Το ημισυνθετικό βακτήριο Μυκοειδές μυκόπλασμα, σε αποξηραμένη μορφή, όπως φαίνεται μέσα από ηλεκτρονικό μικροσκόπιο

Αν και διογκώθηκε για λόγους εντυπωσιασμού, πρόκειται πράγματι για επίτευγμα. Για πρώτη φορά κατασκευάζεται αυτόματα από μηχανή, με χρήση (μόνο τεσσάρων) χημικών αντιδραστηρίων και με βάση σχέδιο που είναι αποθηκευμένο σε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, ο γενετικός κώδικας που χρειάζεται για να ζήσει και να αναπαραχθεί ένας απλός μικροοργανισμός (όπως το βακτήριο που επιλέχθηκε). Εως τώρα, η γενετική μηχανική χρησιμοποιούσε διάφορες τεχνικές για την παρεμβολή ή τροποποίηση των απαραίτητων γονιδίων (συνήθως λιγότερων από 10) στο προϋπάρχον μόριο DNA ενός οργανισμού. Η νέα τεχνική δίνει μεγαλύτερη ευελιξία, ευκολία και ταχύτητα ως προς την υλοποίηση «αρχιτεκτονικών σχεδίων» για νέους οργανισμούς.

Σήμερα, η βιολογική επιστήμη δε γνωρίζει ακόμη πολλές πλευρές της αλληλεπίδρασης του γενετικού κώδικα με το υπόλοιπο κύτταρο, του γονότυπου με το φαινότυπο. Αυτό σημαίνει ότι δε χρειάζεται παρά ένα μικρό λάθος στο γενετικό κώδικα για να πάψει να είναι λειτουργικός, να οδηγήσει στο θάνατο του οργανισμού. Απέχει δε μακράν από την ικανότητα βιώσιμων καινοτόμων σχεδίων DNA, δηλαδή χωρίς να παίρνει για πρότυπο υπάρχοντες μικροοργανισμούς.

Απλουστευτική παρουσίαση της διαδικασίας δημιουργίας του «συνθετικού» μυκοπλάσματος στο Ινστιτούτο Κρεγκ Βέντερ

Η ερευνητική ομάδα του ΙΚΒ αποτύγχανε να παράγει λειτουργικό συνθετικό γονιδίωμα, μέχρι που ανέπτυξε ειδική τεχνική εντοπισμού και διόρθωσης των λαθών στα 1.078 τμήματα DNA που χρησιμοποιούσε. Τελικά το πρόβλημα εντοπίστηκε σε ένα και μόνο ζευγάρι βάσεων ενός γονιδίου, η διόρθωση του οποίου έδωσε το πρώτο βιώσιμο γονιδίωμα.

Στη συνέχεια, οι επιστήμονες μεταμόσχευσαν το συνθετικό γονιδίωμα του Μ. μυκοπλάσματος σε ένα άλλο είδος βακτηρίου, το Μυκόπλασμα capricolum. Το γονιδίωμα ενσωματώθηκε στη λειτουργία του κυττάρου υποδοχέα. Αν και 14 γονίδια εξαφανίστηκαν ή έπαψαν να λειτουργούν στους απογόνους των μεταμοσχευμένων βακτηρίων, τα βακτήρια έμοιαζαν σαν κανονικά Μ. μυκοπλάσματα και παρήγαγαν μόνο τις πρωτεΐνες του είδους τους. Το νέο είδος ονομάστηκε Μυκοειδές μυκόπλασμα JCVI-syn 1.0 και είναι απόδειξη ότι είναι δυνατή η σχεδίαση γονιδιώματος σε υπολογιστή, η χημική παρασκευή του στο εργαστήριο και η μεταμόσχευσή του σε κύτταρο υποδοχέα, δίνοντας ζωντανά κύτταρα ικανά να αναπαραχθούν.

