Ο «Ρ» συνεχίζει και σήμερα τη δημοσίευση των υλικών της συζήτησης, η οποία αναπτύχθηκε στα πλαίσια του Διήμερου που οργάνωσε η Κομματική Οργάνωση Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ, στις 25 και 26 Νοέμβρη, στην αίθουσα του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου της πόλης. Μια εκδήλωση προβληματισμού στα πλαίσια του κύκλου συζητήσεων για το μαρξισμό στη σύγχρονη πραγματικότητα. Στο σημερινό φύλλο, δημοσιεύουμε τις εισηγήσεις των Γιώργου Χουρμουζιάδη, καθηγητή Αρχαιολογίας του ΑΠΘ «για το ρόλο του Πολιτισμού» και του Ηλία Θερμού, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, με θέμα: «Επέμβαση και διεθνείς εξελίξεις στη ΝΑ Ευρώπη».

«Ηθελα να πω ότι μια πολύ μεγάλη δύναμη απέναντι στη βαρβαρότητα είναι ο Πολιτισμός και ιδιαίτερα κάτω από την απειλή του ιμπεριαλισμού. Ο Μαρξ είπε ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται ή ως φάρσα ή ως τραγωδία. Φαίνεται, λοιπόν, ότι αυτό που καταφέρνει ο καπιταλισμός είναι να συμβιβάζεται ο άνθρωπος, ο εργαζόμενος και με τη φάρσα και με την τραγωδία, γι' αυτό και πολλά ιστορικά φαινόμενα, ιστορικές περίοδοι να επαναλαμβάνονται, έστω και με το σχήμα της φάρσας και με την περιπέτεια της τραγωδίας. Ο ιμπεριαλισμός, νομίζω, είναι μια επανάληψη, μια ανακύκλωση ιστορική. Δηλαδή, αυτή η τάση των μεγάλων, των κυρίαρχων δυνάμεων να ελέγχουν τις εσωτερικές αναπτύξεις μιας χώρας από τα δικά τους μητροπολιτικά κέντρα, είναι και ένα φαινόμενο σημερινό.

Η παρουσία των αμερικάνικων συμφερόντων στην περιοχή είναι ακριβώς μια νέα αποικιοκρατική αντίληψη, που προσπαθεί να υλοποιήσει τις ιμπεριαλιστικές τάσεις των μεγάλων δυνάμεων. Για να καταλάβουμε τι ακριβώς μπορεί να σημαίνει πολιτισμός και ιμπεριαλισμός, τι μπορεί να σημαίνει το ενδεχόμενο της αντίστασης μέσα από τα πλαίσια μιας πολιτισμικής συμπεριφοράς, πρέπει να θυμηθούμε ότι ο ιμπεριαλισμός, στα μέσα της προηγούμενης εκατονταετίας, εκδηλώθηκε ως αποικιοκρατική κίνηση και μέσα από αυτή την επέμβαση μπήκανε στο τραπέζι των συζητήσεων, των επιστημονικών αναζητήσεων, τα θέματα του πολιτισμού. Οταν, δηλαδή, η δυτική κουλτούρα, ο δυτικός πολιτισμός, με την αποικιοκρατική του εξάπλωση, ήρθε σε σύγκριση με τους πολιτισμούς της Ανατολής, της Αφρικής, της Ινδίας, τότε ακριβώς άρχισαν να δημιουργούνται τα ερωτήματα που ήθελαν να εξηγήσουν τη διαφορά ανάμεσα στους πολιτισμούς. Τη διαφορά ανάμεσα στις συμπεριφορές των αποικιοκρατούμενων και στις συμπεριφορές των αποικιοκρατών. Και τότε δημιουργήθηκαν οι μεγάλες θεωρίες του πολιτισμού κάτω από το βασανιστικό και αρκετά καταχθόνιο ερώτημα, εάν, τελικά, όλοι οι λαοί έχουν τη δυνατότητα να παράγουν πολιτισμό.

Και εδώ ξαναθυμούμαι ότι αυτό το θέμα μπήκε πριν από λίγα χρόνια. Το βιβλίο ενός δημοσιογράφου, Αμερικανού, έθετε το θέμα της διάκρισης ανάμεσα σε ζώνες του κόσμου. Στις ζώνες εκείνες που αντιστοιχούν στις δυνατότητες των λαών να παράγουν πολιτισμό. Και χώρισε τον κόσμο σε τρεις ζώνες: Στην πρώτη, σ' αυτήν που εντάσσονται οι δυτικοευρωπαϊκές μεγάλες δυνάμεις, η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερμανία, οι ΗΠΑ και ο Καναδάς. Μια ζώνη, δηλαδή, όπου οι λαοί μπορούν και παράγουν πολιτισμό. Μια δεύτερη ζώνη, όπου εντάσσεται η Ελλάδα, η Ιταλία, εντάσσονται οι λαοί που δεν μπορούν να παραγάγουν πολιτισμό, ενώ είναι σε θέση να αφομοιώνουν τους πολιτισμούς. Και ο Τρίτος Κόσμος, που δεν έχει τη δυνατότητα ούτε να παραγάγει πολιτισμό ούτε να αφομοιώνει. Επομένως, είναι ένα υποκείμενο, που θα έπρεπε κανείς να το ποδηγετήσει, για να το εντάξει κανείς, βίαια ή όχι, μέσα σε μια ζώνη που παράγει πολιτισμό».

