Αν και δεν υπάρχουν ακόμη πολλές μελέτες που να εξετάζουν με άμεσο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στην COVID-19 και στο κάπνισμα - «άτμισμα» (χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου), πληθώρα στοιχείων δείχνει ότι το κάπνισμα καταστέλλει την ανοσολογική αντίδραση στους πνεύμονες και προκαλεί φλεγμονή. Για το «άτμισμα» υπάρχουν ακόμη λιγότερες έρευνες, αλλά τα προκαταρκτικά συμπεράσματα ορισμένων απ' αυτές δείχνουν ότι προκαλεί παρόμοιες βλάβες. Τόσο οι καπνιστές όσο και οι χρήστες ηλεκτρονικού τσιγάρου έχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν χρόνιες πνευμονικές παθήσεις, που έχουν συσχετιστεί με βαριές περιπτώσεις ασθένειας από COVID-19.

Μια μικρής έκτασης μελέτη (78 συμμετέχοντες), που δημοσιεύτηκε στο εθνικό ιατρικό περιοδικό της Κίνας, διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι με ιστορικό καπνίσματος έχουν 14 φορές περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν πνευμονία. Κατά τη διάρκεια μιας μόλυνσης του κατώτερου αναπνευστικού, υπάρχει μια εισροή λευκοκυττάρων στους πνεύμονες, τα οποία ονομάζονται ουδετερόφιλα και είναι τα πρώτα κύτταρα του ανοσοποιητικού που προσπαθούν να σκοτώσουν το παθογόνο - εισβολέα. Αυτή την εισροή ακολουθεί μια άλλη, εκείνη των λεμφοκυττάρων, που είναι επιφορτισμένα να καθαρίσουν τη φλεγμονή που προκαλεί η μάχη με τη μόλυνση. «Υπάρχει μια πολύ συντονισμένη ακολουθία γεγονότων που συμβαίνουν όταν μολυνθεί κανείς με έναν ιό», λέει ο Ρέι Πικλς, αναπληρωτής καθηγητής Μικροβιολογίας και Ανοσολογίας στο πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας. «Αυτά τα γεγονότα συμβαίνουν στη μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων, είτε μολυνθούν από γρίπη, είτε από τον SARS-CoV-2. Νομίζω ότι όταν αρχίσει να διαταράσσεται αυτή η ακολουθία γεγονότων με οποιονδήποτε τρόπο, τότε τα πράγματα δεν εξελίσσονται καλά».

Το κάπνισμα είναι γνωστός παράγοντας κινδύνου για τη γρίπη, λέει ο Ρόμπερτ Τάραν, καθηγητής Κυτταρικής Βιολογίας και Φυσιολογίας στο ίδιο πανεπιστήμιο. «Οι άνθρωποι που καπνίζουν είναι ανοσοκατεσταλμένοι έως ένα βαθμό. Παράγουν περισσότερες εκκρίσεις. Δεν καθαρίζονται καλά οι πνεύμονές τους. Αυτές είναι αλλαγές που ευνοούν τη φλεγμονή. Τα κύτταρα του ανοσοποιητικού επηρεάζονται επίσης. Ολα αυτά καταλήγουν βασικά στο να είναι πιθανότερο να κολλήσουν ιούς και η έκβαση να είναι χειρότερη».

Μελέτη σε εφήβους και ενήλικους νέους, που χρησιμοποιούν ηλεκτρονικό τσιγάρο στις ΗΠΑ, έδειξε ότι είχαν πενταπλάσια πιθανότητα να διαγνωστούν με COVID-19 σε σχέση με τους μη καπνίζοντες. Εκείνοι που επιπλέον καπνίζουν και κανονικό τσιγάρο είχαν επταπλάσια πιθανότητα. Ορισμένες μελέτες έχουν δώσει ενδείξεις παρέμβασης του «ατμίσματος» στη λειτουργία των ουδετερόφιλων και γενικότερα στη λειτουργία του ανοσοποιητικού, ενώ άλλες έδειξαν ότι το γονίδιο που κωδικοποιεί τον υποδοχέα ACE2, τον οποίο χρησιμοποιεί ο κορονοϊός για να μπει μέσα στα κύτταρα, είναι πιο δραστήριο στους καπνιστές απ' ό,τι στους μη καπνιστές.

Με δεδομένη την προϋπάρχουσα γνώση ότι το κάπνισμα και το «άτμισμα» προκαλούν δυσλειτουργία και ορισμένη απορρύθμιση του ανοσοποιητικού, είναι βάσιμο να υποθέσει κανείς ότι θα οδηγούν και σε βαρύτερη ασθένεια από COVID-19. «Νομίζω ότι είναι λογικό οι άνθρωποι να σταματήσουν να καπνίζουν και να ατμίζουν και να αποφεύγουν την παθητική έκθεση στον καπνό», ώστε να μειώσουν τον κίνδυνο σε περίπτωση που κολλήσουν κορονοϊό, λέει ο Στάντον Γλαντζ, διευθυντής ερευνητικού κέντρου του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο.