Η επιτυχία του ΙΚΒ, που από πλευράς προβολής εισέπραξε σχεδόν εξολοκλήρου ο Βέντερ, βασίζεται σε 15 χρόνια δουλειάς των Χάμιλτον Σμιθ (συνιδρυτής του ΙΚΒ) και Κλάιντ Χάτσινσον και της πολυμελούς ερευνητικής τους ομάδας. Επόμενο στάδιο μετά τη «συνθετική» μορφή ζωής είναι η δημιουργία του ελάχιστου γονιδιώματος που θα επιτρέπει τη λειτουργία και αναπαραγωγή του βακτηρίου, με την αφαίρεση όλων των περιττών γονιδίων από το συνθετικό γονιδίωμα. Ισως μια από τις σημαντικότερες πλευρές της νέας έρευνας, όπως επισήμανε ο Χ. Σμιθ, είναι η ανάπτυξη εργαλείων και τεχνολογιών που επιτρέπουν τον τεμαχισμό του γενετικού κώδικα του βακτηριακού κυττάρου. Παρακολουθώντας τις επιπτώσεις της αφαίρεσης, προσθήκης και αντιμετάθεσης τμημάτων θα μπορέσει να γίνει πλήρως κατανοητή η λειτουργία αυτών των απλών μονοκύτταρων οργανισμών.

Στα σχέδια του ΙΚΒ, με ορίζοντα δεκαετίας, είναι η κατασκευή φυκών (άλγες) που θα απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα και θα το συνδυάζουν με νερό για να φτιάξουν υδρογονάνθρακες για χρήση ως καύσιμα, για τη γρηγορότερη παραγωγή εμβολίων, την παρασκευή νέων χημικών ουσιών, τροφίμων, ακόμη και την απορρύπανση περιοχών. Με άλλα λόγια, το ΙΚΒ ίσως στο μέλλον να είναι έτοιμο να προτείνει κάποιο μικροοργανισμό για να φάει στην κυριολεξία την πετρελαιοκηλίδα που θα προκαλέσει κάπου αλλού μια βυθισμένη εξέδρα άντλησης πετρελαίου. Και μετά ίσως να έχει την ίδια αποτελεσματικότητα με τη ΒP στον κόλπο του Μεξικού, προσπαθώντας να σταματήσει το μικροοργανισμό για να μη φάει όλο το πετρέλαιο του πλανήτη...

Associated Press

Οι επικεφαλής του Προγράμματος Ανθρώπινου Γονιδιώματος ανακοινώνουν την ολοκλήρωσή του, σε μια πρώτη και ατελή καταγραφή, το Φλεβάρη του 2001. Η πλήρης καταγραφή του ανθρώπινου γονιδιώματος ολοκληρώθηκε το 2003

1889 Ο Χιούγκο ντε Βρις διατυπώνει την εικασία ότι η κληρονομικότητα συγκεκριμένων χαρακτηριστικών στους οργανισμούς γίνεται με «σωματίδια» τα οποία ονομάζει γονίδια.

1905 Ο Γουίλιαμ Μπέιτσον εισάγει τον όρο γενετική.

1928 Ο Φρέντερικ Γκρίφιθ ανακαλύπτει ότι το κληρονομικό υλικό από νεκρά βακτήρια μπορεί να ενσωματωθεί σε ζωντανά βακτήρια.

1931 Γίνεται αντιληπτός ο μηχανισμός του ανασυνδυασμού του DNA.

1941 Οι Εντουαρντ Τάτουμ και Τζορτζ Μπιντλ αποδεικνύουν ότι τα γονίδια είναι ο κώδικας για την κατασκευή πρωτεϊνών.

1953 Οι Τζέιμς Γουότσον και Φράνσις Κριν ανακαλύπτουν τη διπλή έλικα του DNA.

1956 Προσδιορίζεται ο σωστός αριθμός χρωμοσωμάτων στον άνθρωπο (46).

1970 Ανακαλύπτονται τα ένζυμα περιορισμού, που επιτρέπουν στους επιστήμονες να κόβουν και να συγκολλούν κομμάτια DNA.

1976 Ο Γουόλτερ Φίερς και η ομάδα του αποκωδικοποιούν το γενετικό κώδικα του βακτηριοφάγου MS2-RNA.

