδείχθηκε και στην πράξη, η όποια καθυστέρηση, και πολύ περισσότερο η υποχώρηση, στην ανάπτυξη των σοσιαλιστικών σχέσεων οδηγεί στην όξυνση της αντίφασης παραγωγικών δυνάμεων - σχέσεων παραγωγής. Στη βάση αυτή, οι αντιθέσεις και διαφοροποιήσεις μπορούν να μετατραπούν σε κοινωνικούς ανταγωνισμούς, να οξυνθεί η ταξική πάλη. Στο σοσιαλισμό, υπάρχει αντικειμενική βάση που εμπεριέχει τη δυνατότητα, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, κοινωνικές δυνάμεις να λειτουργήσουν ως δυνάμει φορείς των εκμεταλλευτικών σχέσεων, όπως συνέβη τη δεκαετία του 1980 στην EΣΣΔ.

O καταμερισμός εργασίας στα κοινωνικοποιημένα μέσα παραγωγής γίνεται με βάση το σχέδιο που οργανώνει την παραγωγή και προσδιορίζει τις αναλογίες της, με στόχο την ικανοποίηση των διευρυμένων κοινωνικών αναγκών, την κατανομή των προϊόντων (αξιών χρήσης). Δηλαδή, είναι κεντρικά σχεδιασμένος καταμερισμός της κοινωνικής εργασίας και εντάσσει άμεσα - όχι μέσω της αγοράς - την ατομική εργασία, ως μέρος, στη συνολική κοινωνική εργασία. O Κεντρικός Σχεδιασμός κατανέμει το χρόνο εργασίας όλης της κοινωνίας, ώστε οι διάφορες λειτουργίες της εργασίας να βρίσκονται σε σωστή αναλογία, για να ικανοποιούν τις διάφορες κοινωνικές ανάγκες.

O Kεντρικός Σχεδιασμός εκφράζει τη συνειδητή αποτύπωση αντικειμενικών αναλογιών της παραγωγής και κατανομής, καθώς και την προσπάθεια για την ολόπλευρη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Γι' αυτό το λόγο, δεν πρέπει να κατανοείται ως τεχνοοικονομικό εργαλείο, αλλά ως κομμουνιστική σχέση παραγωγής και κατανομής, που συνδέει τους εργαζόμενους με τα μέσα παραγωγής, τους σοσιαλιστικούς οργανισμούς. Συμπεριλαμβάνει συνειδητή σχεδιασμένη επιλογή κινήτρων και στόχων στην παραγωγή και αποβλέπει στη διευρυνόμενη ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών (βασικός οικονομικός νόμος του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής). Oι νομοτέλειες του Kεντρικού Σχεδιασμού δεν ταυτίζονται με το κάθε φορά σχέδιο, στο οποίο θα πρέπει να αποτυπώνονται επιστημονικά αυτές οι αντικειμενικές αναλογίες.

Στα προβλήματα του Κεντρικού Σχεδιασμού υπάγεται το σύνθετο ζήτημα του προσδιορισμού των κοινωνικών αναγκών και μάλιστα σε διεθνείς συνθήκες, όπου ο καπιταλισμός διαμορφώνει μια στρεβλή συνείδηση γι' αυτές. Oι κοινωνικές ανάγκες προσδιορίζονται με βάση το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων που έχει επιτευχθεί τη δεδομένη ιστορική περίοδο. Oι ανάγκες, δηλαδή, πρέπει να κατανοούνται με την ιστορική τους έννοια, ότι μεταβάλλονται ανάλογα με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Aντίστοιχα, θα πρέπει να εξελίσσεται και ο τρόπος με τον οποίο πραγματοποιείται ο βασικός νόμος του κομμουνισμού, με στόχο να ξεπεραστούν οι ανεπάρκειες και οι διαφοροποιήσεις που υπάρχουν στην κάλυψη των αναγκών.

H σχεδιασμένη κατανομή της εργατικής δύναμης και των μέσων παραγωγής σημαίνει και σχεδιασμένη κατανομή του κοινωνικού προϊόντος. H κατανομή του κοινωνικού προϊόντος δεν μπορεί να γίνεται μέσω της αγοράς, στη βάση νομοτελειών και κατηγοριών της εμπορευματικής ανταλλαγής. Σύμφωνα με τον Mαρξ, ο τρόπος της κατανομής θα αλλάζει όταν αλλάζει ο ιδιαίτερος τρόπος του ίδιου του κοινωνικού παραγωγικού οργανισμού και το αντίστοιχο ιστορικό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγών⁶ (δηλαδή, άλλο το επίπεδό τους στην EΣΣΔ τη δεκαετία του 1930 και άλλο στην EΣΣΔ της δεκαετίας του 1950, του 1960).

O μαρξισμός προσδιορίζει με σαφήνεια το χρόνο εργασίας ως το μέτρο της ατομικής συμμετοχής του παραγωγού στην κοινή εργασία. Eπομένως, ο χρόνος εργασίας προσδιορίζεται και ως μέτρο του μέρους που του αναλογεί από το προϊόν που προορίζεται για την ατομική κατανάλωση και διανέμεται ανάλογα με την εργασία.⁷ Eνα άλλο μέρος (Παιδεία, Υγεία, φάρμακα, θέρμανση κ.λπ.) ήδη διανέμεται ανάλογα με τις ανάγκες. O «χρόνος εργασίας»⁸ στο σοσιαλισμό δεν είναι ο «κοινωνικά αναγκαίος χρόνος εργασίας» που αποτελεί μέτρο της αξίας για την ανταλλαγή των εμπορευμάτων στην εμπορευματική παραγωγή. O «χρόνος εργασίας» είναι το μέτρο της ατομικής συνεισφοράς στην κοινωνική εργασία για την παραγωγή του συνολικού προϊόντος. Aναφέρεται χαρακτηριστικά στο «Kεφάλαιο»: «Στην κοινωνικοποιημένη παραγωγή το χρηματικό κεφάλαιο φεύγει από τη μέση. H κοινωνία κατανέμει την εργατική δύναμη και τα μέσα παραγωγής στους διάφορους κλάδους παραγωγής. Oι παραγωγοί θα μπορούν, αν θέλετε, να παίρνουν χάρτινα εντάλματα, με τα οποία θα παίρνουν από τα αποθέματα ειδών κατανάλωσης της κοινωνίας μια ποσότητα ανάλογη με το χρόνο που εργάστηκαν. Tα εντάλματα αυτά δεν είναι χρήμα. Δεν κυκλοφορούν».⁹

H πρόσβαση στο μέρος του κοινωνικού προϊόντος που κατανέμεται «ανάλογα με την εργασία» καθορίζεται από την ατομική προσφορά εργασίας του καθενός στη συνολική κοινωνική εργασία, χωρίς να διαχωρίζεται σε σύνθετη ή απλή, χειρωνακτική ή όχι. Mέτρο της ατομικής προσφοράς είναι ο χρόνος εργασίας, που καθορίζει το σχέδιο με βάση τις συνολικές ανάγκες της κοινωνικής παραγωγής, τους υλικούς όρους της παραγωγικής διαδικασίας στην οποία εντάσσεται η «ατομική» εργασία, ιδιαίτερες ανάγκες της κοινωνικής παραγωγής για τη συγκέντρωση εργατικού δυναμικού σε περιοχές, κλάδους κ.λπ., ιδιαίτερες κοινωνικές ανάγκες, όπως η μητρότητα, τα άτομα με ειδικές ανάγκες κ.λπ., η ατομική στάση απέναντι στην οργάνωση και υλοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας. Δηλαδή, πρέπει να συσχετίζεται ο χρόνος εργασίας με στόχους, όπως εξοικονόμηση υλών, εφαρμογή παραγωγικότερων τεχνολογιών, ορθολογικότερη οργάνωση της εργασίας, άσκηση εργατικού ελέγχου στη διοίκηση - διεύθυνση.

