Μέσα στο κύμα εντυπωσιοθηρίας που προκάλεσε η ανακοίνωση στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, χάθηκε η επιστημονική ουσία της ανακάλυψης: η χωρίς προηγούμενο ποσότητα οστών. Τα απολιθώματα ανθρωπιδών είναι σπάνια και εκείνα των πρώιμων μελών του γένους μας, του γένους Homo (Ανθρωπος) ακόμη σπανιότερα. Κι όμως στο σπήλαιο αυτό η ομάδα του Λι Μπέργκερ ανακάλυψε περισσότερα από 1.500 απολιθωμένα οστά, που ανήκουν σε 15 διαφορετικά άτομα, ενώ ανάμεσα στα απολιθώματα βρέθηκαν και όλα τα οστά ενός χεριού, του πρώτου πλήρους χεριού πρώιμου είδους ανθρώπου.

Ο H. naledi έχει ένα μείγμα πρωτόγονης και σύγχρονης ανθρώπινης ανατομίας, με το πάνω μέρος του σώματος να είναι κατάλληλο για το σκαρφάλωμα στα δέντρα και το κάτω μέρος, ειδικά τα πόδια, να είναι ικανά να περπατήσουν μεγάλες αποστάσεις. Το πιο παράξενο είναι το κρανίο του H. naledi, που μοιάζει με το κρανίο του είδους Homo erectus, που εμφανίστηκε αργότερα, αλλά έχει μόνο το μισό μέγεθος από το κρανίο του σύγχρονου ανθρώπου (homo sapiens) και φαντάζει πολύ μικρό για ένα σώμα συνολικού ύψους γύρω στο 1 μέτρο και 65 εκατοστά.

Αν και δεν έχει γίνει ακόμη εφικτό να χρονολογηθούν τα απολιθώματα (επειδή δε βρέθηκαν μαζί τους και οστά ζώων χαρακτηριστικών της περιόδου), η ομάδα του Μπέργκερ βιάστηκε κατά πολλούς να βγάλει το συμπέρασμα ότι η συσσώρευση των ευρημάτων οφείλεται σε κάποιο είδος ταφής, πράγμα που θα ήταν εκπληκτικό δεδομένου ότι μόνο ο άνθρωπος ο σοφός και οι Νεάντερνταλ είναι γνωστό ότι έθαβαν τους νεκρούς τους. Ομως μόνο η χρονολόγηση με εναλλακτικές μεθόδους θα δείξει αν πρόκειται για πρωτόγονο είδος ανθρώπου, που εμφάνιζε συμπεριφορές πολύ προχωρημένες για την εποχή του ή για σχετικά σύγχρονο είδος ανθρώπου με πρωτόγονη ανατομία, που κι αυτό, παρ' ολ' αυτά, ίσως επηρεάσει καθοριστικά τα συμπεράσματά μας για την εξέλιξη του ανθρώπινου γένους.

Ο Λι Μπέργκερ και η ομάδα του δέχονται έντονη κριτική από παλαιοανθρωπολόγους όπως ο Τιμ Γουάιτ, που θεωρούν ότι προχώρησαν σε δημοσίευση πολύ πρόωρα, χωρίς να ξέρουν τη χρονολόγηση των ευρημάτων και χωρίς να υπάρχει κάποια απόδειξη ότι τα σώματα τοποθετήθηκαν σκόπιμα στο σπήλαιο ως είδος ταφής. Πρόκειται, λέει, για βιαστική προσέγγιση του θέματος, που συνέβη μέσα σε επικοινωνιακή φρενίτιδα και δίνει προτεραιότητα στη διασκέδαση και την έξαψη της φαντασίας, σε σχέση με τη λιγότερο γοητευτική δουλειά της ακριβούς επιστήμης. Ο Γουίλιαμ Γιούνγκερς, παλαιοανθρωπολόγος του πανεπιστημίου Στόνι Μπρουκ, εκτιμά μάλιστα ότι δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν ότι ο H. naledi είναι νέο είδος και ίσως να πρόκειται για κάποιο τοπικό αντιπρόσωπο του Homo erectus.

