Οταν αναφερόμαστε στις επιπτώσεις του επαγγελματικού κινδύνου στην υγεία των γυναικών, μελετάμε πρακτικά με ποιο τρόπο οι συνθήκες και οι όροι εργασίας συνδέονται με τα εργατικά ατυχήματα, τις επαγγελματικές ασθένειες, αλλά και την πρόωρη φθορά της υγείας, την πρόωρη γήρανση του οργανισμού.

Η ανάγκη εξειδίκευσης στην υγεία των γυναικών, όταν αναφερόμαστε στις συνέπειες από την έκθεση σε επαγγελματικούς παράγοντες κινδύνου, προκύπτει από τις ιδιαιτερότητες του γυναικείου οργανισμού, τους όρους απασχόλησης των γυναικών και την πρόσθετη επιβάρυνση των γυναικών με το νοικοκυριό, την ανατροφή των παιδιών και τη φροντίδα ηλικιωμένων ή άλλων εξαρτώμενων μελών της οικογένειας, που αποτελεί για την πλειοψηφία των γυναικών ένα «δεύτερο 8ωρο εργασίας».

Η επιβάρυνση της υγείας από τους χημικούς, φυσικούς, βιολογικούς ή οργανωτικούς παράγοντες επαγγελματικού κινδύνου δεν είναι αναπόφευκτη, ούτε είναι ατομική ευθύνη των εργαζομένων. Χρειάζεται να γίνει συνείδηση ότι η προστασία της υγείας και ασφάλειας στην εργασία είναι εργοδοτική ευθύνη. Τα μέτρα προστασίας, που υπάρχουν και είναι αποτελεσματικά, οι εργοδότες τα θεωρούν περιττά έξοδα, εμπόδιο στην κερδοφορία τους, εμπόδιο στην ανταγωνιστικότητα.

Οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις που προωθεί η ΕΕ και οι ελληνικές κυβερνήσεις εδώ και δεκαετίες πριν τα μνημόνια και την κρίση, με στόχο να γίνουν πιο φθηνοί και ευέλικτοι οι εργαζόμενοι για τους επιχειρηματίες, έρχονται να πολλαπλασιάσουν τους κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι ελαστικές σχέσεις και τα ωράρια εργασίας, οι υπεργολαβίες, οι ενοικιαζόμενοι, η μαθητεία, παράγοντες που είναι συνδεδεμένοι με την επιβάρυνση της υγείας, την αύξηση τόσο των δεικτών συχνότητας και βαρύτητας των εργατικών ατυχημάτων, όσο και των επαγγελματικών ασθενειών. Πρόκειται για σχέσεις εργασίας που χαρακτηρίζονται όχι μόνο από τη διάλυση του ελεύθερου χρόνου, για να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα και η εντατικοποίηση της δουλειάς, αλλά και με την ανασφάλεια των εργαζομένων, που συχνά εναλλάσσουν αυτές τις θέσεις εργασίας με την ανεργία ή την υποαπασχόληση. Επιπλέον, με την αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης καταδικάζουν ηλικιωμένους ανθρώπους σε ακόμη περισσότερα χρόνια έκθεσης σε επαγγελματικούς κινδύνους. Ταυτόχρονα, με την κατάργηση των ΒΑΕ καταργείται στην ουσία ένας θεσμός που στόχο έχει την προστασία από την πρόωρη φθορά και γήρανση σε εργαζόμενους που δουλεύουν σε ιδιαίτερα κακές συνθήκες εργασίας (π.χ., χαλυβουργοί, εργάτες Ζώνης, αλλά και κομμώτριες, εργαζόμενες στην Υγεία κ.λπ.).

Η επιστήμη και η τεχνολογία δίνουν δυνατότητες πρόληψης και αντιμετώπισης του επαγγελματικού κινδύνου, οι περιορισμοί μπαίνουν όχι από την απουσία λύσεων, αλλά από τον προσανατολισμό της παραγωγής στο κέρδος. Αυτό φωτίζουν με τον πιο καθαρό τρόπο οι κατακτήσεις του σοσιαλισμού σε αυτόν τον τομέα, όταν από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα οι εργαζόμενοι δούλευαν 7ωρο ή 6ωρο, συνταξιοδοτούνταν στα 60 οι άνδρες και οι γυναίκες στα 55, επειδή ακριβώς η επιστήμη και η τεχνολογία αξιοποιούνταν για τη διευρυμένη κάλυψη των λαϊκών αναγκών.