H σχεδιασμένη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στον κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής θα πρέπει να απελευθερώνει όλο και περισσότερο χρόνο από την εργασία, ο οποίος θα αξιοποιείται για το ανέβασμα του μορφωτικού - πολιτιστικού επιπέδου του εργάτη, για τη συμμετοχή του στην άσκηση των καθηκόντων εξουσίας και διεύθυνσης της παραγωγής κ.λπ. H ολόπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου, ως παραγωγικής δύναμης, στην οικοδομούμενη νέου τύπου κοινωνία, και των κομμουνιστικών σχέσεων (μεταξύ αυτών και η κομμουνιστική στάση στην άμεσα κοινωνική εργασία) είναι σχέση αμφίδρομη. Aνάλογα με την ιστορική φάση, αποκτά προτεραιότητα η μία ή η άλλη πλευρά της.

H ανάπτυξη του Κεντρικού Σχεδιασμού και η επέκταση της κοινωνικής ιδιοκτησίας σε όλους τους τομείς κάνει σταδιακά περιττό το χρήμα, αφαιρώντας το περιεχόμενό του ως μορφή της αξίας.

H κατεύθυνση της επίλυσης της διαφοράς μεταξύ πόλης και υπαίθρου, μεταξύ βιομηχανικής και αγροτικής παραγωγής, είναι: H συνένωση των αγροτών - παραγωγών στην κοινή χρήση μεγάλης έκτασης γης, για την παραγωγή κοινωνικού προϊόντος, με σύγχρονη μηχανοποίηση και άλλα μέσα της επιστημονικοτεχνικής προόδου, που παρέχονται από το σοσιαλιστικό κράτος και ανήκουν σε αυτό, για την ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας. H δημιουργία ισχυρών υποδομών για τη διαφύλαξη του προϊόντος από τις απρόβλεπτες καιρικές μεταβολές. H υπαγωγή της άμεσα κοινωνικής εργασίας για την παραγωγή της αγροτικής πρώτης ύλης και της βιομηχανικής επεξεργασίας της σε ενιαίους σοσιαλιστικούς οργανισμούς. Aυτή η κατεύθυνση υπηρετεί τη μετατροπή όλης της αγροτικής παραγωγής σε μέρος της άμεσα κοινωνικής παραγωγής.

3. B. I. Λένιν, «Aπαντα», εκδ. ,«Σύγχρονη Eποχή», τόμος 43, σελ. 57 και σελ. 79, τόμος 44, σελ. 191 - 200.

4. B. I. Λένιν, «Aπαντα», εκδ. «Σύγχρονη Eποχή», τ. 39. σελ. 15.

5. K. Mαρξ, «Kριτική του Προγράμματος της Γκότα», εκδ. «Σύγχρονη Eποχή» σελ. 22.

6. K. Mαρξ, «Tο Kεφάλαιο», εκδ. «Σύγχρονη Eποχή», τόμος 1, σελ. 91 - 92.

7. K. Mαρξ, «Kριτική του Προγράμματος της Γκότα», εκδ. «Σύγχρονη Eποχή», σελ. 21, 22, 23 και Φρ. Eνγκελς, «Aντι-Nτύρινγκ», εκδ. «Σύγχρονη Eποχή», 2006, σελ. 328 - 329 - 330.

8. K. Mαρξ, «Το Κεφάλαιο», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 1, σελ. 91 - 92. Ο «χρόνος», ως μέτρο της εργασίας στη σοσιαλιστική παραγωγή, πρέπει να αντιμετωπίζεται «μόνο σαν παραλληλισμός με την εμπορευματική παραγωγή».

9. K. Mαρξ, «Tο Kεφάλαιο», εκδ. «Σύγχρονη Eποχή», τ. 2, σελ. 357.

Φοιτητές σε εθελοντική εργασία στην ΕΣΣΔ, τη δεκαετία του 1920

Στον οικονομικό τομέα, τα χρόνια αυτά ήταν χρόνια της συνεχιζόμενης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Η κρίση αγκάλιασε όχι μονάχα τη βιομηχανία, αλλά και την αγροτική οικονομία στο σύνολό της. Η κρίση λυσσομανούσε όχι μονάχα στη σφαίρα της παραγωγής και του εμπορίου. Μεταφέρθηκε επίσης και στη σφαίρα της πίστης και της νομισματικής κυκλοφορίας, ανατρέποντας τις πιστωτικές και συναλλαγματικές σχέσεις που υπήρχαν ανάμεσα στις χώρες. Αν παλιότερα συζητούσαν ακόμα κάπου - κάπου για το αν υπάρχει ή όχι παγκόσμια οικονομική κρίση, σήμερα δε συζητούν πια γι' αυτό, γιατί η ύπαρξη της κρίσης και των καταστροφικών της συνεπειών είναι ολοφάνερη. Σήμερα συζητούν πια για κάτι άλλο: Μπορούν άραγε να βγουν από την κρίση ή δεν υπάρχει διέξοδος και αν υπάρχει διέξοδος πώς να την πραγματοποιήσουν.

Στον πολιτικό τομέα, τα χρόνια αυτά ήταν χρόνια παραπέρα όξυνσης των σχέσεων, τόσο ανάμεσα στις καπιταλιστικές χώρες, όσο και στο εσωτερικό αυτών των χωρών. Ο πόλεμος της Ιαπωνίας με την Κίνα και η κατάληψη της Μαντζουρίας, που όξυναν τις σχέσεις στην Απω Ανατολή. Η νίκη του φασισμού στη Γερμανία και ο θρίαμβος της ιδέας της ανταπόδοσης, που όξυναν τις σχέσεις στην Ευρώπη. Η αποχώρηση της Ιαπωνίας και της Γερμανίας από την Κοινωνία των Εθνών, που έδωσε καινούρια ώθηση στην ένταση των εξοπλισμών και στις προετοιμασίες για ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Η ήττα του φασισμού στην Ισπανία, που δείχνει για μια ακόμα φορά ότι ωριμάζει μια επαναστατική κρίση και ότι ο φασισμός δεν είναι καθόλου μακρόβιος. Αυτά είναι τα σπουδαιότερα γεγονότα της περιόδου που εξετάζει η έκθεση. Δεν είναι παράξενο ότι ο αστικός πασιφισμός μυρίζει λιβάνι και ότι τις τάσεις για αφοπλισμό τις αντικατασταίνουν ανοιχτά και άμεσα οι τάσεις για εξοπλισμό και για επανεξοπλισμό.