Ο νέος κορονοϊός που προκαλεί την ασθένεια COVID-19 είναι πια βέβαιο ότι θα κάνει οδυνηρά αισθητή την παρουσία του ανάμεσά μας για αρκετούς ακόμη μήνες, καθώς η πανδημία αναζωπυρώνεται μετά τη χαλάρωση των μέτρων προστασίας από τις κυβερνήσεις, στο όνομα της οικονομίας. Σε άλλες χώρες του βορείου ημισφαιρίου λίγο νωρίτερα και σε άλλες λίγο αργότερα, αρχίζει και η εποχή της γρίπης. Η συνύπαρξη της πανδημίας COVID-19 και της εποχικής επιδημίας γρίπης, κάνει τους επιδημιολόγους να ανησυχούν ότι ο συνδυασμός αυτός θα μπορούσε να δημιουργήσει μια κρίση χωρίς προηγούμενο.

«Το χειρότερο σενάριο είναι ότι και οι δύο (κορονοϊός και γρίπη) θα διαδίδονται γρήγoρα, προκαλώντας βαριά ασθένεια στους νοσούντες, δυσκολεύοντας τη διάγνωση και προκαλώντας διπλή επιβάρυνση του υγειονομικού συστήματος», λέει ο Μαρκ Λίπσιτς, επιδημιολόγος του πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Ομως οι επιδημιολόγοι δεν αποκλείουν και μια άλλη εξέλιξη των πραγμάτων. Τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης, υγιεινής, χρήσης μάσκας κ.τ.λ. που εφάρμοσε μεγάλο μέρος των ανθρώπων, για να μην πάρει πορεία εκθετικής διάδοσης η πανδημία, που προκάλεσε ο ιός SARS-CoV-2, στο βαθμό που συνεχίσουν να τηρούνται μπορούν να μειώσουν την έκταση της ετήσιας επιδημίας γρίπης.

Τέσσερις πανδημίες γρίπης τα τελευταία 100 χρόνια, η H1N1 το 1918, η H2N2 το 1957, η H3N2 το 1968 και η H1N1 το 2009 είχαν ένα δεύτερο θανατηφόρο κύμα το επόμενο φθινόπωρο και νωρίς τον χειμώνα. Η COVID-19 δείχνει ήδη παρόμοια συμπεριφορά.

Αν και ο νέος κορονοϊός και οι διάφοροι ιοί γρίπης μπορούν να προκαλέσουν παρόμοια συμπτώματα - όπως ο πυρετός, ο βήχας, η καταβολή δυνάμεων - αυτές οι ομοιότητες είναι επιφανειακές. Τα παθογόνα χρησιμοποιούν διαφορετικούς υποδοχείς των ανθρώπινων κυττάρων, ώστε να αποκτήσουν πρόσβαση στο εσωτερικό τους. Ως αποτέλεσμα ο SARS-CoV-2 μπορεί να μπει με έναν τρόπο, ενώ ένας ιός γρίπης με κάποιον άλλον. Μια μελέτη με περίπου 1.200 ασθενείς που πραγματοποιήθηκε στην Καλιφόρνια και δημοσιεύτηκε τον Απρίλη, διαπίστωσε ότι 1 στους 5 που διαγνώστηκαν με COVID-19 ήταν μολυσμένος και με έναν άλλο ιό του αναπνευστικού. Ο κίνδυνος εμφάνισης τέτοιων ταυτόχρονων μολύνσεων συνήθως είναι μικρός, λέει ο Μπεν Κάουλινγκ, επιδημιολόγος στο πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ, αλλά γίνεται μεγαλύτερος όταν δύο ιοί έχουν μεγάλη διάδοση στην ίδια περιοχή. «Αν είσαι πραγματικά πολύ άτυχος, μπορεί να μολυνθείς και από τους δύο την ίδια ώρα», συνεχίζει ο Κάουλινγκ. Προφανώς η ίαση θα είναι δυσκολότερη γι' αυτούς τους άτυχους και η εξέλιξη των δύο ιώσεων λιγότερο αισιόδοξη, απ' ό,τι αν είχαν μόνο τη μία, ιδίως για όσους έχουν και υποκείμενα νοσήματα.