«Αυτό, όμως, έπρεπε να εξηγηθεί. Μέσα σ' αυτήν την αναζήτηση, υπεισήλθε μια θεοκρατούμενη αντίληψη. Η αντίληψη, που ήθελε να υποστηρίξει την άποψη ότι ο πολιτισμός έχει ένα παγκόσμιο κέντρο, που θύμιζε περίπου, σε μια παραβολική επεξεργασία, το Αραράτ. Δηλαδή, από εκεί που ο Νώε με την Κιβωτό σταμάτησε και από εκεί ξεκίνησε η νέα ζωή, ο πολιτισμός. Γι' αυτό ακριβώς και ο αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι, στην Αγγλία, έβγαλε μια εγκύκλιο, που είπε ότι ο κόσμος γεννήθηκε στο 4004. Και ο διάδοχός του έστειλε μια δεύτερη διορθωτική εγκύκλιο ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε στις 17 Οκτωβρίου του 4004. Επρεπε να στραφεί η έρευνα στο σημείο ακριβώς που γεννήθηκε ο πολιτισμός. Τότε, βέβαια, δημιουργήθηκε το γνωστό σύνθημα "από την Ανατολή το φως" και όλες οι προσπάθειες ήταν να εντοπιστεί το κέντρο του Πολιτισμού, απ' όπου ξεκίνησε και απλώθηκε στον κόσμο. Βέβαια, μέσα σ' αυτές τις αναζητήσεις, άρχισαν να δημιουργούνται και οι φυλετικές θεωρίες. Δηλαδή, οι λαοί παράγουν ή όχι πολιτισμό, ανάλογα με τις βιολογικές τους ικανότητες.

Επομένως, ο πολιτισμός δεν είναι προϊόν της εξέλιξης των λαών, της σκέψης τους και της σχέσης τους με την εργασία και το περιβάλλον, αλλά είναι προϊόν της βιολογικής τους δυνατότητας. Αυτή η θεωρία του Γερμανού ερευνητή Κόσιν έγινε και βασικό ιδεολογικό εργαλείο του ναζισμού και μέσα από αυτήν την ιδεολογική άποψη απέναντι στον πολιτισμό αναπτύχθηκε η ναζιστική πολιτική ενάντια στους λαούς, που δεν παράγουν πολιτισμό, οι οποίοι έπρεπε να εξολοθρευτούν για να αφήσουν στους περιούσιους λαού να παραγάγουν ήσυχοι τον πολιτισμό τους, χωρίς την απειλή της νοθείας του πολιτιστικού έργου, από αυτούς που δεν είναι σε θέση να παραγάγουν.

Η συζήτηση και, τελικά, αυτός ο αυταρχισμός, που απαίτησαν οι αποικιοκράτες, έφεραν αναγκαστικά τους αποικιοκράτες αντιμέτωπους με τους εθνικούς πολιτισμούς, με την κουλτούρα των λαών που είχαν υποταχθεί στους αποικιοκράτες. Και, τελικά, αυτή η επιφανειακή διαφορά, που μέσα από τον ευρωκεντρισμό φαινόταν πως είναι μια διαφορά, που δεν προερχόταν από τη δυνατότητα των συνθηκών, αλλά από την προσωπική, τη βιολογική κατάσταση των ανθρώπων, των λαών, άρχισε να διαμορφώνεται σε μια σύγκρουση. Και τότε αναδείχτηκαν τα εθνικά στοιχεία των πολιτισμών, οι ιδιαίτερες ικανότητες και, τελικά, καταρρίφθηκε από τους ίδιους τους λαούς η περίφημη μονογραμμική άποψη για τον πολιτισμό. Δηλαδή, η άποψη, η οποία πιστεύει ότι όλοι οι λαοί είναι υποχρεωμένοι να ακολουθήσουν μια πορεία για να φτάσουν στο ζενίθ του πολιτισμού, δηλαδή να φτάσουν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, άλλοι αργά, άλλοι γρήγορα, ανάλογα πάλι με τις βιολογικές τους δυνατότητες».