1983 Ανακαλύπτεται η αλυσιδωτή αντίδραση της πολυμεράσης που επιτρέπει την εύκολη αντιγραφή του DNA.

1995 Ο αιμόφιλος της γρίπης είναι ο πρώτος μικροοργανισμός του οποίου καταγράφεται ο πλήρης γενετικός κώδικας.

2001 Ολοκληρώνεται σε πρώτη ατελή μορφή το Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος.

2003 Ολοκληρώνεται το Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος έχοντας καταγράψει το 99% του γενετικού κώδικα του ανθρώπου, με ακρίβεια 99,9%.

Ως δημιουργία τεχνητής ζωής παρουσιάστηκε από πολλά ΜΜΕ το τελευταίο επιστημονικό επίτευγμα του ινστιτούτου του βιολόγου - επιχειρηματία Κρεγκ Βέντερ, ένα βακτήριο στο οποίο δόθηκε το όνομα «Σύνθια» (από το συνθετική μορφή ζωής). Δικαιολογημένα γεννήθηκε σειρά ερωτημάτων: Σημαίνει ότι τώρα μπορούν να κατασκευαστούν κατά παραγγελία μορφές ζωής; Ποιος ελέγχει τη δύναμη που εμπεριέχει η δυνατότητα κατασκευής συνθετικών μορφών ζωής; Ποιος θα αποφασίσει αν θα απελευθερωθούν στο περιβάλλον συνθετικοί οργανισμοί;

Τα υλικά αυτού του δισέλιδου, προσπαθούν να παρουσιάσουν το ζήτημα στα πραγματικά του μέτρα, να δώσουν στοιχεία για τα τεκταινόμενα πίσω από τη σκηνή και ταυτόχρονα να γίνουν αφορμή για σκέψη σχετικά με τις κοινωνικές προεκτάσεις της δυνατότητας κατασκευής συνθετικής ζωής, όταν ακόμα η ανθρωπότητα βρίσκεται στον καιρό της βαρβαρότητας των εκμεταλλευτικών συστημάτων.

Ενώ η «Celera», όπως και το ΠΑΓ, είχε αρχίσει να δουλεύει με ένα κατά το δυνατόν αντιπροσωπευτικό δείγμα DNA από πολλούς ανθρώπους, στη μέση της διαδικασίας ο Βέντερ αποφάσισε να αντικαταστήσει τα δείγματα με το δικό του προσωπικό γενετικό υλικό... Μάλιστα, ο προσωπικός γενετικός κώδικας του Βέντερ δημοσιεύτηκε ως εργασία της ομάδας του Σαμ Λέβι, το 2007. Μετά την ολοκλήρωση της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος, ο Βέντερ απολύθηκε από την «Celera», από τον βασικό επενδυτή, Τόνι Γουάιτ.

Το 2005, ο Βέντερ έγινε συνιδρυτής της εταιρείας «Synthetic Genomics» (Συνθέτικ Τζενόμικς) μαζί με τους επενδυτές Χουάν Ενρίκεζ και Ντέιβιντ Κίρναν. Η νέα εταιρεία δραστηριοποιείται στη γενετική τροποποίηση μικροοργανισμών για την παραγωγή «πράσινων» καυσίμων και βιοχημικών υλικών, χρηματοδοτεί και ελέγχει το ΙΚΒ. Πέρσι η «ExxonMobil» (Εξον Μόμπιλ) ανακοίνωσε συνεργασία ύψους 600 εκατομμυρίων δολαρίων με τη «Synthetic Genomics» για την παραγωγή της επόμενης γενιάς βιοκαυσίμων.