Η εισαγωγή σύγχρονης τεχνολογίας στην παραγωγική διαδικασία μεταφράζεται με απολύσεις και ανεργία στον καπιταλισμό, ενώ στο σοσιαλισμό με μείωση του ωραρίου, των ορίων συνταξιοδότησης, με μείωση της έκθεσης στον επαγγελματικό κίνδυνο.

Στο σοσιαλισμό, ο ιατρικός προληπτικός έλεγχος των εργαζομένων ήταν υποχρεωτικός για όλους και ήταν συστηματικά οργανωμένος από τις κρατικές αρχές. Υπήρχαν ειδικές προληπτικές άδειες, μειωμένα ωράρια και μικρότερα όρια συνταξιοδότησης για βαριά και ανθυγιεινά επαγγέλματα.

Χρειάζεται ιδιαίτερη επιμονή ώστε να μη θεωρηθεί σήμερα «πολυτέλεια» η προστασία της υγείας συνολικά, αλλά και στους χώρους δουλειάς ειδικότερα. Οι εργαζόμενοι δεν πρέπει να υποχωρήσουμε, να παραιτηθούμε από τις σύγχρονες ανάγκες μας, τον αγώνα για μέτρα προστασίας από κάθε κίνδυνο για την υγεία. Να μην υποχωρήσουμε σε εκβιασμούς που θέτουν όλο και πιο οξυμένα οι καπιταλιστές, όπως για παράδειγμα ή ανεργία ή μια δουλειά έστω και με τους χειρότερους όρους και συνθήκες εργασίας.

Να μην ανεχτούμε τις θυσίες για τη δήθεν «σωτηρία» της οικονομίας, να παλέψουμε με αφετηρία την ανάκτηση των απωλειών των τελευταίων ετών, φωτίζοντας το δρόμο για την ικανοποίηση των αναγκών μας. Φαίνεται, άλλωστε, με τον πιο τραγικό τρόπο ότι «σωτηρία» για τα μονοπώλια σημαίνει κίνδυνο για την υγεία και τη ζωή της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων.

Είναι αυταπάτη να πιστεύει κανείς ότι μια άλλη διαχείριση, που δε θίγει την κυριαρχία των μονοπωλίων στην παραγωγή ούτε την πολιτική της ΕΕ, μπορεί να προστατέψει την υγεία μας. Η «υγιής» επιχειρηματική δραστηριότητα αποτελεί σε κάθε περίπτωση επιχειρηματική δραστηριότητα που γνώμονα έχει την κερδοφορία και την ανταγωνιστικότητα. Στο βωμό αυτού του προσανατολισμού, που αποτελεί μονόδρομο για τους ομίλους και για την εξουσία τους, θυσιάζονται οι δυνατότητες για την πρόληψη και αντιμετώπιση του επαγγελματικού κινδύνου. Ο σύγχρονος εξοπλισμός, η αξιοποίηση της επιστήμης και της τεχνολογίας για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας αντρών και γυναικών, τα οργανωτικά μέτρα, εξετάζονται πάντα υπό το πρίσμα της κερδοφορίας και αυτό αποτελεί το κριτήριο για την αξιοποίησή τους. Με αυτό το κριτήριο οι κατευθύνσεις της ΕΕ, πολύ πριν τα μνημόνια και την κρίση, για να θωρακίσουν την ανταγωνιστικότητα την περίοδο της ανάπτυξης, προωθούσαν σταθερά και συστηματικά τη διάλυση των σχέσεων εργασίας, τη διευθέτηση - ελαστικοποίηση του χρόνου, ώστε να προσαρμόζεται στις ανάγκες των επιχειρήσεων, ακόμα και αν αυτό οδηγούσε στη διάλυση της υγείας και των όρων ζωής των εργαζομένων. Ολοι όσοι με αντιμνημονιακή ρητορική πίνουν νερό στο όνομα της ανταγωνιστικότητας, της «υγιούς» επιχειρηματικότητας, ποιούν την νήσσαν σε ό,τι αφορά αυτά τα μέτρα που θωρακίζουν πράγματι την ανταγωνιστικότητα διαλύοντας την υγεία μας.