«Και σήμερα ακόμη ισχύει αυτό το μοντέλο ερμηνείας πολιτισμού. Οτι ο πολιτισμός είναι ένα πυραμιδοειδές κατασκεύασμα, μέσα στο οποίο ο κόσμος, ανάλογα με τις δυνατότητές του, τις πνευματικές, τις οικονομικές, τις κοινωνικές, προσπαθεί να μπει μέσα σ' αυτήν την πυραμίδα του πολιτισμού και να έχει κάποια θέση. Δεν μπορεί όλοι να βρίσκονται στην κορυφή. Αν σκεφθεί κανείς τις ρατσιστικές εκδηλώσεις, τις ρατσιστικές εκρήξεις που στην εποχή μας παρακολουθούμε, θα δει ότι η άποψη ισχύει και σήμερα. Αυτό έφερε στο προσκήνιο, ότι οι λαοί έχουν τα χαρακτηριστικά ενός ιδιαίτερου πολιτισμού, μέσα από τον οποίο μπορούν να αντισταθούν στην παρέμβαση των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και στο θέμα του πολιτισμού, αλλά γενικότερα στο θέμα της αυτοδιάθεσης των λαών.

Στο 19ο αιώνα, μέσα στο πλαίσιο των γνωστών μεγάλων κινημάτων του φιλελευθερισμού, του ρομαντισμού, του εθνικισμού, αυτές οι δυνάμεις που ήρθαν σε βοήθεια των μικρών λαών για να απαλλαγούν από τις αυτοκρατορίες, ήταν ακριβώς η προσπάθειά τους να εντοπίσουν τις πολιτισμικές τους ρίζες και, τελικά, να αποδείξουν ότι έχουν μια ιστορία, μέσα από την οποία έχουν τη δυνατότητα να αναδείξουν το σύγχρονο πρόσωπό τους και μέσα από αυτήν την ανάδειξη να αντισταθούν στην ιμπεριαλιστική παρέμβαση των ιμπεριαλιστικών αυτοκρατοριών των "μεγάλων λαών", οι οποίοι, κυνηγώντας τον περίφημο ζωτικό τους χώρο για να αναπτύξουν τα συμφέροντά τους, δε σταματούν μπροστά σε οποιαδήποτε πράξη, η οποία θα οδηγούσε στην εξαφάνιση ολόκληρων λαών, ολόκληρων πολιτισμών.

Στην προσπάθεια αυτή των λαών για την ανάδειξη της πολιτισμικής τους ρίζας, βοήθησαν οι επιστήμες, ιδιαίτερα η Αρχαιολογία, η οποία ήταν δυνατό, μέσα από την έρευνά της, να αναδείξει τις πολιτισμικές ρίζες των λαών, που υπέφεραν κάτω από την καταπίεση και την εκμετάλλευση των αυτοκρατοριών. Ενα προεισαγωγικό συμπέρασμα είναι το ερώτημα εάν, τελικά, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, μπορεί να τεθεί ως στοιχείο της παγκοσμιοποίησης και ο πολιτισμός. Εάν, δηλαδή, μπορούμε τελικά να δεχτούμε ότι ο πολιτισμός είναι δυνατόν να αποτελέσει κάποια στιγμή μια παγκόσμια ύλη, η οποία, τελικά, θα διατρέχει τους λαούς, θα τους ενώνει ή θα τους φέρνει αντιμέτωπους, όπως ακριβώς είναι δυνατόν να γίνει με την οικονομία».

«Αυτό είναι ένα δύσκολο ερώτημα. Τι μπορεί, τελικά, να συμβεί, αν και στο θέμα του πολιτισμού μπορεί να ισχύσει η παγκοσμιοποιημένη συμπεριφορά των πολιτισμών των λαών. Το θέμα χρειάζεται να το αντιμετωπίσει κανείς στο χώρο των Βαλκανίων. Τα Βαλκάνια, τελικά, αποτελούν μια ενότητα πολιτισμική. Πρέπει κανείς να προσεγγίσει, όχι μόνο τα μορφολογικά στοιχεία των πολιτισμών που έχουν αναπτυχθεί στην περιοχή, αλλά ταυτόχρονα και τα ουσιαστικά, τα ποιοτικά στοιχεία, π.χ., τη στάση του ανθρώπου απέναντι στο θάνατο, τη γέννηση, απέναντι στη σχέση του με το περιβάλλον, σε σχέση με το οικολογικό πρόβλημα.

Σ' αυτή την περίπτωση του πολιτισμού, το οικολογικό πρόβλημα δεν αντιμετωπίζεται ως μια φυσιολατρία γενική και αόριστη, αλλά ως ένα θέμα κύκλων, μέσα στους οποίους ο άνθρωπος αναδείχνεται ως περιούσιο ον, μέσα από τη δυνατότητα της εργασίας, τη δυνατότητα να παρεμβαίνει στη φύση, στο περιβάλλον και να το αναγκάζει, τελικά, να παραγάγει για το όφελος των δικών του συμφερόντων. Αυτό είναι ένα αποτέλεσμα, που μπορεί κανείς να το παρακολουθήσει από την προϊστορία. Οτι, τελικά, στο σημείο εκείνο που αναδεικνύεται η ουσία η ανθρώπινη, είναι το σημείο εκείνο που ο άνθρωπος, μέσα από τη δουλιά του, καταφέρνει να αντιμετωπίσει το περιβάλλον, να το θεωρήσει και αυτό ως ένα στοιχείο ενός ενιαίου συστήματος.

