Από τις πρώτες δεκαετίες της σοβιετικής εξουσίας, η αρχαιολογική σκαπάνη είχε φέρει στο φως σημαντικά ευρήματα για αρχαίους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στην περιοχή της Κεντρικής Ασίας, όπως οι αγροτικές κοινότητες που υποδηλώνουν οι καταυλισμοί στο Κόπετ - Νταγκ του Τουρκμενιστάν, χρονολογούμενοι από το 6.500 π.Χ. Οι ανακαλύψεις αυτές, παρότι δημοσιεύτηκαν σε επιστημονικά περιοδικά της ΕΣΣΔ, έμειναν ουσιαστικά άγνωστες στους αρχαιολόγους της καπιταλιστικής Δύσης, λόγω του ιμπεριαλιστικού αποκλεισμού οποιασδήποτε πληροφόρησης μπορούσε να χαλάσει την κατασκευασμένη εικόνα μιας τάχα καθυστερημένης επιστημονικά Σοβιετικής Ενωσης. Περίπου την ίδια τύχη είχε και η πιο πρόσφατη ανακάλυψη (δεκαετία του 1970) από έναν Σοβιετικό αρχαιολόγο ελληνικής καταγωγής, τον Βίκτορα Σαρηγιαννίδη, μιας μεγάλης πόλης στην περιοχή του ποταμού Αμού Νταρ' Ια, γνωστότερου στην Ελλάδα με το αρχαίο του όνομα: Οξος.

Πρόκειται για την αρχαία πόλη Γκονούρ, που άκμασε την εποχή του χαλκού, γύρω στο 2.000 π.Χ. και επί αρκετούς αιώνες, πριν εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους της, είτε λόγω καταστροφών που προξένησαν νομάδες επιδρομείς, είτε το πιθανότερο λόγω ανυδρίας και μετακίνησης του πληθυσμού νοτιότερα κατά μήκος του ποταμού Μουργκάμπ. Η Γκονούρ πρέπει να βρισκόταν πάνω σ' έναν από τους αρχαιότερους «δρόμους του μεταξιού», γεγονός που είχε σαν αποτέλεσμα διάφορα κατασκευάσματα των τεχνιτών της να βρεθούν σε αποστάσεις πολλών χιλιάδων χιλιομέτρων μακριά, από τη Μεσοποταμία και τις ακτές του Περσικού Κόλπου, ως τον Ινδό ποταμό. Η κλίμακα και η οργάνωση του πολιτισμού της Γκονούρ δεν έχει ταίρι στην Κεντρική Ασία, μέχρι τον ερχομό των Περσών, τον 6ο αιώνα π.Χ.

Η Γκονούρ βρίσκεται στην περιοχή της αρχαίας Μαργιανής, στην έρημο Καρα - Κουμ, κοντά στον ποταμό Μουργκάμπ που την τροφοδοτούσε με νερό. Στο κέντρο της είχε μια ακρόπολη διαστάσεων 100 επί 200 μέτρα, την οποία περιέβαλλε ένα ψηλό τείχος με πύργους, που βρισκόταν μέσα σε ένα άλλο μεγάλο τείχος με τετράγωνους προμαχώνες, που με τη σειρά του περιβαλλόταν από ένα ελλειψοειδές τείχος που περιέκλειε δεξαμενές και πολλά κτίρια.

Η μεταλλοτεχνία στην Γκονούρ ήταν εξίσου ανεπτυγμένη όπως και στους άλλους σύγχρονους με αυτήν πολιτισμούς. Τα δημιουργήματα των τεχνιτών της περιλαμβάνουν γεωμετρικά σχέδια, μυθικά τέρατα και άλλα όντα. Ανάμεσά τους και τα χαρακτηριστικά ανθρωποειδή εδώλια με τα μικρά κεφάλια και τις μεγάλες φούστες, καθώς επίσης και άλογα, λιοντάρια, φίδια και σκορπιοί. Μετά την εγκατάλειψη της Γκονούρ, τα κεραμικά και τα κοσμήματα με το χαρακτηριστικό της στιλ παύουν να εμφανίζονται τόσο στην περιοχή, όσο και οπουδήποτε αλλού. Η αρχιτεκτονική τους με τη χρήση μεγάλων τετράγωνων τούβλων από πηλό ίσως να συνέχισε να ζει, στους οικισμούς των φυλών του Αφγανιστάν και στα κτίρια των σταθμών των καραβανιών από τη Συρία ως την Κίνα. Είναι πολύ πιθανό ότι οι κάτοικοι της Γκονούρ έχτισαν και την πόλη Μερβ στο νότο, που επί χιλιετίες αποτέλεσε βασικό σταθμό στο «δρόμο του μεταξιού».

Οι ανασκαφές στην Γκονούρ συνεχίζονται από τον Σαρηγιαννίδη, αλλά και από Αμερικανούς αρχαιολόγους που συνέρευσαν μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης. Παράλληλα, συνεχίζονται και οι ανασκαφές στο Κόπετ-Νταγκ, στην περιοχή Ανάου. Από τα μέχρι τώρα στοιχεία, φαίνεται ότι οι καταυλισμοί στο Κόπετ-Νταγκ εγκαταλείφθηκαν την ίδια περίοδο που αναπτύχθηκε η Γκονούρ, ενισχύοντας την άποψη ότι ο μεγάλος πολιτισμός του Οξου σχετίζεται με αυτούς τους πρώιμους καταυλισμούς. Η Γκονούρ ίσως ήταν το κέντρο ενός διεσπαρμένου σε μεγάλες αποστάσεις κεντροασιατικού πολιτισμού, που συνδεόταν με καραβάνια από καμήλες, όπως ο πολιτισμός της Πολυνησίας συνδεόταν με κανό.