Τα όρια του καπιταλισμού δεν είναι απεριόριστα, όπως η αστική προπαγάνδα διαδίδει. Οι καπιταλιστές αυξάνουν την παραγωγικότητα, αυξάνοντας τη μάζα των κερδών τους, αλλά αυτή η τάση οδηγεί στην πτώση του ποσοστού του κέρδους, που σημαίνει ότι αντικειμενικά δυσκολεύεται η αναπαραγωγή του κεφαλαίου. Εδώ βρίσκεται και η στενότητα των ορίων του, το αναπόφευκτο της ανατροπής του. Επίσης, οι καπιταλιστές παράγοντας για το κέρδος, είναι υποχρεωμένοι να αυξάνουν την παραγωγικότητα, αλλά δεν μπορούν να ξεφύγουν από την αναρχία στην παραγωγή, αφού δεν παράγουν για την κάλυψη των αναγκών της κοινωνίας, των ανθρώπων. Ενώ λοιπόν η παραγωγή είναι κοινωνική, η ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της είναι ατομική - καπιταλιστική. Ετσι παράγουν αλλά δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν την παραγωγή, να πουλήσουν τα εμπορεύματα, επέρχεται κρίση.

Ολ' αυτά σημαίνουν ότι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων μπορεί να ικανοποιήσει όλες τις σύγχρονες ανάγκες της εργατικής τάξης, αλλά δεν ικανοποιούνται, όσο και αν συγκριτικά με προηγούμενες περιόδους η εργατική τάξη είναι σε καλύτερη κατάσταση.

«Επομένως, αναφερόμενοι στις παραγωγικές δυνάμεις και στην ανάπτυξή τους, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι η κυριότερη παραγωγική δύναμη είναι ο άνθρωπος και πως η τάση για εξαθλίωση του άμεσου παραγωγού είναι o απόλυτος, γενικός νόμος της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης που, όπως όλοι οι άλλοι νόμοι έτσι και αυτός, τροποποιείται μέσα στην πραγματική ζωή χωρίς να παύει να ισχύει ως τάση». ²

Είναι αυτό που παραστατικά βλέπουμε, ως αύξηση της ψαλίδας ανάμεσα στον παραγόμενο σε μια χώρα πλούτο και τη συμμετοχή σ' αυτόν της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων που συνεχώς μειώνεται.

Ο Μαρξ στο "Κεφάλαιο" αναφέρεται στις εθνικές διαφορές στην τιμή της εργατικής δύναμης, υπογραμμίζοντας ότι σε κάθε χώρα υπάρχει μια μέση εντατικότητα. Σε παγκόσμιο επίπεδο η μέση εντατικότητα διαφέρει από χώρα σε χώρα. Στον αναπτυγμένο καπιταλισμό είναι μικρότερη η σχετική αξία του χρήματος απ' ό,τι στο λιγότερο αναπτυγμένο. Ο ονομαστικός μισθός είναι μεγαλύτερος απ' ό,τι στο λιγότερο αναπτυγμένο, πράγμα όμως που δεν ισχύει στον ίδιο βαθμό για τον πραγματικό».³

Αντικειμενικά δεν μπορεί να υπάρξει τέτοια βελτίωση της θέσης γενικά της εργατικής τάξης μιας λιγότερο αναπτυγμένης καπιταλιστικής χώρας ώστε να φθάσει στο επίπεδο μιας αναπτυγμένης. Δεν μπορεί να υπάρξει «σύγκλιση».

«Η ταξική πάλη μπορεί να μετριάζει τις απώλειες αλλά δεν μπορεί να αναστρέψει τις τάσεις. Μπορεί μόνο να τις καταργήσει, καταργώντας το σύστημα. Επομένως και η πάλη μέσα στο σύστημα, σε όποια φάση του, δεν μπορεί να επιβάλλει στην αστική πολιτική, η οποία υπηρετεί τη διευρυμένη αναπαραγωγή του στα πλαίσια των συγκεκριμένων νόμων που τη διέπουν, επιλογές ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ. Το κυνήγι του κέρδους είναι απόλυτος νόμος. Συσσώρευση κεφαλαίου γίνεται και με μειωμένο κέρδος. Οταν το κεφάλαιο δυσκολεύεται, ξαναρίχνει την τιμή της εργατικής δύναμης. Η άνοδος της τιμής της εργατικής δύναμης κρατιέται σε εκείνο το σημείο που επιτρέπει να μένει άθικτη η βάση του συστήματος, η ικανότητα πραγματοποίησης της καπιταλιστικής αναπαραγωγής».⁴

Η ικανότητα διαχείρισης από μια κυβέρνηση είναι διαφορετικό ζήτημα, αλλά δε σημαίνει καθόλου ότι εδώ είναι η αιτία των προβλημάτων για τα λαϊκά στρώματα.