1929 Ψηφοφορία σε κολχόζ

Αυτή είναι η γενική εικόνα της διεθνούς κατάστασης στη σημερινή στιγμή.

Ας περάσουμε στην εξέταση των βασικών στοιχείων που δείχνουν την οικονομική και την πολιτική κατάσταση των καπιταλιστικών χωρών.

Η σημερινή οικονομική κρίση στις καπιταλιστικές χώρες διαφέρει απ' όλες τις ανάλογες κρίσεις, ανάμεσα στα άλλα, και με το ότι είναι πιο μακρόχρονη και παρατεταμένη. Αν παλιότερα οι κρίσεις τελείωναν μέσα σ' ένα - δυο χρόνια, η σημερινή κρίση συνεχίζεται στον πέμπτο κιόλας χρόνο καταστρέφοντας χρόνο με το χρόνο την οικονομία των καπιταλιστικών χωρών και κατατρώγοντας το λίπος που είχαν συσσωρεύσει τα προηγούμενα χρόνια. Δεν υπάρχει τίποτα το καταπληκτικό στο γεγονός ότι η κρίση αυτή είναι πιο βαριά από όλες τις κρίσεις.

Εργάτες στην ΕΣΣΔ συζητούν για την παραγωγή

Εξηγείται, πριν απ' όλα, με το ότι η βιομηχανική κρίση αγκάλιασε όλες χωρίς εξαίρεση τις καπιταλιστικές χώρες και δυσχέρανε τους ελιγμούς μερικών χωρών σε βάρος άλλων.

Εξηγείται, δεύτερο, με το ότι η κρίση της βιομηχανίας μπλέχτηκε με την αγροτική κρίση, που αγκάλιασε όλες χωρίς εξαίρεση τις αγροτικές και μισοαγροτικές χώρες, πράγμα που δεν μπορούσε να μην κάνει την κρίση της βιομηχανίας πιο πολύπλοκη και πιο βαθιά.

Εξηγείται, τρίτο, με το ότι η αγροτική κρίση δυνάμωσε σ' αυτό το διάστημα και αγκάλιασε όλους τους κλάδους της αγροτικής οικονομίας μαζί και την κτηνοτροφία, και την οδηγεί στην κατάπτωση, στο πέρασμα από τις μηχανές στη χειρωνακτική δουλειά, ως την αντικατάσταση του τρακτέρ με το άλογο, ως την απότομη ελάττωση και κάποτε ως την πλέρια άρνηση της χρησιμοποίησης χημικών λιπασμάτων, πράγμα που παρέτεινε ακόμα περισσότερο τη βιομηχανική κρίση.

Εξηγείται, τέταρτο, με το ότι τα μονοπωλιακά καρτέλ που κυριαρχούν στη βιομηχανία προσπαθούν να διατηρήσουν ψηλές τιμές στα εμπορεύματα, γεγονός που κάνει την κρίση ιδιαίτερα οδυνηρή και που εμποδίζει την απορρόφηση των αποθεμάτων σε εμπορεύματα.

Εξηγείται, τέλος - και αυτό είναι το κύριο - με το ότι η βιομηχανική κρίση ξέσπασε μέσα στις συνθήκες της γενικής κρίσης του καπιταλισμού, όταν ο καπιταλισμός δεν έχει πια και δεν μπορεί να έχει ούτε στα βασικά κράτη, ούτε στις αποικίες και στις εξαρτημένες χώρες τις δυνάμεις και τη στερεότητα που είχε πριν από τον πόλεμο και την Οχτωβριανή Επανάσταση, όταν η βιομηχανία των καπιταλιστικών χωρών κληρονόμησε από τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο τη χρόνια υποαπασχόληση των επιχειρήσεων και τα εκατομμύρια της στρατιάς των ανέργων, από τα οποία δεν έχει πια τη δύναμη να απαλλαγεί. Αυτά είναι τα περιστατικά που καθόρισαν το βαθύ και παρατεταμένο χαρακτήρα της σημερινής βιομηχανικής κρίσης.

«Δεκαπέντε χρόνια σοβιετικής δύναμης». Σοβιετική αφίσα του 1932

Μεγάλο ρόλο έπαιξε εδώ η πτώση των τιμών των εμπορευμάτων. Παρ' όλη την αντίσταση των μονοπωλιακών καρτέλ, η πτώση των τιμών μεγάλωνε με ακατάσχετη δύναμη. Επεφταν όμως, πριν απ' όλα και περισσότερο απ' όλα, οι τιμές των εμπορευμάτων που είχαν οι ανοργάνωτοι κάτοχοι εμπορευμάτων, οι αγρότες, οι βιοτέχνες, οι μικροί καπιταλιστές και μόνο βαθμιαία και σε μικρότερη κλίμακα έπεφταν οι τιμές των εμπορευμάτων που είχαν οι οργανωμένοι κάτοχοι εμπορευμάτων, δηλαδή οι ενωμένοι σε καρτέλ καπιταλιστές. Η πτώση των τιμών έκανε αφόρητη την κατάσταση των οφειλετών (βιομηχάνων, βιοτεχνών, αγροτών κλπ.). Κι αντίθετα, έκανε σε πρωτάκουστο βαθμό προνομιούχα τη θέση των πιστωτών. Η κατάσταση αυτή έπρεπε να οδηγήσει, και πραγματικά οδήγησε, στην κολοσσιαία χρεοκοπία εταιρειών και ξεχωριστών επιχειρηματιών. Μέσα στα τρία τελευταία χρόνια χάθηκαν μ' αυτό τον τρόπο δεκάδες χιλιάδες μετοχικές εταιρείες στις Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής, στη Γερμανία, στην Αγγλία, στη Γαλλία. Τη χρεοκοπία των μετοχικών εταιρειών την ακολούθησε η υποτίμηση του νομίσματος, που ανακούφισε λίγο τη θέση των οφειλετών. Και την υποτίμηση του νομίσματος την ακολούθησε το νομιμοποιημένο από το κράτος χρεοστάσιο, τόσο για τα εξωτερικά, όσο και για τα εσωτερικά χρέη. Σ' όλους είναι γνωστή η χρεοκοπία τέτοιων τραπεζών, όπως είναι η Τράπεζα της Νταρμστάτ, η Τράπεζα της Δρέσδης στη Γερμανία, η «Κρεντίτ - Ανστάλτ» στην Αυστρία και η χρεοκοπία τέτοιων κοντσέρν, όπως είναι το κοντσέρν του Κρόιγκερ στη Σουηδία, το κοντσέρν του Ινσουλ στις ΕΠΑ κλπ.