Επομένως, από εκεί πρέπει να προέρχεται, να παράγεται και η οικολογική μας συνείδηση, από την αντίληψη ότι εμείς και το περιβάλλον αποτελούμε δύο στοιχεία, δύο υποσυστήματα σε ένα γενικό περιβάλλον, άρα δεν μπορούμε να το καταστρέφουμε, τη στιγμή, που, καταστρέφοντάς το, ανατρέπουμε τη λειτουργία του συστήματος και, κατά συνέπεια, καταστρέφουμε τη δική μας ύπαρξη, τη δική μας λειτουργία. Μέσα, λοιπόν, στα Βαλκάνια, αναπτύσσεται αυτό το γενικό, το σύνθετο πολιτισμικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο και εμείς είμαστε ένα στοιχείο. Επομένως, για να καταφέρει κανείς να διασπάσει αυτή την ενότητα, τη δυνατότητα των επιμέρους συστημάτων να συνεργαστούν και επομένως να προωθήσουν την επιβίωση του γενικού τους συστήματος, είναι να παρέμβει και να σπάσει, να αναιρέσει αυτή την ενότητα.

Αυτή τη διάλυση παρακολουθούμε στις μέρες μας. Η διάσπαση των εθνοτήτων μέσα στα Βαλκάνια, η οποία, βέβαια, φοβούμαι ότι θα προχωρήσει, δημιουργεί στους λαούς, τους φορείς του βαλκανικού πολιτισμού, μια ανασφάλεια. Δηλαδή, όταν απομονώνεται κανείς, βγαίνει μέσα από το σύστημα που τον προστατεύει, βγαίνει μέσα από εκείνες τις συνθήκες που του δίνουν τη δυνατότητα να παραγάγει και να αναδειχτεί ως ανθρώπινη προσωπικότητα, αναγκάζεται να αναζητήσει την προστασία. Αν, τελικά, κανείς ακολουθήσει αυτή την πρόταση που λέει ότι είναι παραμύθι η άποψη της ανεξαρτησίας και άρα πρέπει από κάπου να εξαρτηθούμε, αν τελικά δεχτούμε ότι η ένταξή μας μέσα σε έναν κόσμο, μέσω του πολιτισμού, σημαίνει η ένταξή μας μέσα σε ένα σύστημα που μας διευκολύνει να επιβιώσουμε, αλλά και να παραγάγουμε, τότε η ένταξή μας μέσα σε έναν κόσμο, δεν πρέπει οπωσδήποτε να σημαίνει εξάρτηση. Αλλά τότε μόνο θα σημαίνει εξάρτηση, αν μας αποκλείσουν από το δικαίωμα να θεωρούμε τον εαυτό μας μέρος ενός πολιτισμικού συστήματος, οπότε μοιραία και αναγκαστικά θα ζητήσουμε την προστασία. Επομένως, θα αρνηθούμε το δικαίωμα της εθνικής μας ανεξαρτησίας».

«Το τελευταίο ερώτημα είναι τι μπορεί να κάνει ένα αριστερό, ένα κομμουνιστικό κίνημα. Να αναπλάσει, θα έλεγα να αναπαλαιώσει, το όραμα του κομμουνιστικού κόσμου. Καθαρά στις διαστάσεις τις πολιτισμικές. Θα έλεγα, να οδηγήσει τον κόσμο σωστά, στο επίπεδο του πολιτισμού. Να του εξηγήσει ότι ο πολιτισμός δεν αποτελεί ένα σύνολο καλλιτεχνικών εκρήξεων και εκδηλώσεων, αλλά είναι το σύνθετο προϊόν που παράγεται από τον άνθρωπο στην καθημερινή του δραστηριότητα, είτε αυτή αναπτύσσεται στο οικονομικό είτε στο ιδεολογικό, είτε στο κοινωνικό επίπεδο. Να καταλάβει ο κόσμος ότι αυτό που παράγουμε αυτή τη στιγμή είναι πολιτισμός.

Επομένως, για να είναι το υποκείμενο ενός πολιτισμού, πρέπει να είναι το υποκείμενο των καθημερινών αναπτύξεων, των καθημερινών δράσεων, που τελικά είτε τους επιβουλεύονται είτε τους βοηθούν, με στόχο να τους προσαρτήσουν. Αν, τελικά, δουλέψουμε σε αυτήν την κατεύθυνση και σφυρηλατήσουμε αυτήν τη σχέση του απλού ανθρώπου με τον πολιτισμό, ίσως μέσα από εκεί θα καταλάβει και τι σημαίνει εθνική ανεξαρτησία, τι σημαίνει, τελικά, να βρίσκεται μέσα σε μια ζώνη, σε μιαν ενότητα που είναι δυνατόν να επιζήσει, χωρίς να εξαρτηθεί πολιτικά, ιδεολογικά, οικονομικά».

