Σε μετρήσεις και στόχους για τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των φύλων όσον αφορά την «απασχόληση» επιδόθηκαν τα επιτελεία της ΕΕ με αφορμή την Παγκόσμια Μέρα της Γυναίκας, υπολογίζοντας παράλληλα τα προσδοκώμενα οφέλη της «ισότητας» στους οικονομικούς δείκτες.

Η αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην «αγορά εργασίας», η προώθηση της «ευελιξίας» στις εργασιακές σχέσεις στο όνομα της «ισορροπίας» μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, οι «επενδύσεις» στις λεγόμενες υπηρεσίες «φροντίδας» είναι μερικοί από τους άξονες με βάση τους οποίους διαμορφώνεται η πολιτική της ΕΕ και των κυβερνήσεων των κρατών - μελών της.

«Αν και το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών στην ΕΕ αυξάνεται τα τελευταία χρόνια, εξακολουθούν να υπάρχουν εμπόδια για την ένταξη και την παραμονή τους στην αγορά εργασίας», αναφέρει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην έκθεσή της για την ισότητα των φύλων στην ΕΕ το 2024. Στην κατεύθυνση αυτή, διαπιστώνει πως ο στόχος που έχει θέσει για συνολικό ποσοστό απασχόλησης γυναικών 78% έως το 2030 απέχει ακόμα αρκετά, ενώ οι ανομοιομορφίες ανάμεσα στα κράτη - μέλη παραμένουν πολύ μεγάλες.

Συνολικά στην ΕΕ, η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας εκτιμάται ότι ανήλθε σε 67,7% το 2021 (από 67,1% το 2019). Με δεδομένο ότι το ανάλογο ποσοστό στους άνδρες υπολογίζεται σε 78,5%, το χάσμα της απασχόλησης μεταξύ των φύλων ήταν 10,8 ποσοστιαίες μονάδες (από 11,2 το 2019). Αντίστροφη είναι η εικόνα όσον αφορά τη μερική απασχόληση: Το 2021 το ποσοστό μερικής απασχόλησης ήταν 28,3% στις γυναίκες και 7,6% στους άνδρες.

Η χαμηλότερη συμμετοχή των γυναικών στην απασχόληση συνδέεται με το γεγονός ότι επωμίζονται πολλαπλάσια βάρη στο πλαίσιο της φροντίδας της οικογένειας, των μικρών παιδιών, των ηλικιωμένων και άλλων εξαρτώμενων μελών, σε συνθήκες μάλιστα συρρίκνωσης και εμπορευματοποίησης των σχετικών υπηρεσιών Υγείας, Πρόνοιας, Παιδείας. Υπολογίζεται ότι οι σχετικές ευθύνες κρατούν 7,7 εκατομμύρια γυναίκες έξω από την αγορά εργασίας (σε σύγκριση με 450.000 άνδρες) στις χώρες της ΕΕ.

Με βάση τα στοιχεία και τις διαπιστώσεις της έκθεσης, η απόκτηση παιδιών τείνει να έχει θετικό αντίκτυπο στην απασχόληση των ανδρών, ενώ οδηγεί στο αντίθετο αποτέλεσμα για τις γυναίκες.

Συγκεκριμένα, τα ποσοστά απασχόλησης των εργαζομένων με τουλάχιστον ένα παιδί ηλικίας κάτω των έξι ετών διαφέρουν δραματικά: Το 2021, κατά μέσο όρο στην ΕΕ ήταν 90,2% για τους άνδρες έναντι 67,2% για τις γυναίκες. Μάλιστα, το χάσμα αυξάνεται μαζί με τον αριθμό των παιδιών. Ετσι, η συμμετοχή στην αγορά εργασίας για μητέρες τριών ή περισσότερων παιδιών κυμαίνεται μεταξύ 53%, εάν το μικρότερο παιδί είναι κάτω των 6 ετών, και 69,5%, εάν το μικρότερο παιδί είναι τουλάχιστον 12 ετών, σε σύγκριση με 86,2% και 88,4% αντίστοιχα για πατέρες.