Το ημισυνθετικό βακτήριο κατά τη φάση της κυτταρικής διαίρεσης

Από τη μεριά του ο Βέντερ προσπάθησε να υπερκεράσει το ΠΑΓ, για να αποκτήσει για λογαριασμό δικό του και των επενδυτικών κεφαλαίων που βρίσκονται πίσω του το οικονομικό πλεονέκτημα στους σχετικούς κλάδους. Ειδικότερα, ήθελε να δημιουργήσει μια ιδιωτική βάση δεδομένων με τον ανθρώπινο γενετικό κώδικα, για να πουλάει τις πληροφορίες με μορφή υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας. Από την πλευρά των χρηματοδοτών, η όλη προσπάθεια για τη χαρτογράφηση του γενετικού κώδικα του ανθρώπου δεν έγινε για ανθρωπιστικούς λόγους, αλλά καθαρά για λόγους καπιταλιστικού ανταγωνισμού.

Ανεξάρτητα από τους απώτερους στόχους του Βέντερ (και κάθε Βέντερ) και των χρηματοδοτών του, τελικά δεν ήταν αυτοί που συνέβαλαν με διακριτό τρόπο σε μια σειρά σημαντικότατων επιστημονικών ανακαλύψεων; Μήπως έστω και με κίνητρο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς του το κεφάλαιο μπορεί να συμβάλει στην επιστημονική πρόοδο και μέσω αυτής στη βελτίωση της ζωής της ανθρωπότητας;

Φωτογραφίες του συνθετικού και φυσικού Μυκοειδούς μυκοπλάσματος

Το κεφάλαιο δεν έχει ως κίνητρο τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων. Ούτε και ενδιαφέρεται για την επιστημονική πρόοδο ως διαδικασία διάλυσης των σκοταδιών της άγνοιας. Τα σκοτάδια αυτά τα χρειάζεται για να συντηρεί την εξουσία του. Εχει ως αποκλειστικό κίνητρο το κέρδος και χρησιμοποιεί την επιστημονική πρόοδο μόνο για να κερδίζει το συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστικών κεφαλαίων, σε μια απέλπιδα και καταδικασμένη προσπάθεια να συντηρήσει την καπιταλιστική κερδοφορία και συνολικά την αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου. Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής βάζει εμπόδια στην επιστημονική πρόοδο, γιατί την πραγματοποιεί με τον άναρχο τρόπο που κινείται γενικά το κεφάλαιο για να εξασφαλίσει κέρδος. Η επιστημονική έρευνα σε μια κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία θα ήταν πολύ πιο αποδοτική, μη σπαταλώντας υλικούς και ανθρώπινους πόρους για τους ίδιους ερευνητικούς στόχους, κατανέμοντας ερευνητές και κονδύλια με βάση την επιστημονική μεθοδολογία και αναγκαιότητα, χωρίς κανέναν περιορισμό στη διάδοση και αξιοποίηση των επιστημονικών αποτελεσμάτων.

Η επιστημονική πρόοδος από μόνη της δε συμβάλει κατ' ανάγκη στη βελτίωση της ζωής της ανθρωπότητας. Οι καπιταλιστικές κρίσεις, η καταστροφή των παραγωγικών δυνάμεων με πρώτη την εργατική δύναμη και οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι στους οποίους συχνά καταλήγουν για την «επίλυσή» τους, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα ότι η επιστημονική πρόοδος από μόνη της δεν εξασφαλίζει την κοινωνική ευημερία και ασφάλεια. Χρειάζεται να μπαίνει στην υπηρεσία του ανθρώπου και αυτό δεν είναι υπόθεση αγαθών προθέσεων από τη μεριά των ερευνητών. Μπορεί να γίνει μόνο μέσα από ένα κοινωνικό και οικονομικό σύστημα που λειτουργεί με κίνητρο και στόχο την εξυπηρέτηση των διευρυνόμενων αναγκών του ανθρώπου. Σε ένα εκμεταλλευτικό σύστημα, όπως το καπιταλιστικό, η επιστημονική πρόοδος μπορεί να χρησιμοποιηθεί - και χρησιμοποιείται - για την υποβάθμιση της ζωής των ανθρώπων στο επίπεδο καταναλωτικών γραναζιών μιας απάνθρωπης μηχανής. Ο καπιταλισμός αφαιρεί τη χαρά της δημιουργίας από την εργασία, στερεί ακόμα και την ίδια την εργασία, φτιάχνει όπλα με τα τεχνολογικά και επιστημονικά επιτεύγματα, κάθε λογής μηχανισμούς θανάτου και καταπίεσης. Πριν από οποιονδήποτε άλλον, για το πείραμα του Βέντερ ενημερώθηκε ο Λευκός Οίκος, καθώς εμπεριέχει τη δυνατότητα κατασκευής νέων βιολογικών όπλων.

