ΠΟΙΚΙΛΗΣ ΥΛΗΣ - ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Η Ηρα μπήκε στο μάτι του Δία

Φωτογραφία της Ερυθράς Κηλίδας του Δία που έστειλε το «Juno», έντονα επεξεργασμένη χρωματικά, ώστε να αναδεικνύονται καλύτερα - και εντυπωσιακότερα - τα χαρακτηριστικά της

Με τρομακτικούς ανέμους ταχύτητας 650 χιλιομέτρων την ώρα, η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα περιδινίζεται στους ουρανούς του Δία τα τελευταία 150 χρόνια, αν όχι περισσότερο. Οι πρώτοι άνθρωποι που έστρεψαν τηλεσκόπιο προς τον μεγαλύτερο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος ήδη από το 1.600, εντόπισαν ένα μεγάλο σημάδι πάνω του, όμως δεν είναι σαφές αν πρόκειται για την ίδια καταιγίδα που βλέπουμε εμείς σήμερα. Πριν από λίγες μέρες, η «Ηρα» («Juno»), το σκάφος της ομώνυμης αποστολής της NASA, που βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Δία, έκανε το κοντινότερο πέρασμα, που έχει κάνει ποτέ ανθρώπινο κατασκεύασμα πάνω από αυτό το διαστημικό ορόσημο, στέλνοντας εξαιρετικής λεπτομέρειας φωτογραφίες. Οι φωτογραφίες αποκαλύπτουν ένα περίπλοκο κουβάρι από σκοτεινά, σύννεφα σαν φλέβες, που ανοίγουν δρόμο μέσα σε μια βυσσινί οβάλ περιοχή. Η διάμετρο της Κηλίδας σήμερα είναι 16.350 χιλιόμετρα, δηλαδή 1,3 φορές η διάμετρος της Γης, αλλά στη σύγχρονη εποχή εμφανίζεται αργά αλλά σταθερά να συρρικνώνεται.

Οι επιστήμονες θα χρειαστούν αρκετό καιρό για να αναλύσουν τα δεδομένα όχι μόνο από την κάμερα της «Ηρας», αλλά και από τα άλλα 7 επιστημονικά όργανα που φέρει, για να ρίξουν φως στο παρελθόν, στο παρόν και το μέλλον της Μεγάλης Ερυθράς Κηλίδας. Στο μεταξύ, η επιστημονική ομάδα της αποστολής αποφάσισε και έδωσε τις πρωτόλειες φωτογραφίες σε επιστήμονες που δεν συμμετέχουν σε αυτή (ερασιτέχνες αστρονόμους κ.ά.), για να τις επεξεργαστούν με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή, ώστε να αναδειχτούν το ταχύτερο δυνατό λεπτομέρειες, που αποτυπώνονται σ' αυτές, έστω σε ένα πρώτο επίπεδο.

Το σκάφος «Juno» πέρασε πάνω από τα συστρεφόμενα βυσσινί νέφη της Κηλίδας σε απόσταση μόλις 9.000 χιλιομέτρων, βυθιζόμενο για άλλη μια φορά στο πολύ ισχυρό μαγνητικό πεδίο του Δία (εκατομμύρια φορές ισχυρότερο από το γήινο). Ωστόσο, το κοντινότερο πέρασμα πάνω από τον αεριώδη γίγαντα, σε ύψος από τα ανώτερα νέφη μόλις 3.400 χιλιομέτρων ήταν το πρώτο, καθώς το σκάφος ξεκινούσε τη μελέτη του πολικού σέλαος του πλανήτη, της ατμόσφαιρας και της μαγνητόσφαιράς του. Η «Ηρα» εκτοξεύτηκε από το ακρωτήριο Κανάβεραλ στη Φλόριντα, στις 5 Αυγούστου του 2011 και έφτασε στον Δία στις 4 Ιούλη του 2016. Η αποστολή της προβλέπεται να διαρκέσει έως τον Φλεβάρη του 2018. Το επόμενο κοντινό πέρασμα πάνω από τα νέφη του θα το κάνει την 1η του Σεπτέμβρη.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: www.nasa.gov

Φωτογραφία των σκουρόχρωμων και ανοιχτόχρωμων ζωνών νεφών του Δία, όπου αποτυπώνονται με εξαιρετική λεπτομέρεια οι δίνες και οι μαίανδροι που τα χαρακτηρίζουν. Τέτοιες φωτογραφίες, μπορεί να προκαλούν το θαυμασμό και να ταξιδεύουν τη φαντασία των μη ειδικών, αλλά για τους επιστήμονες είναι ταυτόχρονα θησαυροί πληροφοριών, τις οποίες θα μελετούν και αναλύουν για πολύ καιρό.

Οι τρεις λευκές οβάλ καταιγίδες στο πάνω μέρος είναι γνωστές ως «Σειρά από Μαργαριτάρια». Καθεμιά από τις εναλλασσόμενες ατμοσφαιρικές ζώνες έχει πλάτος μεγαλύτερο από τη διάμετρο της Γης και η ταχύτητα των ανέμων σε αυτές είναι εκατοντάδες χιλιόμετρα την ώρα. Στις ανοιχτόχρωμες τα ατμοσφαιρικά αέρια ανεβαίνουν, ενώ στις σκούρες κατεβαίνουν προς το εσωτερικό του αεριώδους πλανήτη.