Σε αυτήν την περίοδο, η σημαντική κλιματική αλλαγή ανάγκασε τους προγόνους μας να μετακινηθούν από τα δάση σε πιο ανοιχτές περιοχές. Επρεπε να προσαρμοστούν σε νέες τροφές και να αντιμετωπίσουν νέους θηρευτές, γεγονός που ίσως ήταν ο περιβαλλοντικός παράγοντας που ευνόησε τη φυσική επιλογή προς μεγαλύτερους εγκεφάλους. Απολιθώματα ζώων, που βρέθηκαν κοντά στο απολίθωμα της γνάθου δείχνουν ότι το άτομο στο οποίο ανήκε το οστό ζούσε στη σαβάνα και όχι σε τροπικό δάσος. Σύμφωνα με τον παλαιοανθρωπολόγο Μπράιαν Βιλμόαρ, του πανεπιστημίου της Νεβάδα «αν το κλίμα δεν είχε αλλάξει πριν από 3 εκατομμύρια χρόνια, τότε ο αυστραλοπίθηκος ίσως ευτυχής να ζούσε ακόμα»...

Η κατασκευή εργαλείων με χρήση του αντίχειρα και των δακτύλων σε αντίθεση δεν θεωρείται πια αποκλειστικό χαρακτηριστικό του homo sapiens. Ισως την ικανότητα αυτή να είχαν ως ένα βαθμό και κάποιοι πρόγονοί του

Με μήκος μέχρι 20 εκατοστά, αυτά τα εργαλεία είναι μεγαλύτερα, βαρύτερα και λιγότερο καλοφτιαγμένα συγκριτικά με τα ηλικίας 2,6 εκατ. ετών εργαλεία από το φαράγγι Ολντουβάι της Τανζανίας, που κατείχαν το ρεκόρ παλαιότητας. Οπως και τα Ολντουβανικά εργαλεία, τα εργαλεία από το Λομέκουι της Κένυας ήταν εμφανώς αποτέλεσμα σκόπιμης ενέργειας και όχι φυσικής διαδικασίας. Ο κατασκευαστής τους χρησιμοποίησε κυρίως τεχνική που απαιτεί και τα δύο χέρια, κρατώντας το προς επεξεργασία κομμάτι πέτρας πάνω σε ένα βράχο σαν αμόνι και χτυπώντας το με ένα πέτρινο σφυρί, ώστε να βγάλει απ' αυτό κομμάτια με αιχμηρές άκρες.

Μέχρι τώρα, αυτού του είδους η επεξεργασία της πέτρας και η αφηρημένη σκέψη που απαιτεί αποδίδονταν αποκλειστικά στο γένος Homo, αρχίζοντας με τον Homo habilis, που θεωρείται ο κατασκευαστής εργαλείων ολντουβανικού τύπου. Αλλά τα λομεκουγιανά εργαλεία προηγούνται του H. habilis κατά μισό εκατομμύριο χρόνια. Προς το παρόν, όλοι οι υποψήφιοι για την κατασκευή τους είναι είδη που ζούσαν πριν την εμφάνιση του γένους Homo και περιλαμβάνουν τον Αυστραλοπίθηκο αφαρένσις και τον πλατύωπα Κενυάνθρωπο, που είχε ανακαλυφθεί το 1998 κοντά στο Λομέκουι. Αν πράγματι τα εργαλεία φτιάχτηκαν από είδος πριν την εμφάνιση των πρώτων ανθρωπίδων, ίσως πρόκειται για ανακάλυψη μεγάλης σημασίας.

Μήπως η δύναμη λαβής και η δεξιότητα του ανθρώπινου χεριού αναπτύχθηκαν ήδη από τους πρώιμους αυστραλοπιθήκους;

Στην επιστημονική δημοσίευση που έκανε πέρσι στο περιοδικό «Science», ο Σκίνερ ανακοίνωσε ότι βρήκε τις ίδιες μεταβολές και στα αντίστοιχα οστά του Αυστραλοπίθηκου αφρικάνους, πιθανού άμεσου προγόνου του γένους Homo, πράγμα που σημαίνει ότι η ικανότητα κατασκευής εργαλείων ήταν ίσως πιο πρώιμη προσαρμογή απ' ό,τι θεωρούνταν έως τώρα. Το συμπέρασμά του ενισχύει το ενδεχόμενο τα εργαλεία που βρέθηκαν στο Λομέκουι να φτιάχτηκαν είτε από αυστραλοπίθηκο, είτε από κενυάνθρωπο.

