Ι. Στάλιν, Χ. Τρούμαν και Ουίν. Τσόρτσιλ στη συνδιάσκεψη του Πότσνταμ. Από κει και μετά ο κόσμος χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα

Η Συνδιάσκεψη εξέδωσε διακήρυξη, στην οποία συμπυκνώνονταν ιστορικής σημασίας εκτιμήσεις για το χαρακτήρα του μεταπολεμικού κόσμου. Η πιο σημαντική εκτίμηση αφορούσε στο χωρισμό του κόσμου σε δύο στρατόπεδα. Συγκεκριμένα, η διακήρυξη ανέφερε: «Δύο αντίθετες πολιτικές γραμμές εκδηλώθηκαν: Στον ένα πόλο η πολιτική της Σοβιετικής Ενωσης και των άλλων δημοκρατικών χωρών, που αποβλέπει στην υπονόμευση του ιμπεριαλισμού και στην ενίσχυση της δημοκρατίας. Στον αντίθετο πόλο η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αγγλίας, που αποβλέπει στην ενίσχυση του ιμπεριαλισμού και στην κατάπνιξη της δημοκρατίας. Και επειδή η Σοβιετική Ενωση και οι νέες Δημοκρατίες έγιναν ένα εμπόδιο στην πραγματοποίηση των ιμπεριαλιστικών σχεδίων πάλης για την παγκόσμια κυριαρχία και τη συντριβή των δημοκρατικών κινημάτων, έχει οργανωθεί εναντίον τους μια σταυροφορία. Η σταυροφορία αυτή συνοδεύεται με απειλές ενός πολέμου εκ μέρους των πιο λυσσασμένων ιμπεριαλιστών πολιτικών ανδρών των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αγγλίας. Ετσι σχηματίστηκαν δύο στρατόπεδα στον κόσμο». Η διακήρυξη υπογράμμιζε, επίσης, την ανάγκη συντονισμού δράσης των δυνάμεων του αντιιμπεριαλιστικού στρατοπέδου για την αποτροπή των σχεδίων του ιμπεριαλισμού, ενώ κύριο καθήκον των κομμουνιστικών κομμάτων έθετε «να πάρουν στα χέρια τους τη σημαία της άμυνας, της εθνικής ανεξαρτησίας και της κυριαρχίας των χωρών τους». «Τα κομμουνιστικά κόμματα - κατέληγε η διακήρυξη - πρέπει να ηγηθούν σε όλους τους τομείς - κυβερνητικό, πολιτικό, οικονομικό και ιδεολογικό - στην αντίσταση στα ιμπεριαλιστικά, επεκτατικά και επιθετικά σχέδια για εξάπλωση και επίθεση. Πρέπει να συσφίξουν τις γραμμές τους, να ενώσουν τις προσπάθειές τους πάνω στη βάση μιας κοινής αντιιμπεριαλιστικής και δημοκρατικής πλατφόρμας και να συγκεντρώσουν γύρω τους όλες τις δημοκρατικές και πατριωτικές δυνάμεις του λαού».

Ο κεντρικός εισηγητής στη συνδιάσκεψη Α. Α. Ζντάνοφ

«Οι αντιπροσωπείες των Κομμουνιστικών Κομμάτων, που αντιπροσωπεύτηκαν στη Διάσκεψη της Βαρσοβίας, συμφώνησαν στην ακόλουθη απόφαση:

Η Διάσκεψη διαπιστώνει ότι η έλλειψη επαφών ανάμεσα στα Κομμουνιστικά Κόμματα, που αντιπροσωπεύονται σ' αυτή, συνεπάγεται στη σημερινή κατάσταση σοβαρό μειονέκτημα. Η πείρα απέδειξε, ότι παρόμοια έλλειψη επαφών ανάμεσα στα Κομμουνιστικά Κόμματα είναι πολύ επιζήμια και δεν μπορεί να δικαιολογηθεί. Η ανάγκη για ανταλλαγή της πείρας και συντονισμένη, ύστερα από αβίαστη συγκατάθεση, δράση των ενδιαφερομένων κομμάτων εμφανίζεται αυτή τη στιγμή ιδιαίτερα επιτακτική κάτω από τις περίπλοκες συνθήκες που παρουσιάζει η μεταπολεμική κατάσταση, όπου η απουσία μιας σύνδεσης ανάμεσα στα Κομμουνιστικά Κόμματα μπορεί να οδηγήσει σε μια κατάσταση επιζήμια για την εργατική τάξη.