«Καλώς ορίσαμε στον 21ο αιώνα, την τρίτη χιλιετία. Καλώς ορίσαμε στον κόσμο που ανασταίνεται πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο της εποχής του ιμπεριαλισμού όπως ονομάζεται ιστορικά, τη μοιραία εποχή από το 1890 ως το 1914. Καλωσορίσαμε στο μεταμοντέρνο ιμπεριαλιστικό παγκόσμιο περιβάλλον. Τι έχουμε λοιπόν εδώ στο νέο αιώνα;

Εχουμε τη λεγόμενη πλανητική κυριαρχία της ηγεμονίας του καλού, που θριάμβευσε επιτέλους απέναντι στην αυτοκρατορία του κακού, όπως έλεγε ο κ. Ρήγκαν.

Εχουμε επίσης τη θεωρία επιφανών Ελλήνων και ξένων διεθνολόγων ότι στην ιστορία οι δημοκρατίες δεν κάνουν πόλεμο μεταξύ τους, αφού οι μη δημοκρατίες είναι το κακό και οι πόλεμοι άρχιζαν από αυτούς. Οι δημοκρατίες απλώς αμύνονται για τα ιδεώδη της δημοκρατίας.

Εχουμε τη θεωρία ότι υπάρχουν δύο είδη ηγετών, οι νεκρόφιλοι και οι ειρηνόφιλοι. Και έτσι για παράδειγμα ο Μιλόσεβιτς είναι νεκρόφιλος, ενώ οι Κλίντον, Μπλερ, Σολάνα κλπ. είναι ειρηνόφιλοι. Οπως, βεβαίως, ο Κολοκοτρώνης και ο Μακάριος ήταν νεκρόφιλοι και ο Ετσεβίτ ειρηνόφιλος.

Εχουμε τη θεωρία της διάσπασης και του κατακερματισμού των εθνικών κρατών και των ενώσεων στον κατώτερο κοινό παρονομαστή, προκειμένου να υπερασπιστεί η διεθνής κοινότητα τα ανθρώπινα δικαιώματα, αφού οι λαοί δεν μπορούν πλέον σήμερα να συμβιώσουν μεταξύ τους, γιατί άλλαξαν οι θεοί τους και η κοινή πατρίδα, η νέα θεά της Γαλλικής Επανάστασης πρέπει να εξοριστεί διά παντός ως εμπόδιο προς την πορεία προς τη γη της επαγγελίας της παγκοσμιοποίησης.

Εδώ βεβαίως, θα πρέπει να κάνουμε μια αναφορά στην ιστορική εμπειρία του κλασικού ελληνικού κοσμοσυστήματος. Ενας πολύ σημαντικός ιστορικός, ο Φέργκιουσον, εξετάζοντας τη φύση του ελληνικού κοσμοσυστήματος λέει ότι μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και μέχρι τη μάχη της Χαιρώνειας, η πόλη-κράτος παρουσίασε μια καρκινοπάθεια. Δηλαδή τι; Ποτέ δύο πόλεις - κράτη δεν ενώθηκαν, για να αποτελέσουν μια ευρύτερη ενότητα, αλλά κατακερματίζονταν συνεχώς και αυτό δημιουργούσε τρομακτική ανασφάλεια και επιτάχυνε την πολεμική αναμέτρηση, τις συγκρούσεις, τη διάλυση του ελληνικού χώρου και τέλος την κατάληψή του από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Παρουσιάζεται σήμερα η θεωρία να δημιουργήσουμε αυτή την καρκινοπάθεια, δηλαδή των εκατοντάδων μορφωμάτων, όπου αυτά καθώς θα 'ναι αδύναμα θα είναι εξαρτημένα και επομένως θα είναι εύκολη υπόθεση μιας διαχείρισης από ένα ηγεμονικό κέντρο. Αρα κρίσιμο στοιχείο στρατηγικής ηγεμόνευσης είναι ο κατακερματισμός.

Εχουμε την αναβίωση της θεωρίας της άνωθεν αποστολής και της αναγκαστικής υποχρέωσης του λευκού ανθρώπου να εκπολιτίσει και να σώσει τον κόσμο με πολιτική και εργαλείο του τη σύμπραξη για την ειρήνη και το διευρυμένο ρόλο του ΝΑΤΟ.

Εχουμε την επίκληση της αμαρτίας για τις επεμβάσεις, τον πόλεμο και τις δικτατορίες, όπου ο θύτης υποκλίνεται μπροστά στο θύμα του και του ζητά συγχώρεση. Βέβαια, αυτό δεν έχει γίνει ακόμη για τις 15.000 βόμβες που έριξαν τα βρετανικά στρατεύματα κατά τις 44 ημέρες στη μάχη της Αθήνας το Δεκέμβρη και Γενάρη του 19944-1945, ούτε για τον δεκαετή πόλεμο στο Βιετνάμ με τις εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς και την οικολογική καταστροφή της ΝΑ Ασίας, ούτε βεβαίως για τις βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, τους βομβαρδισμούς της Δρέσδης κλπ. Συνεπώς έχουμε ένα δράμα χωρίς κάθαρση, δηλαδή μια παθητική ιστορία.