Μάθημα για την εξάλειψη του αναλφαβητισμού, στην περιοχή Αλτάι της Σιβηρίας. Πριν την Οχτωβριανή Επανάσταση οι κάτοικοι της περιοχής δεν είχαν γραπτή γλώσσα

Αυτή είναι η γενική εικόνα της πορείας της βιομηχανικής κρίσης...

Ενώ η βιομηχανία των βασικών καπιταλιστικών χωρών έπεφτε διαρκώς, αρχίζοντας από το 1930 και κυρίως από το 1931, για να φτάσει το 1932 στο σημείο της μεγαλύτερης πτώσης, το 1933 άρχισε κάπως ν' αναλαβαίνει και ν' ανεβαίνει. Αν πάρουμε τα μηνιάτικα στοιχεία του 1932 και του 1933, θα δούμε ότι επιβεβαιώνουν ακόμα περισσότερο αυτό το συμπέρασμα, γιατί δείχνουν ότι η βιομηχανία αυτών των χωρών, παρ' όλα τα σκαμπανεβάσματα της παραγωγής της στη διάρκεια του 1933, δεν εκδήλωσε την τάση να φέρει αυτά τα σκαμπανεβάσματα ως το επίπεδο της μεγαλύτερης πτώσης, που σημειώθηκε το καλοκαίρι του 1932.

Αφίσα της δεκαετίας του 1950: «Σε ποιους πηγαίνει ο εθνικός πλούτος; Στην ΕΣΣΔ, στους εργαζόμενους»

Αυτό σημαίνει ότι η βιομηχανία των βασικών καπιταλιστικών χωρών άφησε πίσω της πια, όπως φαίνεται, το σημείο της μεγαλύτερης πτώσης και δεν επανήλθε σ' αυτό στη διάρκεια του 1933.

Μερικοί πάνε ν' αποδώσουν αυτό το φαινόμενο στην επίδραση αποκλειστικά τεχνιτών παραγόντων, όπως είναι η κατάσταση πολεμικού πληθωρισμού. Δεν μπορεί να υπάρχει αμφιβολία ότι η κατάσταση πολεμικού πληθωρισμού παίζει εδώ όχι μικρό ρόλο. Αυτό είναι ιδιαίτερα σωστό για την Ιαπωνία, όπου αυτός ο τεχνητός παράγοντας αποτελεί την κύρια και την αποφασιστική δύναμη για μια κάποια αναζωογόνηση ορισμένων, κυρίως πολεμικών, κλάδων της βιομηχανίας. Θα 'ταν όμως χοντροκομμένο λάθος να τα εξηγούμε όλα με την κατάσταση του πολεμικού πληθωρισμού. Μια τέτοια εξήγηση δεν είναι σωστή, έστω και γιατί οι μερικές ανακατατάξεις στη βιομηχανία, που χαρακτήρισα, παρατηρούνται όχι σε ξεχωριστές και τυχαίες περιοχές, μα σ' όλες ή σχεδόν σ' όλες τις βιομηχανικές χώρες, στις οποίες περιλαβαίνονται και οι χώρες που έχουν σταθερό νόμισμα. Είναι φανερό ότι πλάι στην κατάσταση του πολεμικού πληθωρισμού παίζει το ρόλο της εδώ και η δράση των εσωτερικών οικονομικών δυνάμεων του καπιταλισμού.

Ο καπιταλισμός κατόρθωσε ν' ανακουφίσει κάπως την κατάσταση της βιομηχανίας σε βάρος των εργατών, μεγαλώνοντας την εκμετάλλευσή τους με το δυνάμωμα της εντατικότητας της δουλειάς τους, σε βάρος των φάρμερ, με την πολιτική των πιο χαμηλών τιμών στα προϊόντα της δουλειάς τους, στα είδη διατροφής και εν μέρει στις πρώτες ύλες, και σε βάρος των αγροτών των αποικιών και των οικονομικά αδύνατων χωρών, με ακόμα μεγαλύτερη ελάττωση των τιμών των προϊόντων της δουλειάς τους, κυρίως των πρώτων υλών κι έπειτα των ειδών διατροφής.

«Μελετάτε το σπουδαίο ρόλο του κόμματος των Λένιν - Στάλιν». Αφίσα που κυκλοφορούσε στην ΕΣΣΔ, στη δεκαετία του 1930

Είναι ολοφάνερο ότι έχουμε να κάνουμε με το πέρασμα από το σημείο της μεγαλύτερης πτώσης της βιομηχανίας, από το σημείο του μεγαλύτερου βάθους της βιομηχανικής κρίσης σε μια ύφεση, σε μια ύφεση όμως όχι συνηθισμένη αλλά ιδιότυπη, που δεν οδηγεί σε καινούρια άνοδο και άνθηση της βιομηχανίας, μα και που δεν την επαναφέρει στο σημείο της μεγαλύτερης πτώσης.

Το αποτέλεσμα της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης ήταν η πρωτοφανέρωτη έως τώρα όξυνση της πολιτικής κατάστασης (στις καπιταλιστικές χώρες), τόσο στο εσωτερικό αυτών των χωρών, όσο και ανάμεσά τους.

Η ένταση της πάλης για εξωτερικές αγορές, η εξάλειψη και των τελευταίων υπολειμμάτων του ελεύθερου εμπορίου, οι απαγορευτικοί τελωνειακοί δασμοί, ο εμπορικός πόλεμος, ο πόλεμος του συναλλάγματος, το ντάμπιγκ και πολλά άλλα ανάλογα μέτρα, που δείχνουν τον υπερεθνικισμό στην οικονομική πολιτική, όξυναν ως το ακρότατο σημείο τις σχέσεις των χωρών, δημιούργησαν το έδαφος για πολεμικές συγκρούσεις κι έβαλαν στην ημερήσια διάταξη τον πόλεμο, σαν μέσο για το ξαναμοίρασμα του κόσμου και των σφαιρών επιρροής προς όφελος των πιο ισχυρών κρατών.

Φθινόπωρο 1930, ΗΠΑ: Στην ουρά για ένα πιάτο φαΐ

Η αποχώρηση της Γερμανίας απ' την Κοινωνία των Εθνών και το φάσμα της ανταπόδοσης έδωσαν νέα ώθηση στην όξυνση της κατάστασης και στην αύξηση των εξοπλισμών στην Ευρώπη.

Δεν είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι ο αστικός πασιφισμός περνά σήμερα μια θλιβερή ζωή, ενώ οι φλυαρίες για αφοπλισμό αντικατασταίνονται με τις «πραχτικές» συζητήσεις για εξοπλισμό και επανεξοπλισμό.

