ΑΛΚΗ ΖΕΗ

εικονογρ. Φωτεινή Στεφανίδη

Εκδόσεις: Κέδρος, 2007, Σελίδες 152

Με το νέο της μυθιστόρημα «Ο ψεύτης παππούς», η Αλκη Ζέη παίρνει τους νεαρούς αναγνώστες της σε ένα ακόμη πολυκύμαντο ταξίδι, ανάμεσα στην πραγματικότητα και στις φαντασιώσεις, στις βιωμένες ιστορικές στιγμές που μοιάζουν παραμύθι και στα όνειρα που διεκδικούν να γίνουν ζωή.

Ηρωας αυτή τη φορά, ένας παππούς, και θαυμαστής του ο μικρός εγγονός του. Γύρω τους όλοι οι άλλοι: Η οικογένεια, η οικιακή βοηθός, οι φίλοι, οι μαθητές του παππού, οι συμμαθητές του εγγονού, προπάντων όμως οι αναμνήσεις. Τόσο ζωντανές που ν' αποτελούν κομμάτι της καθημερινότητας.

Με εξαιρετική μαεστρία η συγγραφέας εισάγει θέματα που αγγίζουν ιδιαίτερα τους νέους σήμερα. Την απόρριψη ή περιθωριοποίηση των «διαφορετικών», τη μοναξιά των παιδιών και των γέρων, τη νοσταλγία των μεταναστών, την αγωνιστικότητα αυτών που έχουν γεννηθεί για να μάχονται και ποτέ δε βολεύονται.

Ο παππούς του μικρού Αντώνη ήταν κάποτε ηθοποιός, όμως εξακολουθεί να διδάσκει από αγάπη στην τέχνη, πάντα πρόθυμος και να «παίζει» για χάρη του Αντώνη τα παθήματα και τα στιγμιότυπα που συνήθως οι άλλοι αφηγούνται.

Κάποτε, παίρνει τον εγγονό του σ' ένα ταξίδι στο Παρίσι, τον τόπο της νιότης, των αγώνων για την πατρίδα και της μυστικής και χαμένης αγάπης του. Γιατί στη ζωή του παππού, όπως και στη ζωή του Αντώνη υπάρχει ένα μυστήριο.

Στο Παρίσι, λοιπόν, με τις μνήμες της εποχής της χούντας, παππούς και εγγονός σμίγουν τις καρδιές τους, όπως οι ενθυμήσεις με τις συνέπειές τους.

«Το Παρίσι για μας που το ξέραμε από πριν δεν ήταν απλά μια μαγική πόλη, που ίσως δεύτερη δεν υπήρχε στον κόσμο. Ηταν μια πόλη ελεύθερη που μας έκανε να πονάμε ακόμα πιο πολύ που η δικιά μας η Αθήνα, κι όλη η πατρίδα μας, είχε χάσει την ελευθερία της. Αγωνιζόμαστε μ' όλη μας την ψυχή να πείσουμε τους φίλους, τους γνωστούς, κι αν ήταν δυνατόν όλους τους Γάλλους, κι ολόκληρο τον κόσμο ακόμα, πως έπρεπε να φύγει από τη μικρή μας χώρα το πουλί με τα μαύρα φτερά που τη σκέπαζε, γιατί μόνο η ελευθερία της ταίριαζε. Η ελευθερία έτσι όπως την υμνούσαμε από τα θρανία του δημοτικού».

Με το χαρακτηριστικό στιλ της - το χιούμορ, την ντροπαλή τρυφερότητα, την απλότητα στη διατύπωση των πιο περίπλοκων θεμάτων - η Αλκη Ζέη φτιάχνει μια καθημερινή ζωή, οικεία κι όμως περιβεβλημένη με μύθο, συνηθισμένη, αλλά πλούσια σε ερεθίσματα για συλλογισμό και κριτική.

Εκπληξη αποτελεί η εμφάνιση του βιβλίου με τη θαυμάσια εικονογράφηση της Φωτεινής Στεφανίδη. Δεν είμαστε συνηθισμένοι σε μυθιστορήματα που συνοδεύονται από εικονογράφηση... Συνήθως οι εκδότες θεωρούν ότι τα μεγάλα παιδιά δεν έχουν ανάγκη από εικόνα. Ας ελπίσουμε ότι τούτη η εξαίρετη πραγματικά καλλιτεχνική πρόταση θα αποτελέσει αφετηρία για μια αναθεώρηση της παλιάς αντίληψης. Το βιβλίο είναι ένα ενιαίο έργο τέχνης. Οσο πιο πλήρης η καλλιτεχνική απόλαυση, τόσο πιο βαθιά η επίδραση.

Ζ. Β.

«Το παιδικό βιβλίο είναι αποτυχημένο

αν δεν το διαβάζει με απόλαυση ο μεγάλος».

Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ΤΟ ΠΑΓΩΝΙ

Εδώ και αρκετά χρόνια ακούγεται η άποψη ότι δε χρειάζεται επιλογή στα βιβλία που δίνουμε στα παιδιά, ότι τα παιδιά μπορούν και πρέπει να διαλέγουν μόνα τους. Ακούγεται ακόμη και τούτο: ότι τελικά δεν υπάρχει λόγος να ξεχωρίζουμε τα βιβλία σε παιδικά και ενηλίκων, «παιδική λογοτεχνία» δεν υπάρχει, είναι εφεύρημα.

Ας αρχίσουμε από το τελευταίο, γιατί αυτό, με τη δήθεν οικουμενικότητα της λογοτεχνίας που διαλαλεί, είναι το πιο επικίνδυνο.

Τα παιδιά, ως την εφηβεία περίπου, έχουν λιγότερες εμπειρίες και γνώσεις από ό,τι οι ενήλικες, μεγαλύτερη φαντασία, αλλά μικρότερη απ' αυτούς διανοητική και ψυχική ωριμότητα, και, κυρίως, διαφορετικό τρόπο δόμησης της σκέψης. Αντιλαμβάνονται επομένως τον κόσμο, το λόγο, τα νοήματα, με διαφορετικό τρόπο.

Τα παιδικά βιβλία είναι παιδικά, επειδή ακριβώς μιλούν στο κοινό τους με τον κώδικα που είναι οικείος στην παιδική ηλικία. Αυτό είναι που τα κάνει διαφορετικά. Σ' αυτά, ο λόγος, η οικοδόμηση του μύθου, η ιδεολογία, ανταποκρίνονται στην αντιληπτικότητα της παιδικής ηλικίας και στη συναισθηματική νοημοσύνη αυτού του κοινού.

Αυτοί που υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει διάκριση ηλικιών, πιθανόν, νομίζουν ότι το παιδί είναι ένας ενήλικος σε μικρογραφία...

Ωστόσο, προσοχή, η διάκριση δε σημαίνει κατώτερη ποιότητα, όπως και το παιδί δεν είναι κατώτερο του ενήλικα! (Αλίμονο αν το διαφορετικό το θεωρούμε κατώτερο...) Πολλά είναι αριστουργήματα. Γι' αυτό και συχνά οι μεγάλοι βυθίζονται με χαρά στην απόλαυση ενός παιδικού βιβλίου. Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου το έχει ήδη πει.

Ως προς το ζήτημα αν χρειάζεται ή όχι επιλογή, θα μπορούσε κανείς να κάνει τον εξής συλλογισμό:

Σε μια ιδανική κοινωνία πολιτισμού, ουσιαστικής παιδείας και άδολης αξιοκρατίας, στην οποία η επίσκεψη στις βιβλιοθήκες θα ήταν μια καθημερινή τακτική, και οι βιβλιοθήκες θα ήταν εφοδιασμένες με πολλά και ποικίλα βιβλία και όχι μόνο με τα μπεστ - σέλερ της βιτρίνας και των δημοσίων σχέσεων, σε μια ιδανική μη καταναλωτική κοινωνία, δε θα παίζαμε με τόσο ζήλο το κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού. Στη δική μας όμως κοινωνία και εποχή, όπου όλα ρυθμίζονται από τις εμπορικές στρατηγικές και όλα κυριαρχούνται από «επικοινωνιακή» νοοτροπία και τακτική, όπου βιβλιοθήκες σχεδόν δεν υφίστανται, όπου εξοικείωση με το βιβλιοπωλείο είναι ανύπαρκτη, ενώ με τις κάθε είδους οθόνες καθημερινά, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μη βρεθούν ποτέ κοντά στο παιδί καλά έργα - πιο σίγουρο είναι ότι θα κατακλύζεται από εμπορικά, από ασήμαντα, από ατροφικά υβρίδια λογοτεχνίας σε αστραφτερό περιτύλιγμα, που θα το συνηθίσουν στη μετριότητα και δε θα το κάνουν ποτέ αναγνώστη.

Αλλά για να επιλέξουμε, πρέπει να γνωρίζουμε.

Γι' αυτό καλό είναι να διαβάζουμε τα βιβλία των παιδιών και να κουβεντιάζουμε με το παιδί γι' αυτά. Ενα βιβλίο που γίνεται αντικείμενο συζήτησης πολλαπλασιάζει τα οφέλη και ενισχύει την απόλαυση του διαβάσματος, δημιουργεί γέφυρα συντροφικότητας με τον γονιό, ενώ με τον επιδέξιο σχολιασμό εξουδετερώνονται αστοχίες και ανοησίες που ίσως περιέχονται στις σελίδες.

Η επιλογή δεν είναι μόνο προστασία - είναι κυρίως παιδεία, μέθοδος ερμηνείας και αναζήτησης της ουσίας.

Εξάλλου, συστηματικά διαλέγουμε το καλύτερο για το παιδί μας, σε όλους τους τομείς, από το καλό σχολείο ως την καλή τροφή. Αν τ' αφήναμε ανεκπαίδευτα θα τρέφονταν μόνο με γαριδάκια.

Ζωή Βαλάση