«(...)Τα ξημερώματα τους είδαμε να έρχονται από την Υμηττού, τους φέρνανε από το Χαϊδάρι. Παρόλο που είχαμε αντιμετωπίσει κι άλλες φορές εκτελέσεις στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, κατά τις οποίες οι Γερμανοί πότε εκτελούσαν τριάντα, πότε δεκαπέντε, αυτή τη φορά παγώσαμε. Ερχόντουσαν τα καμιόνια το ένα πίσω από το άλλο^. πολλά καμιόνια, δεν ήταν ούτε ένα ούτε δύο, ήταν πολλά. Καθώς πλησίαζαν, οι κρατούμενοι μέσα από τα καμιόνια πετούσαν έξω ό,τι μπορούσαν, μα ένα γράμμα, ένα σημείωμα για τους δικούς τους, για τον κόσμο: "Πεθαίνω για την πατρίδα", έγραφαν. Και ήταν κομμουνιστές και οι διακόσιοι με τη σωστή έννοια της λέξης.

(...) Πραγματικά και οι διακόσιοι στάθηκαν απέναντι στο θάνατο με ηρωισμό, με παλικαριά. Κανένας δε δέχτηκε να του δέσουν τα μάτια. Και η κάθε εικοσάδα έφτανε στο σημείο της εκτέλεσης τραγουδώντας τον Εθνικό Υμνο.

(...) Και σηκώνανε ορισμένοι και τις δύο γροθιές. Τις σήκωσε κι ο Σουκατζίδης, ακροναυπλιώτης κι αυτός. Ηταν σαν να πήγαιναν σε γιορτή κι όχι για να εκτελεστούν.

Απορούσα καθώς ακούγαμε εκείνα τα λίγα λόγια από τα τραγούδια. Γιατί όλο το τραγούδι δεν προλάβαιναν να το τελειώσουν, στροφές έλεγαν, ο καθένας το δικό του, με τον δικό του μοναδικό τρόπο και με τις γροθιές υψωμένες. (...).

(...) Εμείς παρακολουθούσαμε με τα κιάλια και συζητούσαμε πώς θα αντιμετωπίσουμε την κατάσταση, πώς θα κρατήσουμε το ηθικό του κόσμου. Οταν έφυγαν οι Γερμανοί, κατεβήκαμε, μιλήσαμε στον κόσμο, και εκείνη την ημέρα έγινε επιστράτευση κομμουνιστών. Διακόσιους σκοτώσανε, επιστρατευτήκαμε άλλοι κομμουνιστές στη θέση τους - γιατί αγωνιστές υπήρχαν ήδη πάρα πολλοί».

Η «μικρή ιστορία», όταν αφορά ιστορικές περιόδους οι πρωταγωνιστές των οποίων, «διάσημοι» ή «άσημοι», βρίσκονται ακόμη εν ζωή, εξυπηρετείται συνήθως από τη μέθοδο των προσωπικών συνεντεύξεων. Αυτές οι συνεντεύξεις αποτελούν εξαιρετικά σημαντικό πρωτογενές υλικό για τον ιστορικό: Το πρόβλημα δημιουργείται πολλές φορές σε σχέση με τη χρήση αυτών των πηγών, σε σχέση με το πώς ο ιστορικός εντάσσει την «ατομική» ιστορία στο ευρύτερο πλαίσιο των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών και των πολιτικών γεγονότων της συγκεκριμένης εποχής. Το πρόβλημα, σε τελευταία ανάλυση, για τον ιστορικό, δεν είναι η εξατομίκευση της ιστορίας αλλά η αναγωγή από το προσωπικό, το ατομικό, στο γενικό και συλλογικό.

Θαρρώ πως μπροστά στο βιβλίο που έχουμε στα χέρια μας, τόσο ο ιστορικός όσο και ο απλός αναγνώστης δε θα έχει να αντιμετωπίσει κανενός είδους μεθοδολογικά προβλήματα. Τέτοια είναι η δύναμη και το κύρος της αφήγησης. Η καλή δημοσιογράφος Αννα Μπαλλή, με ειδίκευση σε θέματα Βαλκανίων, αλλά και με ιδιαίτερη ευαισθησία απέναντι στο ζήτημα της παρουσίας και της δράσης των γυναικών στο δημόσιο βίο, στους εθνικοαπελευθερωτικούς και ταξικούς αγώνες του λαού μας, έχει καταγράψει στο νέο βιβλίο της «Ευτυχία Μορίκη - Η "μάνα" της Καισαριανής - Μαρτυρία» (από τις εκδόσεις «Μαραθιάς»), τη ζωή, τη δράση, την τραγωδία, αλλά και την πίστη στο λαό και στο κόμμα της, της κομμουνίστριας και ηρωίδας της Εθνικής Αντίστασης Ευτυχίας Μορίκη, μέσα από τις ίδιες τις αφηγήσεις της.