Ο Κάουλινγκ και άλλοι επιδημιολόγοι θεωρούν ότι ο τρόπος που αλληλεπιδρούν οι ιοί θα μπορούσε να μειώσει την επίδραση μιας ταυτόχρονης διάδοσης κορονοϊού και γρίπης. Παρακολουθώντας τις επιδημίες επί δεκαετίες, έχουν διαπιστώσει ότι οι εξάρσεις ιών του αναπνευστικού συνήθως δεν κορυφώνονται την ίδια χρονική περίοδο. Αν και κανείς δεν ξέρει γιατί συμβαίνει αυτό, μια μελέτη που δημοσιεύτηκε πέρσι στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ διατύπωσε την υπόθεση ότι προσωρινές εκρήξεις ανοσίας σε κυτταρικό επίπεδο απέναντι σε διαφορετικούς ιούς, μπορούν να μεταβάλουν την πορεία μελλοντικών επιδημιών. Για παράδειγμα, μια έξαρση ρινοϊού που προκαλεί το κοινό κρυολόγημα φαίνεται να καθυστέρησε την άφιξη της πανδημίας γρίπης το 2009 στην Ευρώπη. Και αυτή η πανδημία με τη σειρά της φαίνεται να ανέβαλε την επιδημία του αναπνευστικού συγκυτιακού ιού. Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα, αν ο κορονοϊός αφήνει στους αναρρώσαντες ανοσία, που θα μπορούσε να επιδράσει σε κάποιο βαθμό στην πορεία επιδημιών οφειλόμενων σε άλλους ιούς.

Εκείνο που θα μπορούσε να έχει μεγαλύτερη επίδραση είναι η εφαρμογή μέτρων για περιορισμό της διάδοσης του κορονοϊού. Τόσο η COVID-19, όσο και η γρίπη, διαδίδονται κυρίως μέσω των σταγονιδίων που εκτοξεύονται όταν κάποιος φταρνίζεται, βήχει ή ακόμη και μιλάει χαμηλόφωνα. Μελέτη που έγινε τον Απρίλη στο Χονγκ Κονγκ, μετά την εφαρμογή των ελέγχων και περιορισμών στα σύνορα, της καραντίνας, της κοινωνικής αποστασιοποίησης, της χρήσης μάσκας και του συχνού και σωστού πλυσίματος των χεριών, οδήγησε σε απότομη μείωση της διάδοσης της γρίπης (που είναι λιγότερο μεταδοτική από τον κορονοϊό και στην οποία τα μέτρα αυτά φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη επίδραση). Το ίδιο και στις ΗΠΑ, μερικές βδομάδες μετά την ανακήρυξη της COVID-19 σε πανδημία και τη λήψη μέτρων, η επιδημία γρίπης 2019 - 2020, που αναμενόταν να είναι από τις χειρότερες τις τελευταίες δεκαετίες, τελείωσε απότομα.

Πάντως, οι κυβερνήσεις όχι μόνο δεν παίρνουν επιπλέον μέτρα ενίσχυσης της δημόσιας υγείας, για το ενδεχόμενο εκδήλωσης του χειρότερου σεναρίου σε σχέση με το συνδυασμό κορονοϊού και γρίπης, αλλά συνεχίζουν να ρίχνουν όλο το βάρος στην ατομική ευθύνη, ενώ οι ίδιες κάνουν λάστιχο τα υγειονομικά πρωτόκολλα. Ομως, όπως σημειώνει η υπεύθυνη δημόσιας Υγείας της Βόρειας Καρολίνας των ΗΠΑ, Ελίζαμπεθ Τίλσον, «...δεν έχουμε εμβόλιο για την COVID-19. Εχουμε όμως για τη γρίπη. Κάντε το!»

Το εμβόλιο αυτό πρέπει να είναι δωρεάν διαθέσιμο στην Ελλάδα σε όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας, καθώς ο κορονοϊός πλήττει και τους νέους έστω και με μικρότερο ποσοστό θανατηφόρας έκβασης. Η χορήγησή του ανεξάρτητα από ηλικιακές προτεραιότητες, πρέπει με ευθύνη του κράτους να γίνει τάχιστα, ώστε να μη φτάσει ο Δεκέμβρης (μήνας συνήθους έναρξης της έξαρσης της επιδημίας γρίπης) και να υπάρχουν ακόμη λίστες ανθρώπων, που θα περιμένουν να το κάνουν, ώστε να προστατευτούν τουλάχιστον από τη γρίπη. Δεν χρειάζονται οι συνήθεις οδηγίες προς «ναυτιλλομένους», που δεν συνοδεύονται με τα απαραίτητα κρατικά μέτρα, με την πανελλαδική ανάπτυξη δημόσιων Κέντρων Υγείας, με πλήρη και επαρκή στελέχωση, με επαρκή αριθμό εμβολίων και διαγνωστικών μέσων για την ταυτοποίηση της γρίπης και την έγκαιρη εφαρμογή της κατάλληλης θεραπείας, με την ανάπτυξη επαρκούς αριθμού κρεβατιών ΜΕΘ και τη στελέχωσή τους. Πέρσι το 85% των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους στις ΜΕΘ στην Ελλάδα, λόγω επιπλοκών της γρίπης, ήταν ανεμβολίαστοι και με άλλα χρόνια νοσήματα. Αυτό είναι έκφραση της επικίνδυνης κατάστασης του δημόσιου συστήματος Υγείας, της έλλειψης σχεδιασμένης και οργανωμένης ευθύνης και παρέμβασης του κράτους με υπηρεσίες πρόληψης, θεραπείας και αποκατάστασης και όχι της αμέλειας και της υστερούσας «ατομικής ευθύνης» των ασθενών.