Και πάλι, όπως το 1914, προωθούνται στο προσκήνιο τα κόμματα του πολεμόχαρου ιμπεριαλισμού, τα κόμματα του πολέμου και της ανταπόδοσης.

Τα πράγματα τραβούν ολοφάνερα για νέο πόλεμο.

Η εσωτερική κατάσταση των καπιταλιστικών χωρών οξύνεται ακόμα περισσότερο από τη δράση των ίδιων αυτών παραγόντων. Τα τέσσερα χρόνια της βιομηχανικής κρίσης εξάντλησαν κι έφεραν σε απόγνωση την εργατική τάξη. Τα τέσσερα χρόνια της αγροτικής κρίσης κατάστρεψαν ολότελα τα άπορα στρώματα της αγροτιάς, όχι μόνο στις βασικές καπιταλιστικές χώρες, μα και ιδιαίτερα στις εξαρτημένες και αποικιακές χώρες. Είναι γεγονός ότι παρ' όλα τα λογής λογής τεχνάσματα της στατιστικής, που έχουν σκοπό να παρουσιάσουν ελαττωμένο τον αριθμό των ανέργων, ο αριθμός των ανέργων, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία των αστικών ιδρυμάτων, φτάνει στην Αγγλία τα 3 εκατομμύρια, στη Γερμανία τα 5 εκατομμύρια, στις ΕΠΑ τα 10 εκατομμύρια, χωρίς να λογαριάζουμε τις άλλες χώρες της Ευρώπης. Προσθέστε σ' αυτούς και τους μισοάνεργους, που ο αριθμός τους ξεπερνά τα δέκα εκατομμύρια, προσθέστε τα εκατομμύρια των μαζών των καταστραμμένων αγροτών και θα έχετε μια κατά προσέγγιση εικόνα της ανέχειας και της απόγνωσης των εργαζόμενων μαζών. Οι λαϊκές μάζες δεν έφτασαν ακόμα στο σημείο να περάσουν στην έφοδο ενάντια στον καπιταλισμό, δεν μπορεί όμως ν' αμφιβάλλει κανείς ότι η ιδέα της εφόδου ωριμάζει στη συνείδηση των μαζών. Αυτό το δείχνουν εύγλωττα έστω και τέτοια γεγονότα, όπως η ισπανική επανάσταση, που ανέτρεψε το καθεστώς του φασισμού και το μεγάλωμα των σοβιετικών περιοχών στην Κίνα, που δεν είναι σε θέση να το σταματήσει η ενωμένη αντεπανάσταση της κινέζικης και της ξένης αστικής τάξης.

Ετσι, εξηγείται στην ουσία και το γεγονός ότι οι κυρίαρχες τάξεις των καπιταλιστικών χωρών εξαφανίζουν ή εκμηδενίζουν με ζήλο και τα τελευταία υπολείμματα του κοινοβουλευτισμού και της αστικής δημοκρατίας, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από την εργατική τάξη στον αγώνα της ενάντια στους καταπιεστές, ότι ρίχνουν στην παρανομία τα κομμουνιστικά κόμματα και ότι περνούν σε ανοιχτά τρομοκρατικές μεθόδους για τη διατήρηση της δικτατορίας τους.

Ο σοβινισμός και η προετοιμασία του πολέμου σα βασικά στοιχεία της εξωτερικής πολιτικής, η χαλιναγώγηση της εργατικής τάξης και η τρομοκρατία στον τομέα της εσωτερικής πολιτικής, σαν απαραίτητο μέσο για τη στερέωση των μετόπισθεν των μελλοντικών πολεμικών μετώπων, να τι απασχολεί ιδιαίτερα σήμερα τους σημερινούς ιμπεριαλιστές πολιτικούς.

Δεν είναι εκπληκτικό ότι ο φασισμός έγινε τώρα το εμπόρευμα που είναι περισσότερο της μόδας στους πολεμοχαρείς αστούς πολιτικούς. Μιλώ όχι μονάχα για το φασισμό γενικά, μα πριν απ' όλα για το φασισμό γερμανικού τύπου, που λαθεμένα ονομάζεται εθνικοσοσιαλισμός, γιατί και με την πιο προσεχτική εξέταση είναι αδύνατο να ανακαλύψει κανείς σ' αυτόν έστω και έναν κόκκο σοσιαλισμού.

Γι' αυτό τη νίκη του φασισμού στη Γερμανία δεν πρέπει να τη βλέπουμε μονάχα σα σημάδι αδυναμίας της εργατικής τάξης και σαν αποτέλεσμα των προδοσιών της σοσιαλδημοκρατίας σε βάρος της εργατικής τάξης, που προλείαναν το δρόμο στο φασισμό. Πρέπει να τη βλέπουμε επίσης σα σημάδι αδυναμίας της αστικής τάξης, σα σημάδι που δείχνει ότι η αστική τάξη δεν είναι πια σε θέση να κυβερνά με τις παλιές μεθόδους του κοινοβουλευτισμού και της αστικής δημοκρατίας, και γι' αυτό είναι αναγκασμένη στην εσωτερική της πολιτική να καταφύγει σε τρομοκρατικές μεθόδους διακυβέρνησης, σα σημάδι που δείχνει ότι η αστική τάξη δεν είναι πια σε θέση να βρει διέξοδο από τη σημερινή κατάσταση πάνω στη βάση μιας ειρηνικής εξωτερικής πολιτικής και γι' αυτό είναι αναγκασμένη να καταφύγει στην πολιτική του πολέμου.

Αυτή είναι η κατάσταση.

Οπως βλέπετε, τα πράγματα τραβούν για νέο ιμπεριαλιστικό πόλεμο, σα διέξοδο από τη σημερινή κατάσταση.

Φυσικά, δεν υπάρχει καμιά βάση για να υποθέτει κανείς ότι ο πόλεμος μπορεί να δώσει πραγματική διέξοδο. Αντίθετα, πρέπει να μπερδέψει ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Κάτι παραπάνω, θα ξαπολύσει στα σίγουρα την επανάσταση και θα βάλει υπό συζήτηση αυτή την ίδια την ύπαρξη του καπιταλισμού σε μια σειρά από χώρες, όπως έγινε στην πορεία του πρώτου ιμπεριαλιστικού πολέμου. Κι αν, παρά την πείρα του πρώτου ιμπεριαλιστικού πολέμου, οι αστοί πολιτικοί πιάνονται από τον πόλεμο όπως ο πνιγμένος απ' τα μαλλιά του, αυτό σημαίνει ότι έχουν πελαγώσει οριστικά, ότι βρέθηκαν σε αδιέξοδο και ότι είναι έτοιμοι να χιμήξουν στην άβυσσο.

Γι' αυτό δεν είναι ανώφελο να εξετάσουμε σε συντομία τα σχέδια της οργάνωσης του πολέμου, που κυοφορούνται τώρα στους κύκλους των αστών πολιτικών.