Η «πυξίδα» της πολιτικής ΕΕ και κυβερνήσεων προσανατολίζεται σταθερά στη διαμόρφωση μιας «αγοράς εργασίας» με ακόμα μεγαλύτερη «ευελιξία» στις εργασιακές σχέσεις, στόχος που προβάλλεται προκλητικά ως «συνταγή» για τη «διευκόλυνση» της ένταξης περισσότερων γυναικών στο εργατικό δυναμικό.

«Οι γυναίκες που δεν μπορούν να επιλέξουν τη μερική απασχόληση», αναφέρει χαρακτηριστικά η πρόσφατη έκθεση, «θα αποφασίσουν να μείνουν εντελώς έξω από την αγορά εργασίας».

Καρπός του ενδιαφέροντος που επιδεικνύουν για την επέκταση της «ευελιξίας» ήταν η Οδηγία «σχετικά με την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για τους γονείς και τους φροντιστές» (2019/1158), που ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία με τον εκτρωματικό για το 8ωρο και άλλα εργασιακά δικαιώματα νόμο Χατζηδάκη (4808/2021).

Ακόμα και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγκάζεται εμμέσως πλην σαφώς να παραδεχτεί ότι οι ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας τις οποίες προωθεί και επεκτείνει, δεν οδηγούν στη βελτίωση της ζωής των εργαζόμενων γυναικών. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της τηλεργασίας, η οποία επιβλήθηκε αρχικά στις συνθήκες της πανδημίας και στη συνέχεια εντάχθηκε στο μόνιμο οπλοστάσιο της εργοδοσίας.

Οι άντρες τείνουν να τηλεργάζονται με σκοπό να αυξήσουν τις ώρες δουλειάς και τις αποδοχές τους, σύμφωνα με την έκθεση, ενώ για τις γυναίκες η δουλειά από το σπίτι είναι πολύ συχνά μονόδρομος προκειμένου «να ανταποκριθούν στις οικογενειακές υποχρεώσεις», κάτι που όχι μόνο δεν βελτιώνει αλλά αντιθέτως επιδεινώνει τις συνθήκες εργασίας και ζωής τους.

Ετσι, η τηλεργασία επεκτείνει τον εργάσιμο χρόνο σε όλη τη διάρκεια της μέρας, σε κάθε μέρα της βδομάδας, για όλους τους εργαζόμενους, ενώ, ακόμα χειρότερα, αναγκάζει τις εργαζόμενες γυναίκες να δουλεύουν και παράλληλα να πασχίζουν να τα φέρουν βόλτα με τα παιδιά, τη φροντίδα των ηλικιωμένων ή ασθενών μελών της οικογένειας, τις ατελείωτες οικιακές εργασίες.

Τον Σεπτέμβρη του 2022 η ΕΕ ανακοίνωσε την «ευρωπαϊκή στρατηγική για τη φροντίδα», με «σημαία» τις «επενδύσεις» που σχεδιάζει για την παροχή «οικονομικά προσιτών και προσβάσιμων υπηρεσιών» σχετικά με την Προσχολική Αγωγή και τη μακροχρόνια φροντίδα, δηλαδή τη φροντίδα υπερηλίκων, αναπήρων και χρονίως πασχόντων, που να ενσωματώνουν «ευέλικτα μοντέλα» για να ταιριάζουν στην εργασία και ζωή - λάστιχο.

Αναφερόμενη στην εν λόγω δέσμη μέτρων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά πως οι σχετικές «επενδύσεις» θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε 4,4 εκατομμύρια περισσότερες θέσεις εργασίας και μέση μείωση κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες στο χάσμα απασχόλησης, ως προς το σκέλος της Προσχολικής Αγωγής, και επιπλέον 14 εκατομμύρια θέσεις εργασίας, με μέση μείωση κατά 4 επιπλέον ποσοστιαίες μονάδες στο χάσμα απασχόλησης, ως προς το σκέλος της μακροχρόνιας φροντίδας.