Η Ευτυχία Μορίκη τραυματίζεται σοβαρά κατά το Δεκέμβρη. Συλλαμβάνεται και υφίσταται απίστευτα βασανιστήρια και εξευτελισμούς, που θα υποσκάψουν σοβαρά την υγεία της. Καταδικάζεται από έκτακτο στρατοδικείο σε θάνατο, αλλά η ποινή της μετατρέπεται σε ισόβια (καθώς, την περίοδο της Κατοχής, ήταν ανήλικη) και παραμένει για 12 χρόνια στις φυλακές, για να βγει με κατεστραμμένη υγεία και να ξεκινήσει την κοινή της ζωή με το σύντροφό της, χωρίς ποτέ να αποστασιοποιηθεί από το λαϊκό κίνημα.

Το κυρίως σώμα του βιβλίου - η αφήγηση της Μορίκη - συνοδεύεται από προλογικό σημείωμα της Αννας Μπαλλή, από σημείωμα του ιστορικού κομμουνιστή δημάρχου της Καισαριανής, Παναγιώτη Μακρή, ποίημα για την Ευτυχία Μορίκη του αγωνιστή ποιητή Κώστα Καλατζή, που εκτελέστηκε κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, και μικρό απόσπασμα από το έργο της Ναταλίας Αποστολοπούλου «Περήφανες και αδούλωτες». Τέλος, περιλαμβάνει αναλυτικές σημειώσεις για τα πρόσωπα και τους φορείς που αναφέρονται στην αφήγηση της Μορίκη, μαζί με τη μεταγραφή σημειωμάτων που άφησαν οι «200» της Καισαριανής: Αυτό το τελευταίο κομμάτι καθιστά το βιβλίο εξαιρετικά χρήσιμο για τους νεότερους αναγνώστες.

Μ' ένα λόγο, πρόκειται για ένα βιβλίο συγκλονιστικό για τον απλό αναγνώστη, σημαντικό για τον ιστορικό και απόλυτα αναγκαίο για το νέο - και, ιδίως, για τη νέα - που θέλει να βρει το νήμα της ιστορικής μνήμης και να συνδεθεί με το πλούσιο αγωνιστικό παρελθόν του λαού μας.

Κι έρχεται το δέντρο, το δέντρο

της καταιγίδας, το δέντρο του λαού.

Απ' τη γη ανεβαίνουν οι ήρωές του

όπως τα φύλλα απ' το χυμό,

κι ο άνεμος θρίβει τα φυλλώματα

της βουερής ανθρωποθάλασσας

ώσπου πέφτει στη γη ξανά.

Κι έρχεται το δέντρο, το δέντρο

που τράφηκε με γυμνούς νεκρούς,

νεκρούς μαστιγωμένους

και πληγωμένους,

νεκρούς με απίθανη όψη,

παλουκωμένους σε κοντάρια,

κομματιασμένους στην πυρά,

αποκεφαλισμένους με τσεκούρια,

πετσοκομμένους απ' τα τέσσερα άλογα,

σταυρωμένους μες στην εκκλησιά.

Κι έρχεται το δέντρο, το δέντρο

που 'ναι οι ρίζες του ζωντανές,

πήρε μαρτυρικό νίτρο,

φάγαν οι ρίζες του αίμα,

ρούφηξε δάκρυα απ' το χώμα:

τ' ανέβασε με τα κλαδιά του,

τα μοίρασε μες στην αρχιτεκτονική του.

Γίναν αόρατα λουλούδια, άλλοτε λουλούδια θαμμένα

κι άλλοτε τα πέταλά τους

φωτίσαν σαν πλανήτες.

Κι ο άνθρωπος μάζεψε απ' τους κλώνους

τα δεμένα μπουμπουκάκια,

χέρι χέρι τα παράδωσε

σα ρόδια ή μαγνόλιες,

και κείνα ευθύς τη γη ανοίξαν,

κι έφτασαν ψηλά ως τ' αστέρια.

Αυτό το δέντρο των ελεύτερων.