Προκειμένου, λοιπόν, να επιχειρήσουμε εξήγηση στα παραπάνω θέματα, θα πρέπει να μας βοηθήσει η ιστορική γνώση και η ανάλυση των διεθνών σχέσεων στα βάθη των αιώνων. Ετσι ο Θουκυδίδης, ο θεμελιωτής της ρεαλιστικής θεωρίας των διεθνών σχέσεων μας παραπέμπει στη συμπεριφορά του Δημοκρατικού ηγεμόνα στην εποχή του Πελοποννησιακού Πολέμου. Εδώ έχουμε την εμπειρία από τη συμπεριφορά της Δημοκρατίας των Αθηνών. Η αναμέτρηση των 27 χρόνων μεταξύ των δύο κέντρων του Εληνισμού και τον πρώτο ελληνικό εμφύλιο πόλεμο, τελικώς ο ιστορικός καταλήγει με ένα ερώτημα: Τι έγινε, τι θέματα έλυσε αυτός ο πόλεμος;

Είχαμε την ήττα των Αθηνών και εδώ είναι η απάντηση. Η Αθήνα άρχισε τον πόλεμο, όχι η Σπάρτη. Η δημοκρατία άρχισε τον πόλεμο όχι η μη δημοκρατία. Η Σπάρτη αμυνόταν στο δικό της περιχαρακωμένο χώρο. Αλλά η Αθήνα ήθελε με τον ιμπεριαλιστικό της τρόπο να κάνει την κοσμοκρατορία των Αθηνών και να προσαρτήσει τη συμμαχία της Δήλου στην αθηναϊκή αυτοκρατορία και έτσι οδηγήθηκαν τα 40.000 στρατεύματα στη Σικελία και έτσι έγινε η καταστροφή του ελληνικού κοσμοσυστήματος και επήλθε η απώλεια της δημοκρατίας. Αλλά, απέναντι σ' αυτό έχουμε επιτέλους την κίνηση της Σπάρτης.

Δε φτάνει, λοιπόν, μόνο η ρεαλιστική προσέγγιση, προκειμένου να εξηγήσουμε τι γίνεται με τη νέα ηγεμονία των ΗΠΑ. Από το 1989 και μετά, οπότε τελείωσε ο ψυχρός πόλεμος, η ανθρωπότητα πίστεψε ότι θα σιγήσουν για πάντα τα όπλα, οι εξοπλισμοί και θα μετατραπούν αυτοί οι εξοπλισμοί σε εργαλεία παραγωγής και έτσι το τρομερό και πρωτοφανές κενό 200 προς 1, στο βιοτικό επίπεδο μεταξύ της ΕΕ και της Σομαλίας να αρχίσει να κλείνει, για να έχουμε ένα νέο αιώνα με προτεραιότητα τη μεταφορά πλούτου από το βορρά προς το νότο και την ανακατανομή του παγκόσμιου εισοδήματος. Ο ιμπεριαλισμός θα έμενε μόνο στην ιστορία σαν εφιάλτης από το πολύ μακρινό παρελθόν, μια βλάσφημη εκτροπή του ανθρώπινου γένους.

Ομως η εποχή στην οποία μπαίνουμε, μοιάζει πάρα πολύ με την εποχή που προηγήθηκε του πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Βρεθήκαμε μπροστά στις μεγάλες αντιφάσεις. Μεγάλα εργατικά κινήματα. Εργαζόμενοι στις κυρίαρχες χώρες τότε, Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, οργανωμένοι στα μεγάλα εργατικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, ορκίζονταν «ποτέ στον πόλεμο». Και όμως όταν φτάσαμε στις παραμονές του πολέμου, οι σοσιαλδημοκράτες στη Γερμανία, αφού διέσπασαν το κίνημα είπαν «ναι» στα κονδύλια, «ναι» στους εξοπλισμούς, όπως έκαναν και οι εργατικοί στην Αγγλία και οι σοσιαλιστές στη Γαλλία. Και οδηγηθήκαμε στο Βερντέν με 5 εκ. νεκρούς, Αγγλους, Γάλλους και Γερμανούς, που ο καθένας ανέμιζε τη δική του σημαία. Εκεί θυσιάστηκε η εργατική τάξη. Τι πρόβλημα έλυσε ο καπιταλισμός; Τι πρόβλημα έλυσε ο ιμπεριαλισμός; Η προσπάθεια που έκανε η Γερμανία το 1890 να μπει και αυτή στις αγορές, να σπάσει δηλαδή την ιμπεριαλιστική περικύκλωση και να βγει στην Αφρική, να σχεδιάσει ένα σιδηρόδρομο από το Βερολίνο ως τη Βαγδάτη, να ανταγωνιστεί με τους Αγγλους και τους Γάλλους, μας οδήγησε βασικά στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.

