Μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτέμβρη 2001, σε πολλά αεροδρόμια των ΗΠΑ εγκαταστάθηκαν δοκιμαστικά διάφορα ηλεκτρονικά συστήματα αυτόματης αναγνώρισης και ταυτοποίησης προσώπων. Οι κατασκευάστριες εταιρίες βρήκαν την ευκαιρία για να προωθήσουν ημιτελή ή ατελή, προβληματικά και πρακτικά άχρηστα συστήματα. Και το -υποτίθεται- φοβισμένο αμερικανικό κράτος βρήκε την ευκαιρία να περάσει την αστυνομοκρατία, το χαφιεδισμό και την καταπάτηση των καθιερωμένων στο σύγχρονο αστικό σύστημα προσωπικών ελευθεριών, για τις οποίες είχαν μάθει τον αμερικανικό λαό -ακόμα και τα δεκάδες εκατομμύρια που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας- να υπερηφανεύεται.

Μέχρι στιγμής, κανένα από τα συστήματα αυτά δεν εντόπισε, έστω και ένα άτομο, που να καταζητείται από τις αρχές. Αντίθετα, σε αρκετές περιπτώσεις έγιναν αιτία να ταλαιπωρηθούν αθώοι άνθρωποι, που έτυχε να μοιάζουν με κάποιον καταζητούμενο. Η τεχνολογία αυτή, στο σημερινό της επίπεδο, είναι καλύτερη στην παραγωγή ψευδών ταυτοποιήσεων, παρά στον εντοπισμό τρομοκρατών.

Αν και οι μηχανές αναζήτησης στο Ιντερνετ μπορούν να ερευνήσουν δισεκατομμύρια ιστοσελίδες μέσα σε ένα δευτερόλεπτο και τα συστήματα ανίχνευσης δακτυλικών αποτυπωμάτων της κυβέρνησης των ΗΠΑ μπορούν γρήγορα να εντοπίσουν έναν εγκληματία από τα αποτυπώματα που έδωσε πριν από δεκαετίες, το ταίριασμα του προσώπου ενός ανθρώπου με μια φωτογραφία που υπάρχει σε βάση δεδομένων αποδείχτηκε εξαιρετικά δύσκολο.

Αυτό φαίνεται παράξενο, γιατί οι άνθρωποι είμαστε συνηθισμένοι στην εύκολη αναγνώριση εκατοντάδων γνωστών προσώπων. Η διαφορά είναι ότι πρόκειται ακριβώς για πρόσωπα που τα έχουμε δει πάλι και πάλι στο πέρασμα του χρόνου, κάτω από διαφορετικό φωτισμό, γωνίες και γενικότερα συνθήκες, μνήμες που ο ανθρώπινος εγκέφαλος συνθέτει, για να διακρίνει τα γνωστά πρόσωπα. Η απαίτηση αναγνώρισης ενός αεροπειρατή σε αεροδρόμιο από έναν υπολογιστή, με βάση μια δυο μέτριες φωτογραφίες του, είναι σαν να ζητάμε από έναν άνθρωπο να αναγνωρίσει κάποιον, που είδε μόλις για ένα ή δύο δευτερόλεπτα.

Ενα μέρος από την τεχνολογία που χρησιμοποιούν οι εταιρίες κατασκευής ηλεκτρονικών χαφιέδων προέκυψε από έρευνα που είχε γίνει τη δεκαετία του 1980 στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (MIT). Ο υπολογιστής αρχικά κανονικοποιεί κάθε εικόνα που του δίνεται για καταχώριση στο αρχείο του, δηλαδή την περιστρέφει έτσι ώστε η γραμμή των ματιών να είναι ακριβώς οριζόντια και κάνει ζουμ, ώστε η απόσταση μεταξύ των ματιών να είναι συγκεκριμένη. Οι κανονικοποιημένες φωτογραφίες προσαρμόζονται σε ένα από 128 πρότυπα προσώπων που προέκυψαν από ανάλυση των χαρακτηριστικών χιλιάδων ανθρώπων και κωδικοποιούνται με βάση τις διαφορές από το κοντινότερο πρότυπο. Στην κατάσταση αναγνώρισης προσώπων το σύστημα ακολουθεί την ίδια διαδικασία με την εικόνα που του δίνει η κάμερα και μετά προσπαθεί να την ταυτίσει με υψηλό βαθμό βεβαιότητας με κάποια από τις καταχωρημένες φωτογραφίες.