Σύμφωνα με αυτά, οι αντιπροσωπείες των κομμάτων που παίρνουν μέρος στη Διάσκεψη κατέληξαν στα ακόλουθα:

1) Θα ιδρυθεί Γραφείο Πληροφοριών⁵ των αντιπροσώπων του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γιουγκοσλαβίας, του Βουλγαρικού Εργατικού Κόμματος (Κομμουνιστικού), του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ρουμανίας, του Ουγγρικού Κομμουνιστικού Κόμματος, του Πολωνικού Εργατικού Κόμματος, του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενωσης (Μπολσεβίκων), του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, του Κομμουνιστικού Κόμματος της Τσεχοσλοβακίας και του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ιταλίας.

2) Εργο του Γραφείου Πληροφοριών θα είναι η οργάνωση της ανταλλαγής της πείρας και σε περίπτωση ανάγκης η συντονισμένη δράση των Κομμουνιστικών Κομμάτων με βάση την ελεύθερη συγκατάθεση.

3) Το Γραφείο Πληροφοριών θ' αποτελείται από αντιπροσώπους των Κεντρικών Επιτροπών, με βάση δυο αντιπροσώπους για κάθε μια. Ο διορισμός και η αντικατάσταση των αντιπροσώπων θα πρέπει να γίνεται από τις ενδιαφερόμενες Κεντρικές Επιτροπές.

4) Το Γραφείο Πληροφοριών θα εκδίδει ένα δεκαπενθήμερο και αργότερα ένα εβδομαδιαίο όργανο⁶. Το όργανο αυτό θα εκδίδεται στη γαλλική και ρωσική γλώσσα και εφόσον θα είναι δυνατό και σ' άλλες γλώσσες.

5) Εδρα του Γραφείου Πληροφοριών ορίζεται το Βελιγράδι».

Οταν ιδρύθηκε το Γραφείο Πληροφοριών, από πολλούς θεωρήθηκε ως μια προσεκτική προσπάθεια ανασύστασης της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Την εκτίμηση περί επανίδρυσης της Κ.Δ. έκανε και ο Ι. Ντόιτσερ, γράφοντας εκείνο το διάστημα την πολιτική βιογραφία του Στάλιν. «Αποφάσισε - λέει χαρακτηριστικά για τον Σοβιετικό ηγέτη⁷ - να αναστήσει την παλιά Κομμουνιστική Διεθνή - που είχε διαλύσει στα 1943. Ιδρυσε το Σεπτέμβρη του 1947 τη λεγόμενη Κομινφόρμ για να εναρμονίσει την κομμουνιστική δράση στην Ανατολική Ευρώπη και να δώσει μια νέα κατεύθυνση στην πολιτική των δυτικοευρωπαϊκών κομμάτων». Ευσταθούσε αυτός ο ισχυρισμός περί ανασύστασης της Κομιντέρν; Ασφαλώς όχι, αλλά δεν ήταν καθόλου παράλογο να γίνονται παρόμοιοι συνειρμοί στα μυαλά των ανθρώπων. Τόσο οι κομμουνιστές ανά τον κόσμο όσο και οι αντίπαλοί τους θεωρούσαν απολύτως φυσιολογική την ύπαρξη μιας διεθνούς κομμουνιστικής οργάνωσης. Αλλωστε, το εργατικό επαναστατικό κίνημα από την εποχή του Μαρξ υπογράμμιζε την αξία μιας τέτοιας οργάνωσης κι έκανε ό,τι ήταν δυνατό για την οικοδόμησή της, με αποτέλεσμα την εμφάνιση των τριών Διεθνών. Επιπλέον, οι πάντες θεωρούσαν ότι η αυτοδιάλυση της 3ης Διεθνούς ήταν ένας τακτικός ελιγμός που θα κατέληγε στην ανασύστασή της όταν οι συνθήκες το επέτρεπαν.