Σήμερα βρισκόμαστε στη Νέα Εποχή, όπου πρέπει να καλωσορίσουμε πλέον την αναβίωση του νέου ιμπεριαλισμού. Ας δούμε όμως τις διαστάσεις της νέας οδυνηρής περιπέτειας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Για να την καθορίσουμε αυτή, πρώτα πρέπει να δούμε την πολιτική της ηγεμονίας, μετά το 1989. Γνωρίζουμε καλά ποια είναι η αμερικανική πολιτική από το 1947 ως το '89. Σε μία από τις βασικές υποθέσεις εργασίας της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής μετά το '47 για την πολιτική περικύκλωσης της Σοβιετικής Ενωσης, αναφέρονταν πως όταν υπάρχει σύγκρουση μεταξύ των στρατηγικών και πολιτικών συμφερόντων θα υπερισχύουν πάντα τα στρατηγικά συμφέροντα.

Αυτό μας είπε και ο Κλίντον. Αφού υπήρχε προτεραιότητα των στρατηγικών συμφερόντων, πήρατε μια ωραία δικτατορία για να μάθετε. Αρα λοιπόν πρέπει να παραπέμψουμε πίσω στις παραμονές του '67 και στην αφέλεια κάποιων πολιτικών δυνάμεων και πολιτικών ηγετών στην Ελλάδα, που έλεγαν ότι δε θα γίνει δικτατορία, διότι δε γνώριζαν καλά τη φύση του ιμπεριαλισμού, τη φύση της αμερικανικής πολιτικής. Και ενδεχομένως -κάποιοι μπορεί σκόπιμα- κάποιοι διέπραξαν ολέθρια σφάλματα γιατί δεν προετοίμασαν μια πάλη του λαού, να σταματήσει αυτή η δικτατορία, αυτή η εκτροπή, η οποία έγινε και στην Κύπρο, έγινε και στη Χιλή και αλλού, γιατί ήταν μέσα στις προδιαγραφές της αμερικανικής πολιτικής. Βέβαια, ο κάθε Πρόεδρος της Αμερικής μπορεί να την εφαρμόσει διαφορετικά και μπορεί να λέει ο Κένεντυ «είμαι Βερολινέζος», όπως λέει σήμερα ο Κλίντον, αλλά δεν μπορεί να ξεφύγει από τις προδιαγραφές της πολιτικής.

Σήμερα λοιπόν, μετά το '89, εγώ θεωρώ ότι μάλλον ισχύουν πολλές από τις βασικές υποθέσεις εργασίας και άλλες που έχουν επιπλέον δημιουργηθεί. Δηλαδή τι. Οτι τα αμερικανικά συμφέροντα είναι παγκόσμια, ότι κάθε περιοχή του κόσμου είναι κρίσιμη για τα αμερικανικά συμφέροντα, ότι η Αμερική έχει και την τεχνολογία και την ικανότητα να επιβάλει την ασφάλεια των συμφερόντων της παντού στον κόσμο, ότι έχει τη δυνατότητα να διεξάγει δύο πολέμους, ταυτόχρονα. Ομως, εάν ισχύει και μια ακόμη από τις υποθέσεις εργασίας, ότι δηλαδή οι ΗΠΑ θα προστατεύσουν την ηγεμονία τους και δε θα δεχτούν να αναδειχτεί καμία άλλη μεγάλη δύναμη στον πλανήτη, τότε έχουμε πολύ μεγάλο πρόβλημα.

Ο κόσμος, όπως σήμερα αναδιπλώνεται και ανοίγει στον 21ο αιώνα, δεν είναι μονοδιάστατος. Υπάρχουν τουλάχιστον 6 κέντρα στον πλανήτη μας, είτε οργανωμένα είτε υπό εκκόλαψη, που ενδεχομένως είναι ανταγωνιστικά. Οι ΗΠΑ, η ΕΕ υπό συγκρότηση, η Ρωσία που ανασυγκροτείται, η Κίνα, η Ινδία και η Ιαπωνία. Η φύση, λοιπόν, του κόσμου σήμερα δεν μπορεί να περιοριστεί στην ηγεμονία μιας χώρας. Ετσι η αμερικανική ηγεμονία είναι δυσλειτουργική. Αυτή, λοιπόν, η θέση πως η Αμερική θα ηγεμονεύει, ιστορικά αλλά και αναλυτικά δε δικαιώνεται.

Εχουμε έναν κόσμο, που όλα τα στοιχεία δείχνουν πως στα επόμενα 20 - 30 χρόνια θα είναι πάρα πολύ ανταγωνιστικός για τις αγορές, τις οικονομίες και επομένως αναμένουμε μεγάλες εξελίξεις σε ό,τι αφορά τη φύση του νέου διεθνούς συστήματος. Εάν οι ΗΠΑ θέλουν να κρατήσουν την ηγεμονία στον κόσμο μπορούν να το κάνουν μόνο με έναν τρόπο, τουλάχιστον για ένα διάστημα. Να πάρουν την Ευρώπη μαζί τους, να διευρύνουν τη δύναμη και την οικονομία τους σε όλη την ΕΕ και ενδεχομένως να ενσωματώσουν όλη την Ανατολική Ευρώπη. Αυτό, όμως, προϋποθέτει τη δημιουργία ενός κατεστημένου στο βόρειο ημισφαίριο, το οποίο ουσιαστικά θα νέμεται όλες τις πηγές και θα στερεί το άλλο κομμάτι του κόσμου από την ανάπτυξη του βιοτικού επιπέδου. Επομένως, η διεύρυνση του ΝΑΤΟ συμβαδίζει με τη διεύρυνση της ηγεμονίας των ΗΠΑ.