Κάτω από ιδανικές συνθήκες το σύστημα δουλεύει καλά, αλλά σε πραγματικές συνθήκες τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά. Οι υπηρεσίες των ΗΠΑ δεν έχουν πλήρη συλλογή από καλές φωτογραφίες όλων όσους κυνηγούν. Αλλά και για όσους έχουν, αρκεί λίγο καλοκαιρινό μαύρισμα, ένας διαφορετικός φωτισμός, κάποια γυαλιά ή γένια για να γίνει το μπέρδεμα. Αν η υπάρχουσα φωτογραφία είναι παλιά και ο καταζητούμενος έχει στο μεταξύ γεράσει αρκετά, εκεί τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο δύσκολα. Επειδή η μη αναγνώριση καταζητούμενων θεωρείται μεγαλύτερο σφάλμα από τη λαθεμένη αναγνώριση αθώων, οι ηλεκτρονικοί χαφιέδες ρέπουν προς το δεύτερο...

Σε μια δοκιμή στη Φλόριντα, ένα τέτοιο σύστημα έκανε μια λαθεμένη αναγνώριση κάθε μισή ώρα, ενώ μπόρεσε να αναγνωρίσει μόνο στο 47% των περιπτώσεων τους 15 υπαλλήλους που προσφέρθηκαν να ποζάρουν σαν δήθεν τρομοκράτες στη λίστα παρακολούθησης. Το αεροδρόμιο απέρριψε το σύστημα, τουλάχιστον προς το παρόν. Σε μια άλλη περίπτωση, ένας ταλαίπωρος Αμερικανός που έτυχε να μοιάζει με κάποιον προερχόμενο από τη Μέση Ανατολή κρατήθηκε επί μια νύχτα από το Εφ-Μπι-Αϊ. Το χειρότερο, αυτός ο άνθρωπος θα ταλαιπωρείται πάντα όταν περνάει από αεροδρόμιο που έχει τέτοιο σύστημα.

Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι όσο κι αν βελτιωθούν τα συστήματα αυτόματης αναγνώρισης προσώπων δε θα γίνουν ποτέ τέλεια. Αλλωστε, αν πιστέψουμε το επίσημο σενάριο, ο Κουφοντίνας έκανε αρκετές διαδρομές στην Αθήνα και τον Πειραιά, πήγαινε σε περίπτερα, έμπαινε σε ταξί, παρακολουθούσε τηλεόραση σε καφενείο και κανείς άνθρωπος, όχι μηχανή, δεν τον αναγνώρισε.

Αν μετά απ' αυτά θεωρήσει κανείς ότι δεν πρόκειται να εγκατασταθούν ηλεκτρονικοί χαφιέδες στα αεροδρόμια -ίσως μάλιστα και σε άλλα σημεία- θα έχει κάνει λογικό άλμα. Γιατί μπορεί να μην αναγνωρίζουν τρομοκράτες και εγκληματίες, όμως είναι ό,τι πρέπει σαν συστήματα παρακολούθησης και αποδεικτικά στοιχεία για δίωξη ανθρώπων που δεν είναι ευχάριστοι στο κράτος. Αλλωστε, και οι κάμερες παρακολούθησης στους δρόμους, που διαδίδονται χρόνο με το χρόνο όλο και περισσότερο, δεν έχουν να επιδείξουν κάποια επιτυχία στη μείωση του εγκλήματος (όπου τα εγκλήματα εκτείνονται από τροχαίες παραβάσεις, μέχρι εγκλήματα κατά της ζωής). Αυτό επιβεβαιώνει και η πείρα από τη Βρετανία που έχει πρωτοπορήσει στον τομέα. Στην καλύτερη περίπτωση οι κάμερες πέτυχαν μετατόπιση του εγκλήματος στην παρακάτω γωνία, όπου δεν υπάρχει ακόμα κάμερα. Είναι, όμως, ό,τι πρέπει για παρακολούθηση δραστηριοτήτων που εξ ορισμού δε γίνονται εν κρυπτώ και παραβύστω, όπως οι διαδηλώσεις, η συνδικαλιστική δράση κτλ. Τα χρειάζεται τα συστήματα αυτά ο «Μεγάλος Αδελφός», που γιγαντώνεται. Τα χρειάζεται ο αφηνιασμένος ιμπεριαλισμός των αρχών του 21ου αιώνα. Και για να διευκολυνθεί προχωρά σε μέτρα, όπως η απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης. Με αυτή την απόφαση όλα τα νέα διαβατήρια που θα εκδοθούν μετά τις 26/10/2004 να φέρουν ένα βιομετρικό στοιχείο: σάρωση προσώπου, δακτυλικό αποτύπωμα ή σάρωση αμφιβληστροειδούς.