Για παράδειγμα, η μεταπολεμική σοσιαλδημοκρατική διαχείριση σε ευρωπαϊκές χώρες με εκτεταμένο συγκριτικά με σήμερα παραγωγικό κρατικό τομέα και κοινωνικές παροχές δεν επιβλήθηκε στην αστική τάξη μόνο από το συσχετισμό δυνάμεων. Ο κύκλος αναπαραγωγής του κεφαλαίου ήταν σε φάση που έδινε τη δυνατότητα για κοινωνικές παροχές. Οσο για τον εκτεταμένο κρατικό παραγωγικό τομέα, τον επέβαλλαν τα συμφέροντα του κεφαλαίου σε τομείς που απαιτούσαν μεγάλα κεφάλαια, με χαμηλό ποσοστό κέρδους. Τομείς όμως απαραίτητοι για τη διευρυμένη αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου,(π.χ. ηλεκτρική ενέργεια, τηλεπικοινωνίες).

Παραγωγικοί τομείς κρατικής ιδιοκτησίας υπήρχαν από το τέλος του 19ου αιώνα. Εκείνη την εποχή, στην Ιαπωνία π.χ. το κράτος δημιουργούσε επιχειρήσεις και μετά τις πωλούσε σε χαμηλές τιμές στους καπιταλιστές.

Γι' αυτό έχει μεγάλη σημασία να αφομοιωθεί ότι η κίνηση του καπιταλισμού υπακούει σε αντικειμενικούς ΝΟΜΟΥΣ, που καμία πολιτική βούληση δεν μπορεί να καταργήσει. Για παράδειγμα, σχετικά με τη συσσώρευση ο Κ. Μαρξ αναφέρεται σε ΝΟΜΟ, που θέτει κατώτατο όριο εκμετάλλευσης και ανώτατο μισθού. Εξάλλου, οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις είναι το πιο αδιάψευστο τεκμήριο ότι η αστική πολιτική είναι υποχρεωμένη να δρα σύμφωνα με τους νόμους της καπιταλιστικής συσσώρευσης, όποιο προσωπείο κι αν φορά. Π.χ. στην ΕΟΚ/ΕΕ πετάχτηκε το κοινωνικό προσωπείο μόλις έγινε αντιληπτό ότι η πτώση του ποσοστού κέρδους, μετά τη λεγόμενη «πετρελαϊκή κρίση» στις αρχές της δεκαετίας του '70, είχε πιο μόνιμα χαρακτηριστικά και η συσσώρευση άρχισε να χωλαίνει. Αποτέλεσμα στους μισθούς, που επιτεύχτηκε και με πολιτικά μέτρα: ενώ οι πραγματικοί μισθοί στην ΕΟΚ/ΕΕ αυξάνονταν την περίοδο 1961 - '73 με ρυθμό 5% το χρόνο (το ΑΕΠ 4,7% το χρόνο), το 1974 - '85 ο ρυθμός πέφτει σε 1,5% το χρόνο (ΑΕΠ 2%), το 1986 - '90 σε 1,9% (ΑΕΠ 3,2%) και το 1991 - '96 σε 0,8% (ΑΕΠ 1,5%).⁵

Αυτό που μπορεί να κάνει ο αγώνας είναι να ωθήσει προς το ανώτατο όριο μισθού και να το διαπιστώσει. Μια ριζοσπαστική φιλολαϊκή κυβέρνηση στο καπιταλιστικό έδαφος αν πάρει μέτρα που ξεπερνούν το όριο αυτό, θα αντιμετωπίσει μια τέτοια πολιτικοοικονομική και κοινωνική κατάσταση που θα υπάρχουν μόνο δύο επιλογές: αναδίπλωση ή κατάργηση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας (που προϋποθέτει επαναστατική εξουσία). Σε αυτήν την κατεύθυνση αντιμετωπίζει το ζήτημα το Πρόγραμμα του Κόμματος στο 15ο Συνέδριο και στις επεξεργασίες του 16ου»⁶.

1,2,3,4,5,6. Από τη διάλεξη του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, «ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ», ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2/2002 σελ. 111-114).