Πέρα, όμως, από λογικούς συνειρμούς και δικαιολογημένες προσδοκίες, υπάρχει και η πραγματικότητα. Το Γραφείο Πληροφοριών ιδρύθηκε για τους λόγους που αναφέρονται στην προαναφερόμενη ιδρυτική του απόφαση. Ηταν μια κλειστή, περιορισμένου διεθνούς χαρακτήρα πολιτική οργάνωση, που όση κι αν ήταν η απήχησή της παγκοσμίως, όσο και αν κατάφερνε να συσπειρώσει γύρω της πολύ ευρύτερες δυνάμεις απ' αυτές που είχε στη σύνθεσή της, δεν απέβλεπε να επεκταθεί οργανωτικά κι αποσκοπούσε μόνο σε ανταλλαγή πείρας και συντονισμένη - όπου χρειαζόταν - δράση μεταξύ των κομμουνιστικών κομμάτων που την αποτελούσαν. Εισηγούμενος εκ μέρους του ΚΚΣΕ την ίδρυση του Γραφείου Πληροφοριών στη Διάσκεψη των εννέα κομμάτων, ο Α. Ζντάνοφ ήταν απολύτως σαφής και όταν αποτιμούσε το ρόλο της Κομμουνιστικής Διεθνούς και όταν αναφερόταν στην ανάγκη συντονισμού των ΚΚ: «Οι υπηρεσίες της Κομμουνιστικής Διεθνούς - είπε χαρακτηριστικά⁸ - συνίστανται στο ότι αποκατέστησε και δυνάμωσε τους δεσμούς ανάμεσα στους εργαζόμενους στις διάφορες χώρες, επεξεργάστηκε τα θεωρητικά ζητήματα του εργατικού κινήματος μέσα στις νέες συνθήκες ανάπτυξης, καθόρισε τις γενικές γραμμές της προπαγάνδας γύρω από τις ιδέες το κομμουνισμού και διευκόλυνε την κατάρτιση των ηγετών του εργατικού κινήματος. Ετσι δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για να μετατραπούν τα νεαρά κομμουνιστικά σε μαζικά εργατικά κόμματα. Με τη μετατροπή όμως των νεαρών κομμουνιστικών κομμάτων σε μαζικά κόμματα της εργατικής τάξης η καθοδήγησή τους από ένα κέντρο έγινε αδύνατη και άσκοπη. Και η Κομμουνιστική Διεθνής από παράγοντας που συντελούσε στην ανάπτυξη των κομμουνιστικών κομμάτων, άρχισε να μεταβάλλεται σε παράγοντα που φρενάρει αυτή την ανάπτυξη. Αυτά τα περιστατικά καθόρισαν την ανάγκη να διαλυθεί η Κομμουνιστική Διεθνής και να δημιουργηθούν νέες μορφές σύνδεσης μεταξύ των κομμάτων». Ανεξαρτήτως αν είναι σωστές ή όχι αυτές οι εκτιμήσεις, πιο κατηγορηματική άρνηση της οποιασδήποτε περαιτέρω χρησιμότητας της Κομιντέρν δεν μπορούσε να υπάρξει.

Σημαντικά, για να αντιληφθεί κανείς τι ήταν το Γραφείο Πληροφοριών, είναι και όσα ο Ουίλ. Φόστερ μάς πληροφορεί: «Δεν έγιναν - γράφει⁹ - προσπάθειες για διεύρυνση του Γραφείου Πληροφοριών με το τράβηγμα άλλων κομμάτων, εκτός από εκείνα που πήραν μέρος στην ίδρυσή του. Αυτό δε σήμαινε την ανασύσταση της Διεθνούς αλλά μονάχα την αποκατάσταση πληροφοριακών επαφών. Πολλά κομμουνιστικά κόμματα απ' όλο τον κόσμο, νιώθοντας βαθιά την ανάγκη μιας διεθνούς οργάνωσης, ήθελαν ν' αναπτύξουν το νέο γραφείο προσχωρώντας σ' αυτό. Μια τέτοια όμως τάση να ιδρυθεί μια νέα ισχυρή διεθνής οργάνωση θα όξυνε περισσότερο την υπάρχουσα διεθνή ένταση και γι' αυτό δεν ενθαρρύνθηκε».

Σ' όλα αυτά χρειάζεται να προστεθεί ότι το Γραφείο Πληροφοριών αποτελούνταν από επτά κομμουνιστικά κόμματα που βρίσκονταν στην εξουσία και δύο επιπλέον, το Γαλλικό και το Ιταλικό, που ήταν τα ισχυρότερα της Ευρώπης και λόγω της δύναμής τους μπορούσαν να θεωρηθούν κόμματα με προοπτικές κατάκτησης της εξουσίας. Η σύνθεση του Γραφείου ήταν επομένως ειδικού χαρακτήρα. Χαρακτηριστικό είναι επίσης και τούτο: Η σύνθεση του Γραφείου Πληροφοριών άλλαξε με την αποπομπή του Γιουγκοσλαβικού ΚΚ από τις τάξεις του, στις 28 του Ιούνη 1948. Τα κόμματα που το αποτελούσαν από εννέα έμειναν 8, αλλά ποτέ δεν επιδιώχτηκε να συμπληρωθεί το κενό με την προσχώρηση άλλου κόμματος, στη θέση του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας.