Πριν ακόμα δημοσιευτεί η επιστημονική μελέτη για το συνθετικό μυκόπλασμα, ο Βέντερ υπέβαλε αίτηση ευρεσιτεχνίας. Σύμφωνα με έναν από τους επικεφαλής του ΠΑΓ, τον Τζον Σούλστον, η πατέντα που ζητάει ο Βέντερ είναι τόσο ευρεία, που θα έθετε το σύνολο της γενετικής μηχανικής υπό τον έλεγχο του ινστιτούτου του. Αιτήσεις για πατέντες επιμέρους τεχνικών γενετικής μηχανικής έχουν υποβάλει και δεκάδες άλλες εταιρείες και ερευνητικά ινστιτούτα.

Ο Βέντερ δεν ήταν ο πρώτος που σκέφτηκε να κατοχυρώσει πατέντες για γενετικό κώδικα. Από τους πρώτους διδάξαντες ήταν τα κρατικά Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ (οργανισμός από τον οποίο έχει περάσει ο Βέντερ) όταν είχαν προσπαθήσει να πατεντάρουν κομμάτια γενετικού κώδικα και μάλιστα όχι συνθετικού, πριν το ΠΑΓ. Πατέντες απονέμονται και στις εταιρείες τύπου Μονσάντο, που κατασκευάζουν τα γνωστά «μεταλλαγμένα» παραγωγικά φυτά. Οι αντιρρήσεις για τις πατέντες από τους περισσότερους επιστημονικούς φορείς έχουν να κάνουν με την προσπάθεια να πάρουν όλοι ένα κομμάτι από την πίτα. Ο Βέντερ δήλωσε ανοιχτός σε συζήτηση, ώστε να βρεθεί ένας διακανονισμός. Από τη μεριά του ο Σούλστον θεωρεί ότι η κατάχρηση πατεντών παρεμποδίζει την επιστημονική έρευνα. Ομως παρότι παραδέχεται ότι «δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι (οι πατέντες) προωθούν την εφευρετικότητα» περιορίζει το ζήτημα στην κατάχρησή τους.

Η επιστήμη στον καπιταλισμό, ως σημαντική παραγωγική δύναμη, έχει μπλεχτεί στα δίχτυα των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, που περιορίζουν τη διάχυση της νέας γνώσης και την ευρεία αξιοποίηση των νέων τεχνικών. Το κουβάρι περιπλέκεται όλο και περισσότερο χρόνο με το χρόνο, καθώς υλικοί και ανθρώπινοι κοινωνικοί πόροι σπαταλώνται αφειδώς για να εξασφαλίζεται νομικά ο περιορισμός της χρήσης της γνώσης από τους ανταγωνιστές.

Ακόμα κι αν οι εμπορικοί στόχοι του Βέντερ και των επενδυτών του έχουν επιτυχία χωρίς αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, αν δηλαδή κατασκευαστούν νέα αποδοτικότερα τρόφιμα και βιοκαύσιμα, νέα φάρμακα και χημικές ουσίες, είναι βέβαιο ότι δεν θα δοθούν στους φτωχούς και τους πεινασμένους για να χορτάσουν, να ιαθούν και να ζήσουν καλύτερα. Η σπουδή των εταιρειών και των ινστιτούτων για τις πατέντες δεν αφήνει καμιά αμφιβολία γι' αυτό. Αντίθετα, θα χρησιμοποιηθούν όπως και οι «κλασικοί» Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί αλά Monsanto και Syngenta, για το διατροφικό έλεγχο σε παγκόσμια κλίμακα, με διακινδύνευση εκτεταμένων λιμών - αν κάτι πάει στραβά - που, βέβαια, δεν θα πλήξουν τους πλούσιους.