Ο Λέσλι Λέμκε είναι βιρτουόζος στο πιάνο. Στα 14 χρόνια του έπαιξε χωρίς κανένα λάθος το κοντσέρτο νούμερο 1 του Τσαϊκόφσκι, μερικές ώρες αφότου το είχε ακούσει μια φορά σε τηλεοπτική εκπομπή. Δεν είχε κάνει ποτέ του μάθημα πιάνου, ούτε και έκανε μετά απ' αυτό. Είναι τυφλός, πάσχει από διαταραχές της ανάπτυξης και ημιπληγία. Συνθέτει, παίζει και τραγουδά σε κοντσέρτα τόσο μέσα στις ΗΠΑ όσο και στο εξωτερικό.

Ο αυτιστικός Ρίτσαρντ Γουόρο είναι διεθνώς γνωστός ζωγράφος. Ο Κιμ Πικ που πάσχει από διαταραχές της ανάπτυξης και βασίζεται στον πατέρα του για πολλές από τις καθημερινές του ανάγκες είναι μια κινητή εγκυκλοπαίδεια. Αυτός ήταν η έμπνευση για το σενάριο της ταινίας του 1988 «Ο άνθρωπος της βροχής» με τον Ντάστιν Χόφμαν.

Ο Λέμκε, ο Γουόρο και ο Πικ πάσχουν όλοι από σύνδρομο ιδιοφυΐας, μια ασυνήθιστη, αλλά εκπληκτική κατάσταση, κατά την οποία άνθρωποι με διάφορες διαταραχές της ανάπτυξης, συμπεριλαμβανόμενου του αυτισμού, επιδεικνύουν νησίδες ικανότητας και ιδιοφυΐας που έρχονται σε τρανταχτή αντίθεση με την κατά τα άλλα πνευματική τους αναπηρία. Το σύνδρομο αυτό παρατηρείται σε έναν στους 10 αυτιστικούς και περίπου σε 1 στους 2.000 ανθρώπους με εγκεφαλική βλάβη ή πνευματική καθυστέρηση. Από τις γνωστές περιπτώσεις του συνδρόμου, περίπου οι μισοί είναι αυτιστικοί και οι υπόλοιποι έχουν κάποιου είδους διαταραχές της ανάπτυξης.

Το σύνδρομο ιδιοφυΐας (savant syndrome) παραμένει σε μεγάλο βαθμό ένα μυστήριο. Ωστόσο, η πρόοδος στην απεικόνιση του εγκεφάλου επιτρέπει μια πιο πλήρη εικόνα του φαινομένου και δείχνει να υποστηρίζει τη θεωρία σύμφωνα με την οποία σχεδόν πάντα απαιτείται βλάβη του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου για να παρουσιαστεί. Επιπλέον, νέες αναφορές για ξαφνική εμφάνιση του συνδρόμου ιδιοφυΐας σε ανθρώπους που παθαίνουν ένα είδος γεροντικής άνοιας έχουν αυξήσει την πιθανότητα κάποιες πλευρές αυτής της ιδιοφυΐας να είναι σε λανθάνουσα κατάσταση μέσα σε όλους μας.

Στην επιστημονική βιβλιογραφία από την πρώτη γνωστή περίπτωση συνδρόμου ιδιοφυΐας το 1789 μέχρι σήμερα είναι καταγεγραμμένες μόνο 100 περιπτώσεις. Το σύνδρομο αυτό εμφανίζεται σε ανθρώπους με δείκτη νοημοσύνης (IQ) μεταξύ 40 και 70, αν και έχει παρουσιαστεί και σε άτομο με δείκτη 114. Πλήττει δυσανάλογα περισσότερους άντρες απ' ό,τι γυναίκες με αναλογία περίπου 5 προς 1 και εμφανίζεται συνήθως εκ γενετής, αλλά και αργότερα στη ζωή μετά από κάποια ασθένεια (όπως η εγκεφαλίτιδα) ή μετά από τραυματισμό του εγκεφάλου.

Οι δεξιότητες που αναδείχνει το σύνδρομο ιδιοφυΐας είναι περιορισμένες και συνήθως εδράζονται στο δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου. Είναι κυρίως ικανότητες που δε σχετίζονται με σύμβολα και το χειρισμό τους, αλλά αφορούν την τέχνη και τις οπτικές και κινητικές λειτουργίες. Περιλαμβάνουν τη μουσική, τη ζωγραφική, την αριθμητική, ορισμένα είδη υπολογισμών και μια πλειάδα άλλων ικανοτήτων, όπως η έφεση στη μηχανική και τις κατασκευές. Αντίθετα, οι ικανότητες που εδράζονται στο αριστερό ημισφαίριο είναι εκείνες που εμπεριέχουν αλληλουχίες, λογική και χρήση συμβόλων.