Η ως άνω έκδοση, μια ανατύπωση από το Σύλλογο Φίλων Αρχείου και Μουσείου Γιώργου Δενδρινού και Νιοχωριτών Συγγραφέων «Ο Φλωριάς», περιέχει εκτός από το «ρομάντζο» «Ιχώρ», τη νουβέλα «Ο Μαμμούθ» με εισαγωγικό σημείωμα του Γιώργου Κοτζιούλα και το διήγημα «Ειρήνη Υμίν». Η εισαγωγή και η επιμέλεια είναι του Βαγγέλη Σακκάτου.

Το «Ειρήνη Υμίν» είναι θαλασσινό-ψαράδικο διήγημα, όπου οι ψαράδες ζουν σε πρωτόγονες συνθήκες, οι οποίες αντανακλούνται στις μεταξύ τους σχέσεις.

Η σατιροδραματική νουβέλα «Ο Μαμμούθ» μιλάει για τη διχασμένη προσωπικότητα ενός δημοσιογράφου της σειράς, που ονειρεύεται να γίνει σπουδαίος (μαμμούθ), αλλά στο τέλος γελοιοποιείται και χαντακώνεται. Ο Δενδρινός αφιέρωσε το «Ο Μαμμούθ» στα στοιχεία της φύσης, που δεν τον πίκραναν ποτέ.

«Ολο αυτό το παιχνίδι πραγματικού και φανταστικού», θα πει στην αναλυτική εισαγωγή του ο Βαγγέλης Σακκάτος, «όλη αυτή η διαπλοκή, διασταύρωση και τ' ανακάτεμα της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας με τους φανταστικούς αποκρουστικούς κόσμους της θρησκευτικής μεταφυσικής φαντασίωσης, παλιάς και νεότερης - σε επίπεδο πάντα χιουμοριστικό, σαρκαστικό, αλλά και αυτόχρημα τραγικό - το σκόπιμο ανακάτεμα μορφών και εννοιών της σύγχρονης εποχής, του μεσαίωνα, αλλά και της αρχαίας ιστορίας και μυθολογίας, μυρίζει κάπως, αν εξαιρέσουμε τη σάτιρα, Ομηρο. Υπενθυμίζουμε πώς τα κείμενα που φέρνουν το όνομα του "μεγάλου τυφλού" παίζουν διαρκώς σε δύο επίπεδα, κινούνται αέναα ανάμεσα στο πραγματικό-ιστορικό και το φανταστικό μέρος των θεμάτων τους - αν και με άλλες προθέσεις - αλληλοσυμπληρώνουν τόνα τ' άλλο και ισοζυγίζονται με αφάνταστη μαεστρία».

Στο ιστόρημα «Παρακαλώ μη θίγετε το φασισμό μου», έχει ντυθεί μαγκιά και τσαμπουκά. Σε αριστοφανικές σκηνές σε μια ταβέρνα τα λαϊκά και λαϊκίστικα ανακατεύονται σε μια γελοιογραφική φιλοσοφία ζωής του κοινού νου, που δε συνειδητοποιεί το δηλητήριο που έχει αφομοιώσει.

Στο πρώτο ιστόρημα το δράμα της προσφυγιάς εν πλω βιώνεται από τη σκοπιά ενός μικρού κοριτσιού, της Νουριόμ (Ιράκ; Παλαιστίνη; Δεν έχει σημασία. Η ουσία είναι μία) και συγκλονίζει στην αποδραματοποιημένη ευθύτητά του.

Στο «Η κεφαλίνα» ένα ψάρι θηλυκό «γελάει» με την αγαρμπιά ενός ψαροτουφεκά, αλλά την πληρώνει...

Στο «Η Σόφι έζησε σαν ζαρκαδάκι» ένα διανοητικά καθυστερημένο κορίτσι γίνεται το «παιχνίδι» νέων αντρών, παθαίνει ατύχημα και κουβαλάει «εκτός απ' τα δικά της και το δικό μας κουσούρι, αυτό που τη φορτώσαμε».

Είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους τα ιστορήματα και φωτίζουν και πολύ διαφορετικές πτυχές των χαρακτήρων και των καταστάσεων. Χαρακτηριστικό γνώρισμα η απουσία συνειδητοποίησης του εκφασισμού της καθημερινότητας.

Σαν «επιδόρπιο» στο τέλος των δώδεκα ιστορημάτων έχουμε τον εφιάλτη του Καραγκιόζη, ίσως σαν επίλογο, για να βγάλει ο αναγνώστης τα δικά του συμπεράσματα!