Οσον αφορά την Προσχολική Αγωγή, η Επιτροπή έχει θέσει στόχους που προβλέπουν να ανέλθει η κάλυψη στο 50% των παιδιών ηλικίας κάτω των 3 ετών και στο 96% των παιδιών ηλικίας μεταξύ 3 ετών και της ηλικίας έναρξης της υποχρεωτικής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης.

Οι σχετικές υπηρεσίες καλούνται να ενσωματώσουν «ευέλικτα μοντέλα», με την Προσχολική Αγωγή να κόβεται και να ράβεται στα εργασιακά ωράρια των γονιών και τους στόχους για αύξηση της «απασχολησιμότητας» των μητέρων. Το 2021 περισσότερα από τα μισά (50,4%) παιδιά κάτω των 3 ετών στην ΕΕ ηλικίας κάτω των 3 ετών τα φρόντιζαν αποκλειστικά οι γονείς, το ένα τρίτο (36,2%) είχαν θέση σε δομές Προσχολικής Αγωγής και το ένα πέμπτο (21%) βρισκόταν στη φροντίδα γιαγιάδων και παππούδων, άλλων συγγενών ή επαγγελματικών φροντιστών - νταντάδων.

Οσον αφορά τον τομέα της μακροχρόνιας φροντίδας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ομολογεί κυνικά ότι οι υπηρεσίες που υπάρχουν δεν καλύπτουν τις ανάγκες, δεν είναι «οικονομικά προσιτές» για τα άτομα που τις χρειάζονται, ούτε μπορούν να χαρακτηριστούν υψηλής ποιότητας.

Οι ανέξοδες διαπιστώσεις βέβαια σε τίποτα δεν αλλάζουν τα αδιέξοδα των οικογενειών που καλούνται να σηκώσουν χωρίς καμία κρατική βοήθεια και στήριξη το βάρος της φροντίδας υπερηλίκων και άρρωστων μελών τους, συγγενών με χρόνιες παθήσεις ή και αναπηρίες. Στον επίμαχο τομέα οι δημόσιες δομές είναι ανύπαρκτες, οι δε ιδιωτικές είτε είναι οικονομικά απλησίαστες, είτε παρέχουν υπηρεσίες με ιδιαίτερα χαμηλή στάθμη ποιότητας.

Το αποτέλεσμα είναι να κυριαρχεί η λεγόμενη «άτυπη φροντίδα», είτε από τα ίδια τα μέλη της οικογένειας, κυρίως τις γυναίκες, είτε από κάποιον φροντιστή που η οικογένεια αναλαμβάνει να βρει και να πληρώσει.

Οι στόχοι για αύξηση των ποσοστών της γυναικείας συμμετοχής σε μια αγορά εργασίας όπου οι όροι δουλειάς διαρκώς επιδεινώνονται και παράλληλα η αντιμετώπιση των απαραίτητων υποδομών και υπηρεσιών για τις ανάγκες της οικογένειας ως «κόστους», το οποίο φορτώνεται στις πλάτες των εργαζομένων, οδηγούν στο να εντείνονται οι αντιφάσεις και τα αδιέξοδα. Τα μέτρα που σχεδιάζουν και υλοποιούν ΕΕ και κυβερνήσεις δεν αποτελούν τίποτα παραπάνω από αντιδραστικές προσαρμογές σ' αυτά.

Η «επένδυση στη φροντίδα» μπορεί να προβάλλεται ως «επένδυση στην ισότητα», αλλά στην πράξη έχει στόχο να διευκολύνει την εκμετάλλευση της γυναικείας εργατικής δύναμης, ειδικευμένης και μη, που μένει αναξιοποίητη λόγω των συνθηκών που δημιουργούν οι ελλείψεις σε βρεφονηπιακούς σταθμούς και υπηρεσίες για τη φροντίδα των ηλικιωμένων.