Ετσι, λοιπόν, το πρώτο πρόβλημα, το οποίο έμπαινε προς διαχείριση ήταν τα Βαλκάνια, για να συγκροτηθεί αυτό το μέτωπο. Αυτή η προβληματική περιοχή, όπου συγκρούονταν πάντα συμφέροντα μεγάλων δυνάμεων και φάνηκε ότι τα συμφέροντα των ΗΠΑ δεν περιορίζονται μόνο στην Ελλάδα. Επρεπε, λοιπόν, να υπάρξει μια πολιτική διαχείρισης των Βαλκανίων, μέσα από τις αντιθέσεις ή την εξώθηση μιας τεχνικής κρίσης, η οποία είχε αρχίσει με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και θα απέβαινε προς όφελος των ΗΠΑ.

Η κρίση στα Βαλκάνια θα συνεχίσει. Ομως νομίζω ότι η νέα κρίση μετατοπίζεται στην Κεντρική Ασία, σε έναν άλλο κρίσιμο πλέον περίγυρο. Γνωρίζουμε ότι το ενεργειακό κέντρο του κόσμου, τα αποθέματα της ενέργειας, τουλάχιστον τα πετρελαϊκά βρίσκονται κυρίως στη Μέση Ανατολή και την Κασπία. Η διαχείριση, λοιπόν, αυτών των ενεργειακών κέντρων στην πολύ κρίσιμη περιοχή της Κεντρικής Ασίας, η οποία αναδιατάσσεται σήμερα μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, είναι προϋπόθεση για να στηριχτεί αυτή η νέα πολιτική. Και αυτό βεβαίως είναι φοβερά επικίνδυνο, γιατί εδώ αγγίζουμε σε δύο μεγάλα θέματα. Σ' αυτό που λέγεται ανασυγκρότηση της Ρωσίας και τη διασφάλιση της ενότητας της Ρωσικής Ομοσπονδίας και στο πιο ευάλωτο σημείο της Κίνας, τη δυτική Κίνα με τα 100 εκ. μη Κινέζους (διάφορες μειονότητες) που αποτελούν διασπαστική απειλή και προς τη Ρωσία και προς την Κίνα.

Σ' αυτό το σημείο, οι ΗΠΑ θέλουν να ρυθμίσουν το διεθνές σύστημα. Αυτή είναι μια παλιά πολιτική της Δύσης γενικότερα, της διαχείρισης της Κεντρικής Ασίας. Και το επικαλούνται οι επιστήμονες ως το σφάλμα της Δύσης, δηλαδή ότι επέτρεψε μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο στη Ρωσία να κινηθεί στην κεντρική Ασία. Και από εκεί εμείς συμπεράναμε ότι επέρχεται Αφγανιστάν. Δηλαδή ότι μετά το κλείσιμο του Βιετνάμ που η αντιπαράθεση έγινε μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ενωσης, ότι πλέον η σύγκρουση θα άρχιζε από εκεί. Αυτή η σύγκρουση θα συνεχιστεί. Ο ιμπεριαλισμός σήμερα είναι πάρα πολύ επικίνδυνος, διότι θέλει να θέσει υπό τον έλεγχό του κρίσιμες περιοχές του κόσμου. Και αυτό είναι μόνο η αρχή. Θα έχουμε ανταγωνισμούς στην Ασία, σε άλλες κρίσιμες περιοχές του πλανήτη.

Επομένως θα έλεγα, ότι η συνειδητοποίηση της κρίσης του ιμπεριαλισμού ως ο στόχος, ή το αδιέξοδο του καπιταλισμού, να ηγεμονεύσει υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ, είναι αυτό το σημείο που θα πρυτανεύσει στα επόμενα 10 χρόνια. Εγώ δε δέχομαι ότι είναι δυνατόν μια χώρα να μπορέσει να ηγεμονεύσει τον πλανήτη. Δεν είναι δυνατό. Για να γίνει προϋποθέτει τη συγκρότηση μιας μεγάλης συμμαχίας, στην οποία είμαστε άμεσα μπλεγμένοι και ενδεχομένως θα υπάρξει μια βαθιά εμπλοκή της χώρας μας σ' αυτή την περιπέτεια για την ηγεμονία του νέου ΝΑΤΟ από τη Βόρειο Αμερική μέχρι το Καζαχστάν, την Τουρκία και τον Περσικό Κόλπο.