Το Γραφείο Πληροφοριών αυτοδιαλύθηκε τον Απρίλη του 1956, περίπου έναν μήνα μετά το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, αν και μετά το 1953 η δράση του είχε γίνει σημαντικά υποτονική¹⁰. Στη σχετική ανακοίνωση, που δημοσιεύτηκε στο δημοσιογραφικό του όργανο στις 17/4/1956, γινόταν θετική αποτίμηση του έργου του, ενώ η απόφαση για την αυτοδιάλυσή του δικαιολογούνταν με την επίκληση της αλλαγής των συνθηκών σε σχέση μ' αυτές που επικρατούσαν την εποχή που ιδρύθηκε: «Οι Κεντρικές Επιτροπές των Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων, που ανήκουν στο Γραφείο Πληροφοριών - κατέληγε η απόφαση¹¹ - αφού αντάλλαξαν γνώμες πάνω στα ζητήματα της δράσης του, παραδέχτηκαν ότι το Γραφείο Πληροφοριών, που ιδρύθηκε απ' αυτές το 1947, εξάντλησε τις λειτουργίες του και γι' αυτό αποφάσισαν ομόφωνα να σταματήσει η δράση του Γραφείου Πληροφοριών των Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων και η έκδοση του οργάνου του, της εφημερίδας "Για σταθερή ειρήνη, για τη λαϊκή δημοκρατία"».

Ετσι, άλλη μια διεθνής - έστω και περιορισμένης έκτασης - εργατική πολιτική οργάνωση έφτανε στο τέλος της.-

1 Ζαν Ελενστέιν: «Ιστορία της Σοβιετικής Ενωσης», εκδόσεις «Θεμέλιο», τόμος β΄, σελ. 223. Για λόγους συνωμοτικούς είχε ανακοινωθεί τότε - και πέρασε και στα κείμενα των σχετικών αποφάσεων - ότι η Διάσκεψη έγινε στη Βαρσοβία, κάτι που φυσικά δεν είναι ακριβές

2 Ορισμένοι μελετητές θεωρούν τη Διάσκεψη ως άμεση σοβιετική απάντηση στο σχέδιο Μάρσαλ (Βλέπε: Δόμνα Βισβιζή-Δοντά: «Ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου 1945-1970», Αθήναι 1973, σελ. 47)

3 Henry Kissinger: «Διπλωματία», εκδόσεις «Νέα Σύνορα - Α. Α. Λιβάνη», σελ. 506

4 Βλέπε ολόκληρη την απόφαση και τη Διακήρυξη της Διάσκεψης: «Κομμουνιστική Επιθεώρηση», τεύχος 11/1947, σελ. 512-513

5 Το Γραφείο Πληροφοριών είναι περισσότερο γνωστό ως Ινφορμπιρό, από τα πρώτα γράμματα των λέξεων της ονομασίας του στη ρωσική γλώσσα. Στη Δύση αποκλήθηκε με την ονομασία Κομινφόρμ

6 Δημοσιογραφικό όργανο του Γραφείου Πληροφοριών, σ' όλη τη διάρκεια του βίου του, ήταν η εφημερίδα που έφερε την ονομασία «Για Σταθερή Ειρήνη, Για τη Λαϊκή Δημοκρατία»

7 Ι. Ντόιτσερ: «Στάλιν - Πολιτική Βιογραφία», εκδόσεις «Χρησμός», σελ. 547

8 «Η σύσκεψη των 9 Κομμουνιστικών Κομμάτων στην Πολωνία», Εκδοτικό Ελεύθερης Ελλάδας, Νοέμβρης 1947, σελ. 32

9 Ουίλ. Φόστερ: «Ιστορία των τριών Διεθνών», Αθήνα 1975, τόμος β΄ σελ. 645-646

10 Φ. Κλαουντίν: «Η κρίση του Παγκόσμιου Κομμουνιστικού Κινήματος», εκδόσεις «Γράμματα», τόμος β΄, σελ. 155

11 «Νέος Κόσμος», τεύχος 4-5/1956, σελ 17- 18