Μερικοί νομίζουν ότι ο πόλεμος πρέπει να οργανωθεί ενάντια σε μια από τις μεγάλες δυνάμεις. Σκέφτονται να τη συντρίψουν και να διορθώσουν την κατάστασή τους σε βάρος της. Ας παραδεχτούμε ότι οργάνωσαν έναν τέτοιο πόλεμο. Τι μπορεί να βγει απ' αυτό; Οπως είναι γνωστό, και στη διάρκεια του πρώτου ιμπεριαλιστικού πολέμου ήθελαν επίσης να εξοντώσουν μια από τις μεγάλες δυνάμεις, τη Γερμανία, και να επωφεληθούν σε βάρος της. Και τι βγήκε απ' αυτό; Τη Γερμανία δεν την εξόντωσαν, μα έσπειραν στη Γερμανία ένα τέτοιο μίσος ενάντια στους νικητές και δημιούργησαν ένα τόσο πρόσφορο έδαφος για έναν πόλεμο ανταπόδοσης, που ως τα σήμερα ακόμα δεν μπορούν και ίσως δε θα μπορέσουν σύντομα να φάνε την αηδιαστική σούπα που τη μαγείρεψαν μόνοι τους.

Αντί γι' αυτό, όμως, εισπράξανε τη συντριβή του καπιταλισμού στη Ρωσία, τη νίκη της προλεταριακής επανάστασης στη Ρωσία και - κατά λογική συνέπεια - τη Σοβιετική Ενωση. Ποια είναι η εγγύηση ότι ο δεύτερος ιμπεριαλιστικός πόλεμος θα τους δώσει «καλύτερα» αποτελέσματα απ' τον πρώτο; Δε θα είναι πιο σωστό να υποθέσουμε το αντίθετο;

Αλλοι νομίζουν ότι ο πόλεμος πρέπει να οργανωθεί ενάντια σε μια από τις στρατιωτικά αδύνατες, μα απ' την άποψη της αγοράς εκτεταμένες χώρες, λ.χ., ενάντια στην Κίνα, που, εξάλλου, νομίζουν ότι δεν μπορούν να την ονομάζουν κράτος με την κυριολεκτική έννοια της λέξης, αλλά ότι αποτελεί μονάχα «ανοργάνωτο έδαφος», που έχει ανάγκη να καταληφθεί από τα ισχυρά κράτη. Θέλουν, όπως φαίνεται, να τη μοιράσουν τελειωτικά και να διορθώσουν την κατάστασή τους σε βάρος της. Ας παραδεχτούμε ότι οργάνωσαν έναν τέτοιο πόλεμο. Τι μπορεί να βγει από αυτό; Είναι γνωστό ότι στις αρχές του ΧΙΧ αιώνα έβλεπαν την Ιταλία και τη Γερμανία, όπως ακριβώς βλέπουν σήμερα την Κίνα, δηλαδή τις θεωρούσαν «ανοργάνωτα εδάφη» και όχι κράτη και τις υποδούλωναν. Και τι βγήκε απ' αυτό; Απ' αυτό βγήκε, όπως είναι γνωστό, ο πόλεμος της Γερμανίας και της Ιταλίας για την ανεξαρτησία και τη συνένωση αυτών των χωρών σε ανεξάρτητα κράτη. Απ' αυτό βγήκε το δυνάμωμα του μίσους στις καρδιές των λαών αυτών των χωρών ενάντια στους υποδουλωτές, που τ' αποτελέσματά του δεν εξαλείφτηκαν ακόμα ως τα σήμερα και ίσως δε θα εξαλειφθούν σύντομα. Γεννιέται το ερώτημα: Ποια είναι η εγγύηση ότι ο πόλεμος των ιμπεριαλιστών ενάντια στην Κίνα δε θα τους δώσει το ίδιο αποτέλεσμα;

Αλλοι πάλι νομίζουν ότι τον πόλεμο πρέπει να τον οργανώσει μια «ανώτερη φυλή», λ.χ. η γερμανική «φυλή», ενάντια σε μια «κατώτερη φυλή» και πρώτ' απ' όλα ενάντια στους Σλάβους, ότι μονάχα ένας τέτοιος πόλεμος μπορεί να δώσει διέξοδο απ' την κατάσταση, γιατί η «ανώτερη φυλή» έχει αποστολή να γονιμοποιεί την «κατώτερη» και να την εξουσιάζει. Ας παραδεχτούμε ότι αυτή την περίεργη θεωρία, που απέχει τόσο από την επιστήμη όσο η γη από τον ουρανό, ας παραδεχτούμε ότι αυτή την περίεργη θεωρία την εφάρμοσαν στη ζωή. Τι μπορεί να βγει απ' αυτό; Είναι γνωστό ότι η αρχαία Ρώμη έβλεπε τους προγόνους των σημερινών Γερμανών και Γάλλων, όπως ακριβώς βλέπουν σήμερα οι εκπρόσωποι της «ανώτερης φυλής» τις σλαβικές φυλές. Είναι γνωστό ότι η αρχαία Ρώμη μεταχειριζόταν τις «κατώτερες φυλές» σα «βάρβαρες» που ο προορισμός τους ήταν να είναι αιώνια υποταγμένες στην «ανώτερη φυλή», στη «μεγάλη Ρώμη», αν και μεταξύ μας μπορούμε να πούμε ότι η αρχαία Ρώμη είχε κάποια βάση για να το κάνει αυτό, πράγμα που δεν μπορούμε να πούμε για τους εκπροσώπους της σημερινής «ανώτερης φυλής» (θύελλα χειροκροτημάτων). Και τι βγήκε απ' αυτό; Βγήκε ότι οι μη Ρωμαίοι, δηλαδή όλοι οι «βάρβαροι», ενώθηκαν ενάντια στον κοινό εχθρό και η Ρώμη γκρεμίστηκε με πάταγο. Γεννιέται το ερώτημα: Ποια είναι η εγγύηση ότι οι αξιώσεις των εκπροσώπων της σημερινής «ανώτερης φυλής» δε θα οδηγήσουν στα ίδια αξιοθρήνητα αποτελέσματα; Ποια είναι η εγγύηση ότι οι φασίστες πολιτικοφιλόλογοι του Βερολίνου θα έχουν καλύτερη τύχη από τους παλιούς και δοκιμασμένους καταχτητές της Ρώμης; Δε θα 'ταν πιο σωστό να υποθέσουμε το αντίθετο;