• Οι μυοσκελετικές διαταραχές εκτιμάται ότι κατέχουν το μεγαλύτερο ποσοστό (54,4%) μεταξύ των προβλημάτων υγείας που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες σε επαγγέλματα όπως καθαρίστριες, στην κλωστοϋφαντουργία, καμαριέρες, σερβιτόρες, εμποροϋπάλληλοι, νοσηλευτικό προσωπικό, διοικητικό προσωπικό που χρησιμοποιεί Η/Υ, αγρότισσες κ.ά.
• Συχνότερες είναι οι λοιμώδεις ασθένειες όπως η ηπατίτιδα, η φυματίωση, η ερυθρά σε εργαζόμενες στον τομέα της Υγείας, σε βρεφονηπιακούς σταθμούς, γηροκομεία και στην κτηνοτροφία.
• Δερματολογικές και αναπνευστικές παθήσεις και αλλεργίες συνδέονται με την έκθεση σε διάφορες χημικές ουσίες στη χημική και φαρμακευτική βιομηχανία, αλλά και στις βαφές στα κομμωτήρια, στη σκόνη στην κλωστοϋφαντουργία, στα καθαριστικά, στα απολυμαντικά (και αυτά σε διπλή δόση, αν λάβουμε υπόψη τη χρήση τους και στο σπίτι).
• Εκθεση σε χημικούς παράγοντες κινδύνου έχουμε και στις εργαζόμενες στα νοσοκομεία και ιατρικά εργαστήρια, με ενδεικτικά παραδείγματα τη φορμαλδεΰδη, τα κυτταροστατικά φάρμακα, διάφορους διαλύτες, αναισθητικά αέρια χειρουργείου κ.λπ.
• Η σεξουαλική παρενόχληση και η βία είναι συχνές σε εργασιακούς χώρους όπως τα εστιατόρια - μπαρ και τα ξενοδοχεία. Εκτιμάται ότι 30% - 50% των εργαζόμενων γυναικών στην ΕΕ έχουν πέσει θύμα κάποιας μορφής σεξουαλικής παρενόχλησης από προϊσταμένους, πελάτες και συναδέλφους. Η σωματική ή ψυχολογική βία είναι συχνή σε επαγγέλματα όπως του τομέα Υγείας, των Μεταφορών, στις Τράπεζες.
• Η εργοδοτική τρομοκρατία με όλες τις μορφές της (ψυχολογική βία, απειλές, παρακολούθηση με κάμερες κ.ά.) και η εντατικοποίηση της εργασίας αποτελούν επιβαρυντικούς παράγοντες για την ψυχική και σωματική υγεία των γυναικών.
• Λιγότερο συχνές, αλλά όχι ανύπαρκτες, είναι επαγγελματικές ασθένειες όπως η επαγγελματική βαρηκοΐα σε κλάδους όπως της κλωστοϋφαντουργίας, στη βιομηχανία τροφίμων, αλλά και στα τηλεφωνικά κέντρα.
• Τα κυκλικά ωράρια και η νυχτερινή εργασία αποτελούν συχνό παράγοντα κινδύνου στον οποίο συχνά είναι εκτεθειμένες και γυναίκες. Τα κυκλικά ωράρια διαταράσσουν τους βιολογικούς ρυθμούς και έχουν συνδεθεί με σειρά από ασθένειες (διαταραχές ύπνου, καρδιαγγειακά νοσήματα, σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης κ.ά.), ενώ έχουν καταταχτεί στους καρκινογόνους παράγοντες κινδύνου (αυξημένη συχνότητα καρκίνου του μαστού στις γυναίκες). Πολύ περισσότερο, όταν η εναλλαγή των βαρδιών είναι απολύτως ακανόνιστη, όταν δε λαμβάνονται ούτε τα στοιχειώδη μέτρα για την πρόληψη και αντιμετώπιση της επιβάρυνσης της υγείας των εργαζομένων που δουλεύουν με τέτοια ωράρια.

Στους χώρους εργασίας, υπάρχουν βλαπτικοί παράγοντες που μπορεί να επιδράσουν στην αναπαραγωγική υγεία των γυναικών, αλλά και των ανδρών. Για παράδειγμα:

• Η επαγγελματική έκθεση ανδρών και γυναικών σε κάποιες ακτινοβολίες και τοξικές ουσίες στο χώρο εργασίας μπορεί να οδηγήσει σε υπογονιμότητα.
• Η έκθεση των γυναικών σε διάφορους οργανικούς διαλύτες συμβάλλει στην αύξηση της πιθανότητας για γενετικές ανωμαλίες στο έμβρυο κατά 68% και για αποβολή κατά 25%, σε σχέση με μη εκτεθειμένες γυναίκες.
• Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος αυτόματων αποβολών ή προώρου τοκετού μεταξύ γυναικών των οποίων η εργασία εμπεριέχει ορθοστασία και επαναλαμβανόμενες κινήσεις, σωματική πίεση, άρση βάρους και βαριά σωματική εργασία (νοσηλεύτριες κ.λπ.).
• Υπάρχει σοβαρός κίνδυνος πρόωρου τοκετού και απόκτησης παιδιού με χαμηλό βάρος κατά τη γέννηση, μεταξύ των γυναικών που εργάζονταν σε βραδινή βάρδια και κυκλικά ωράρια.