Οι μουσικά ιδιοφυείς έχουν τέλεια αίσθηση του τόνου και παίζουν με εξαιρετική άνεση. Συχνά, άγνωστο γιατί, είναι τυφλοί και πνευματικά καθυστερημένοι, όπως ο Λέμκε. Οι οπτικά ιδιοφυείς εκφράζουν την ικανότητά τους κυρίως μέσω της ζωγραφικής, αλλά και της γλυπτικής, όπως ο Αλόνζο Κλέμονς, που μπορεί να δει για μια στιγμή ένα άλογο να τρέχει στην οθόνη της τηλεόρασης και 20 λεπτά μετά να έχει κατασκευάσει ένα τέλειο κέρινο γλυπτό αντίγραφο του ζώου που είδε. Οι μαθηματικά ιδιοφυείς μπορούν να κάνουν πράξεις εξαιρετικά γρήγορα, αλλά και να υπολογίσουν με ακρίβεια το χρόνο πολλά χρόνια στο μέλλον ή στο παρελθόν. Σπάνια, το σύνδρομο ιδιοφυΐας εμφανίζεται με την ικανότητα απομνημόνευσης πολλών γλωσσών, χωρίς όμως ταυτόχρονη κατανόησή τους. Επίσης σπάνιες είναι οι περιπτώσεις ιδιαίτερης οσφρητικής και απτικής ικανότητας.

Οι ικανότητες όσων πάσχουν από σύνδρομο ιδιοφυΐας συνδέονται πάντοτε με μια εκπληκτική ικανότητα απομνημόνευσης. Παρ' όλα αυτά, οι άνθρωποι με το σύνδρομο αυτό ποικίλλουν πάρα πολύ ως προς το επίπεδο της ιδιαίτερης ικανότητας που έχουν. Οι περισσότεροι δείχνουν απλώς μια μονομανία και μέτρια επιδεξιότητα π.χ. στην απομνημόνευση αριθμών αυτοκινήτων ή αποτελεσμάτων αθλητικών αγώνων. Αρκετοί εμφανίζουν το ιδιαίτερο ταλέντο τους σε επίπεδο σαφέστατα υψηλότερο απ' ό,τι θα περίμενε κανείς από ανθρώπους με τις δικές τους αναπηρίες. Λίγοι δείχνουν σε τέτοιο βαθμό την ιδιαίτερη ικανότητά τους που θα διακρίνονταν ακόμα και μεταξύ των αντίστοιχων ταλέντων του γενικού πληθυσμού. Στην τελευταία κατηγορία δεν είναι εν ζωή σήμερα περισσότεροι από 50.

Ανεξάρτητα από τις ικανότητές τους, οι πάσχοντες από σύνδρομο ιδιοφυΐας, τις διατηρούν και συχνά τις αναπτύσσουν παραπέρα. Οταν το συγγενικό και γενικότερο περιβάλλον τούς υποστηρίζει και τους φροντίζει κατάλληλα, μπορούν μέσα από την έκφραση των δεξιοτήτων τους να νιώσουν ικανοποίηση και να κοινωνικοποιηθούν ως ένα βαθμό.

Επιστημονικές παρατηρήσεις των τελευταίων ετών σε ανθρώπους που έπαθαν γεροντική άνοια του βρεγματικού λοβού, έδειξαν ότι ορισμένοι απ' αυτούς που εμφάνισαν βλάβη κυρίως στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου απόκτησαν ξαφνικά ικανότητες στη ζωγραφική και τη μουσική ανάλογες με εκείνες των ατόμων με διαταραχές στην ανάπτυξη. Το γεγονός αυτό γέννησε στους ερευνητές την ελπίδα ότι σύντομα θα μπορέσουν να προσδιορίσουν τα νευρολογικά χαρακτηριστικά του φαινομένου. Παράλληλα γέννησε και ελπίδες για ενεργοποίηση ενός λανθάνοντος πνευματικού δυναμικού που ίσως υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους.

Πειράματα μαγνητικού ερεθισμού του εγκεφάλου που έγιναν σε 17 υγιείς ανθρώπους έδειξαν ότι μόνο σε δύο απ' αυτούς εμφανίστηκαν παροδικά κάποιες δεξιότητες ανάλογες με εκείνες των ατόμων με σύνδρομο ιδιοφυΐας. Ενδεχομένως οι ιδιαίτερες ικανότητες να υπάρχουν και σε πολλούς υγιείς ανθρώπους, αλλά να καταπιέζονται κάτω από την κυριαρχία του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου και των ανώτερων λειτουργιών που αυτό εξυπηρετεί. Το σύνδρομο ιδιοφυΐας ίσως να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε βαθύτερα τόσο τη λειτουργία του εγκεφάλου όσο και το δυναμικό του είδους μας.