Μπορεί η θρησκεία να εξοβελίζει στο πυρ το εξώτερον την καταγωγή του ανθρώπου από τον πίθηκο, αλλά κάποιοι άλλοι σκέφτηκαν, γιατί να μην πούμε ότι ακόμα και οι πίθηκοι πιστεύουν στο Θεό. Και μάλιστα όχι σε κάποιο τοτέμ (τοτεμισμός) αλλά στην ίδια την αφηρημένη έννοια του Θεού! Ετσι την περασμένη βδομάδα τα ΜΜΕ ανά τον κόσμο - και τα ελληνικά δεν έμειναν πίσω - διακοσμήθηκαν με τίτλους βλακείας όπως: «Απίστευτο: Οι χιμπατζήδες πιστεύουν στο Θεό», μιλώντας για αποδείξεις και μάλιστα αδιάσειστες για του λόγου το αληθές.

Για να είμαστε δίκαιοι, ευθύνη για το νέο «έγκλημα» σε βάρος της νοημοσύνης των αναγνωστών τους δεν είχαν μόνο τα εντυπωσιοθηρικά ΜΜΕ. Ευθύνη έχουν και οι επιστήμονες και τα επιστημονικά περιοδικά, που για λόγους προβολής αφήνουν αιχμές ή και παραθέτουν αυθαίρετες ανθρωπομορφικές εικασίες για να ερμηνεύσουν φαινόμενα και παρατηρήσεις με βάση την κυρίαρχη ιδεολογία.

Αφορμή για τους χιμπατζήδες - προσκυνητές ήταν άρθρο της Ιρλανδής Λόρας Κέχοε, ερευνήτριας του πανεπιστημίου Χούμπολντ του Βερολίνου στον τομέα της προστασίας της άγριας ζωής, στο οποίο ως δεύτερη ερμηνεία για μια ασυνήθιστη συμπεριφορά των χιμπατζήδων στη δυτική Αφρική, υπέθετε ότι ίσως σχετίζεται με κάποιο είδος λατρευτικού τελετουργικού. Σε αποστολή της στη Γουινέα και άλλες χώρες της περιοχής, κατέγραψε στην κάμερα χιμπατζήδες να πετάνε πέτρες σε δέντρα. Φυσικά οι πέτρες στοιβάζονταν στη βάση του κορμού, πράγμα που στην Κέχοε θυμίζει (επιφανειακά όπως αναφέρει) τις στοίβες από πέτρες σε ανθρώπινες τελετουργίες θρησκευτικού χαρακτήρα. Απ' όσο διαπίστωσαν η Κέχοε και οι συνεργάτες της στην περίπτωση των χιμπατζήδων της Αφρικής δεν συντρέχουν κάποιοι εμφανείς λόγοι για το λιθοβολισμό των δέντρων (σ.σ. όπως για παράδειγμα ίσχυε στο λιθοβολισμό των επισκεπτών ζωολογικού κήπου στη Σουηδία το 2012 από έγκλειστο χιμπατζή, που μάζευε κάθε μέρα πετραδάκια σε σωρούς για να τα έχει έτοιμα προς χρήση την επόμενη μέρα). Σε μετέπειτα άρθρο της στον ιστοτόπο theconversation.com, η Κέχοε αναφέρεται πιο ανοιχτά σε πιθανές αναλογίες με λατρευτικές τελετές, αλλά και πάλι ως δεύτερη ερμηνεία.

Και η πρώτη ερμηνεία τι απέγινε; Εξαφανίστηκε εντελώς από τα ΜΜΕ. Να τι γράφει λοιπόν η ίδια η Κέχοε ως πρώτη ερμηνεία: «Η συμπεριφορά μπορεί να είναι μέρος της επίδειξης των αρσενικών, όπου ο δυνατός ήχος από την πέτρα όταν χτυπάει ένα κούφιο δέντρο, προσθέτει στην επίδειξη, που έχει χαρακτήρα εντυπωσιασμού (σ.σ. των αντίπαλων αρσενικών). Αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα πιθανό σε περιοχές, όπου δεν υπάρχουν δέντρα με μεγάλες ρίζες, που οι χιμπατζήδες θα χτυπούσαν συνήθως με τα δυνατά χέρια και πόδια τους. Αν κάποια δέντρα παράγουν εντυπωσιακό ήχο, αυτό θα μπορούσε να συνοδεύει ή να αντικαθιστά σε μια επίδειξη την τυμπανοκρουσία με τα πόδια και τα δέντρα με ιδιαίτερα καλή ακουστική θα μπορούσαν να γίνουν δημοφιλείς τόποι επανειλημμένων επισκέψεων». Αυτά!