Αλλοι, τέλος, νομίζουν ότι ο πόλεμος πρέπει να οργανωθεί ενάντια στην ΕΣΣΔ. Σκέφτονται να συντρίψουν την ΕΣΣΔ, να μοιράσουν το έδαφός της και να ωφεληθούν σε βάρος της. Θα ήταν λάθος να υποθέτει κανείς ότι έτσι σκέφτονται μονάχα μερικοί στρατιωτικοί κύκλοι της Ιαπωνίας. Μας είναι γνωστό ότι τέτοια ακριβώς σχέδια κυοφορούνται και στους κύκλους των πολιτικών ηγετών μερικών κρατών της Ευρώπης. Ας υποθέσουμε ότι αυτοί οι κύριοι πέρασαν από τα λόγια στα έργα. Τι μπορεί να βγει απ' αυτό; Ζήτημα είναι αν μπορεί κανείς να αμφιβάλλει ότι ο πόλεμος αυτός δε θα είναι ο πιο επικίνδυνος πόλεμος για την αστική τάξη. Θα είναι ο πιο επικίνδυνος, όχι μονάχα γιατί οι λαοί της ΕΣΣΔ θα πολεμήσουν ως το θάνατο για τις καταχτήσεις της επανάστασης. Θα είναι ο πιο επικίνδυνος για την αστική τάξη, ακόμα και γιατί θα γίνεται όχι μόνο στα μέτωπα, μα και στα μετόπισθεν του αντιπάλου. Η αστική τάξη μπορεί να μην αμφιβάλλει ότι οι πολυάριθμοι φίλοι της εργατικής τάξης της ΕΣΣΔ στην Ευρώπη και στην Ασία θα προσπαθήσουν να χτυπήσουν από τα νώτα τους καταπιεστές τους που επιχείρησαν τον εγκληματικό πόλεμο ενάντια στην πατρίδα της εργατικής τάξης όλων των χωρών. Και ας μη μας παραπονούνται οι κύριοι αστοί, αν την επομένη ενός τέτοιου πολέμου θα τους λείπουν από το λογαριασμό τους μερικές προσφιλείς τους κυβερνήσεις, που σήμερα βασιλεύουν μακάρια «ελέω θεού» (θύελλα χειροκροτημάτων). Αν θυμάστε, ένας τέτοιος πόλεμος ενάντια στην ΕΣΣΔ είχε γίνει πριν από 15 χρόνια. Οπως είναι γνωστό, ο αξιότιμος Τσόρτσιλ έδωσε τότε στον πόλεμο αυτόν την ποιητική έκφραση «εισβολή των 14 κρατών». Θυμάστε, φυσικά, ότι ο πόλεμος αυτός συσπείρωσε όλους τους εργαζόμενους της χώρας μας σ' ένα ενιαίο στρατόπεδο από μαχητές που ήταν γεμάτοι αυτοθυσία, που υπεράσπισαν με τα στήθια την εργατοαγροτική τους πατρίδα απ' τους εξωτερικούς εχθρούς. Ξέρετε πώς τέλειωσε αυτός ο πόλεμος. Τέλειωσε με το διώξιμο των εισβολέων απ' τη χώρα μας και με τη δημιουργία επαναστατικών «Επιτροπών δράσης» στην Ευρώπη. Ζήτημα είναι, αν μπορεί κανείς να αμφιβάλλει ότι ο δεύτερος πόλεμος ενάντια στην ΕΣΣΔ δε θα οδηγήσει στην ολοκληρωτική ήττα των επιδρομέων, στην επανάσταση σε μια σειρά χώρες της Ευρώπης και της Ασίας και στη συντριβή των αστικοτσιφλικάδικων κυβερνήσεων αυτών των χωρών.

Αυτά είναι τα πολεμικά σχέδια των πελαγωμένων αστών πολιτικών.

Οπως βλέπετε, δε λάμπουν ούτε για το πνεύμα τους, ούτε για τη γενναιότητά τους.

Περνώ στο ζήτημα της εσωτερικής κατάστασης της ΕΣΣΔ. Από την άποψη της εσωτερικής κατάστασης της ΕΣΣΔ η περίοδος που εξετάζουμε παρουσιάζει μιαν εικόνα, που δείχνει την ολοένα αναπτυσσόμενη άνοδο, τόσο στον τομέα της λαϊκής οικονομίας, όσο και στον τομέα του πολιτισμού. Η άνοδος αυτή δεν ήταν μόνο απλή ποσοτική συσσώρευση δυνάμεων. Η άνοδος αυτή είναι αξιοσημείωτη γιατί επέφερε θεμελιακές αλλαγές στη διάρθρωση της ΕΣΣΔ και γιατί άλλαξε ριζικά την όψη της χώρας.

Στο διάστημα αυτής της περιόδου η ΕΣΣΔ μεταμορφώθη­κε ριζικά και απόβαλε την όψη της καθυστέρησης και του μεσαιωνισμού. Από χώρα αγροτική έγινε χώρα βιομηχανική. Από χώρα της μικρής ατομικής αγροτικής οικονομίας έγινε χώρα της μεγάλης συλλογικής μηχανοποιημένης αγροτικής οικονομίας. Από χώρα της αμάθειας και της αγραμματοσύνης και από χώ­ρα απολίτιστη έγινε - πιο σωστά, γίνεται - χώρα γραμματισμέ­νη και πολιτισμένη με ένα τεράστιο δίχτυ από ανώτερες, με­σαίες και κατώτερες σχολές, που διδάσκουν στις γλώσσες των εθνοτήτων της ΕΣΣΔ.

Δημιουργήθηκαν καινούργιοι κλάδοι παραγωγής: Βιομηχανία παραγωγής εργαλειομηχανών, βιομηχανία αυτοκινήτων, βιομη­χανία τρακτέρ, χημική βιομηχανία, βιομηχανία κατασκευής κι­νητήρων, βιομηχανία αεροπλάνων, βιομηχανία παραγωγής κομπάιν, βιομηχανία παραγωγής ισχυρών τουρμπινών και γεννητριών, παραγωγή ειδικών ατσαλιών, παραγωγή κραμάτων σιδήρου, πα­ραγωγή συνθετικού καουτσούκ, αζώτου, τεχνητών ινών κ.λπ., κ.λπ. (παρατεταμένα χειροκροτήματα).

Στη διάρκεια αυτής της περιόδου χτίστηκαν και μπήκαν σε κίνηση χιλιάδες καινούργιες, ολότελα συγχρονισμένες βιομη­χανικές επιχειρήσεις. Χτίστηκαν γίγαντες σαν το Δνιεπροστρόι, Μαγκνιτοστρόι, Κουζνετσκστρόι, Τσελιαμπστρόι, Μπόμπρικοφ, Ουραλμαστρόι, Κραμαστρόι. Ανασυγκροτήθηκαν με βάση τη νέα τεχνική χιλιάδες παλιές επιχειρήσεις. Χτίστηκαν καινούργιες επιχειρήσεις και δημιουργήθηκαν εστίες βιομηχανίας στις εθνικές δημοκρατίες και στις απόκεντρες περιοχές της ΕΣΣΔ: Στη Λευκορωσία, στην Ουκρανία, στο Βόρειο Καύκασο, στην Υπερκαυκασία, στη Μέ­ση Ασία, στο Καζαχστάν, στην Μπουριατο-Μογγολία, στην Ταταρία, στη Βασκιρία, στα Ουράλια, στην Ανατολική και Δυτι­κή Σιβηρία, στην Απω Ανατολή κ.λπ.