Ξεκίνησε η κατασκευή του «Εξαιρετικά Μεγάλου Τηλεσκοπίου»

Καλλιτεχνική απεικόνιση του ELT με τα λέιζερ - οδηγούς σε λειτουργία

Μετά από πολλές αναβολές άρχισαν πρόσφατα στην κορυφή του όρους Αρμαζόνες στη Χιλή, οι εργασίες για την κατασκευή του μεγαλύτερου οπτικού τηλεσκοπίου στον κόσμο, του ...Εξαιρετικά Μεγάλου Τηλεσκοπίου (Extremely Large Telescope ή ELT). Το νέο τηλεσκόπιο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Αστρονομική Ερευνα στο Νότιο Ημισφαίριο (European Southern Observatory, ή ESO), αναμένεται να ανοίξει μια νέα εποχή στην αστρονομία, καθώς θα είναι το πρώτο μιας νέας μεγαλύτερης κλίμακας επίγειων οπτικών και υπερύθρων τηλεσκοπίων.

Το ELT θα έχει πρωτεύον κάτοπτρο διαμέτρου 39 μέτρων και θα βρίσκεται μέσα σε ένα περιστρεφόμενο θόλο διαμέτρου 85 μέτρων! Η περιοχή εγκατάστασής του δωρήθηκε από την χιλιανή κυβέρνηση στον ESO, ώστε να εξασφαλιστεί ότι σε αυτήν δεν θα αναπτυχθεί στο μέλλον καμία φωτορρυπαντική δραστηριότητα που θα μείωνε τη διακριτική του ικανότητα και αποτελεσματικότητα. Το όρος Αρμαζόνες, όπως και το όρος Παρανάλ και άλλες κορυφές γύρω από την έρημο Ατακάμα όπου υπάρχουν τηλεσκόπια του ESO και άλλων ξένων φορέων, είναι ιδανικά σημεία για την εγκατάσταση τέτοιων αστρονομικών οργάνων, λόγω του μεγάλου υψομέτρου (πάνω από 3.000 μέτρα) και της πολύ χαμηλής υγρασίας στην περιοχή.

Το ELT θα συγκεντρώνει 100 εκατομμύρια φορές περισσότερο φως από το ανθρώπινο μάτι, 8 εκατομμύρια φορές περισσότερο από το τηλεσκόπιο του Γαλιλαίου και 26 φορές περισσότερο απ' ό,τι κάθε μονάδα του Πολύ Μεγάλου Τηλεσκοπίου, του ESO. Το τεράστιο κάτοπτρό του θα το κάνει ικανό να δίνει 15 φορές πιο καθαρές εικόνες από εκείνες που δίνει το μεγαλύτερο σήμερα επίγειο τηλεσκόπιο, αλλά ακόμη και το διαστημικό τηλεσκόπιο Χαμπλ. Η διάμετρος των 39 μέτρων ήταν η ελάχιστη που μπορεί να εξασφαλίσει τη με άμεσο τρόπο μελέτη μικρών βραχωδών εξωπλανητών και της ατμόσφαιράς τους (τα μεγαλύτερα σημερινά τηλεσκόπια έχουν διάμετρο κατόπτρου έως 10 μέτρα). Για να αντισταθμίζονται παραμορφώσεις των αστρονομικών ειδώλων εξαιτίας αναταραχών στην ατμόσφαιρα, το ELT θα διαθέτει ειδικά προσαρμοστικά οπτικά στοιχεία και 6.000 σερβομηχανισμούς για την αλλαγή του σχήματος των κατόπτρων του 1.000 φορές το δευτερόλεπτο!

Για οικονομικούς λόγους έγιναν περικοπές στον αρχικό σχεδιασμό του ELT και έμειναν κάποια υποσυστήματα να υλοποιηθούν αργότερα, αν υλοποιηθούν τελικά. Τα όργανα που θα φέρει το ELT στην πρώτη φάση λειτουργίας του θα είναι το HARMONI, ένας φασματογράφος για τη μελέτη μακρινών γαλαξιών και εξωπλανητών, το MAORY, μια συσκευή προσαρμοστικών οπτικών που θα εξαλείφει τις προκαλούμενες από την ατμόσφαιρα στρεβλώσεις των ειδώλων των άστρων, το METIS, μια κάμερα και φασματογράφος υπερύθρων ακτίνων, που θα επικεντρωθεί στους εξωπλανήτες, τους πρωτοπλανητικούς δίσκους, τα ουράνια σώματα του Ηλιακού Συστήματος, τους ενεργούς γαλαξιακούς πυρήνες και τους γαλαξίες που απομακρύνονται με μεγάλη ταχύτητα από τον δικό μας και το MICADO, μια φωτογραφική κάμερα υπερύθρων, που θα είναι συγκρίσιμη με εκείνη του διαστημικού τηλεσκοπίου Τζέιμς Γουέμπ, αλλά με ανάλυση 6 φορές μεγαλύτερη.

Το ELT αναμένεται να καταγράψει το πρώτο φως άστρου το 2024 και τα όργανά του να τεθούν σε λειτουργία το 2025.