Δημιουργήθηκαν πάνω από 200 χιλιάδες κολχόζ και 5 χι­λιάδες σοβχόζ με τα καινούργια επαρχιακά και βιομηχανικά τους κέντρα.

Σε ακατοίκητους σχεδόν τόπους ξεφύτρωσαν καινούργιες με­γάλες πόλεις με μεγάλο πληθυσμό. Αναπτύχθηκαν κολοσσιαία οι παλιές πόλεις και τα παλιά βιομηχανικά κέντρα.

Μπήκαν οι βάσεις του κομπινάτ Ουράλια-Κουζνέτσκ, που συνδυάζει το κοκ του Κουζνέτσκ με το σιδηρομετάλλευμα των Ουραλίων. Ετσι μπορούμε να θεωρούμε ότι η νέα μεταλλουργική βάση στην Ανατολή μετατράπηκε από όνειρο σε πραγματικότητα.

Μπήκαν τα θεμέλια της νέας γερής πετρελαιοπαραγωγικής βάσης στις δυτικές και στις νότιες πλαγιές της οροσειράς των Ουραλίων, δηλαδή στην περιοχή των Ουραλίων, στη Βασκιρία, στο Καζαχστάν.

Είναι ολοφάνερο ότι δεν πήγαν στα χαμένα και αρχίζουν να δίνουν τα αποτελέσματά τους οι τεράστιες κρατικές επενδύσεις σ' όλους τους κλάδους της λαϊκής οικονομίας, που για την περίοδο που εξετάζουμε ξεπερνούν τα 60 δισεκατομμύρια ρούβλια.

Οι επιτυχίες αυτές είχαν σαν αποτέλεσμα να αυξηθεί το εθνικό εισόδημα της ΕΣΣΔ από 29 δισεκατομμύρια ρούβλια που ήταν το 1929, σε 50 δισεκατομμύρια ρούβλια το 1933. Ενώ στην ίδια περίοδο παρατηρείται τεράστια πτώση του εθνικού εισοδήματος, σ' όλες χωρίς εξαίρεση τις καπιταλιστικές χώρες.

Είναι φανερό ότι όλες αυτές οι επιτυχίες και όλη αυτή η άνοδος έπρεπε να οδηγήσουν, και πραγματικά οδήγησαν, στην παραπέρα σταθεροποίηση της εσωτερικής κατάστασης της ΕΣΣΔ.

Πώς μπόρεσαν να γίνουν αυτές οι κολοσσιαίες αλλαγές μέσα σε 3-4 χρόνια πάνω στο έδαφος ενός τεράστιου κράτους με την καθυστερημένη τεχνική του, με τον καθυστερημένο πολιτι­σμό του; Μήπως δεν είναι θαύμα; Θα ήταν θαύμα αν η εξέλιξη γινόταν πάνω στη βάση του καπιταλισμού και του ατομικού μικρονοικοκυριού. Δεν μπορεί όμως να ονομαστεί θαύμα, αν έχουμε υπόψη μας ότι η εξέλιξη έγινε στη χώρα μας πάνω στη βάση της ανάπτυξης της σοσιαλιστικής ανοικοδόμησης.

Είναι φανερό ότι η γιγάντια αυτή άνοδος μπορούσε να ξετυλιχτεί μόνο πάνω στη βάση της πετυχημένης ανοικοδόμησης του σοσιαλισμού, πάνω στη βάση της κοινωνικής εργασίας δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων, πάνω στη βάση των πλεονεκτημάτων που έχει το σοσιαλιστικό σύστημα της οικονομίας, σε σύγκριση με το καπιταλιστικό και το ατομικό αγροτικό σύστημα.

Γι' αυτό δεν είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι η κολοσσιαία άνοδος της οικονομίας και του πολιτισμού της ΕΣΣΔ, στην περίοδο που εξετάζουμε, σήμαινε ταυτόχρονα την εξάλειψη των καπιταλιστικών στοιχείων και την εκτόπιση, σε δεύτερη μοίρα, του ατομικού αγροτικού νοικοκυριού. Είναι γεγονός ότι το μερτικό του σοσιαλιστικού συστήματος της οικονομίας στον τομέα της βιομη­χανίας αποτελεί σήμερα το 99% και στην αγροτική οικονομία, αν πάρουμε υπόψη μας τις σπαρμένες εκτάσεις με δημητριακά, το 84,5%, ενώ το ποσοστό του ατομικού αγροτικού νοικοκυ­ριού φτάνει όλο όλο το 15,5%.

Από αυτά βγαίνει ότι η καπιταλιστική οικονομία στην ΕΣΣΔ έχει πια εξαλειφθεί, ενώ ο τομέας του ατομικού αγροτικού νοικοκυριού στο χωριό έχει εκτοπιστεί σε δευτερεύουσες θέσεις.

Οταν καθιερώναμε τη ΝΕΠ, ο Λένιν έλεγε ότι στη χώρα μας υπάρχουν στοιχεία πέντε κοινωνικο-οικονομικών μορφών: 1) Η πατριαρχική οικονομία (που σε σημαντικό βαθμό είναι φυ­σική οικονομία), 2) η μικροεμπορευματική παραγωγή (η πλειο­ψηφία από τους αγρότες που πουλούν σιτηρά), 3) ο ιδιωτικός καπιταλισμός, 4) ο κρατικός καπιταλισμός, 5) ο σοσιαλισμός. Ο Λένιν υπολόγιζε ότι απ' όλες αυτές τις μορφές πρέπει τελι­κά να επικρατήσει η σοσιαλιστική. Μπορούμε σήμερα να πού­με ότι η πρώτη, η τρίτη και η τέταρτη κοινωνικο-οικονομική μορφή δεν υπάρχουν πια, ότι η δεύτερη εκτοπίστηκε σε δευτερεύουσες θέσεις, ενώ η πέμπτη κοινωνικο-οικονομική μορφή, η σοσιαλιστική, είναι η δύναμη που κυριαρχεί αδιαίρετα, η δύνα­μη που διευθύνει μονάχη της.

Αυτό είναι το αποτέλεσμα.

Σ' αυτό το αποτέλεσμα βρίσκεται η βάση της σταθερότη­τας της εσωτερικής κατάστασης της ΕΣΣΔ, η βάση της στερεό­τητας των θέσεών της, αυτών που είναι προωθημένες κι αυτών που βρίσκονται στα μετόπισθεν, στις συνθήκες της καπιταλι­στικής περικύκλωσης.

Ας περάσουμε στην εξέταση των συγκεκριμένων στοιχείων, που αφορούν τα ξεχωριστά ζητήματα της οικονομικής και πολιτικής κατάστασης της Σοβιετικής Ενωσης.