Ποια είναι η ουσία και το περιεχόμενο της έννοιας «κατάσταση της εργατικής τάξης»;

«Η κατάσταση της εργατικής τάξης ορίζεται σαν μία διαδικασία αλλαγής και εξέλιξης των παραγόντων και φαινομένων, που, σε τελευταία ανάλυση, καθορίζουν την παραγωγή και αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης. Το σύνολο όλων αυτών των όρων, δεικτών, παραγόντων, στην αλληλεξάρτησή τους, καθορίζει τη συγκεκριμένη κατάσταση της εργατικής τάξης σε κάθε χώρα και την Ελλάδα στη δοσμένη βαθμίδα ανάπτυξης του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού.

Η κατάσταση της εργατικής τάξης καθορίζεται από τους παρακάτω παράγοντες:

• Το βαθμό ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων
• Την αριθμητική δύναμη της εργατικής τάξης, το ειδικό της βάρος στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό, το βαθμό συγκέντρωσης, οργάνωσης και συνειδητοποίησης της ιστορικής της αποστολής
• Την κατανομή και ανακατανομή του εθνικού εισοδήματος
• Το επίπεδο της απασχόλησης της εργατικής τάξης
• Τις διαστάσεις και την πορεία της εξέλιξης της ανεργίας
• Την κίνηση του μισθού εργασίας, ονομαστικού και ιδιαίτερα του πραγματικού, και τη σύνθεσή του (δηλαδή, αν η σύνθεση των εισοδημάτων της εργατικής οικογένειας αποτελείται από τις αποδοχές μόνο του οικογενειάρχη ή και των μελών της οικογένειας)
• Τις συνθήκες εργασίας στις επιχειρήσεις και στα εργοστάσια (μέτρα ασφάλειας, εργατικά ατυχήματα, τήρηση των απαιτήσεων υγιεινής)
• Τις αλλαγές στους όρους αγοραπωλησίας και απασχόλησης της εργατικής δύναμης
• Το μέγεθος του εργάσιμου και ελεύθερου χρόνου
• Το βαθμό εκμετάλλευσης και της εντατικότητας της εργασίας
• Το βαθμό εξασφάλισης τροφίμων, ρουχισμού, κατοικίας, κλπ.
• Το βαθμό κάλυψης και ικανοποίησης των κοινωνικών ασφαλίσεων και της ιατρικής περίθαλψης
• Τη νοσηρότητα, θνησιμότητα και τις γεννήσεις στον εργατικό πληθυσμό
• Την κατάσταση και την πορεία της οικονομίας
• Τη στρατιωτικοποίηση και τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους
• Την εσωτερική και διεθνή πολιτική κατάσταση
• Την ταξική πάλη.

Ολοι αυτοί οι παράγοντες, παρμένοι μαζί στην αλληλοσύνδεση και στην αλληλεξάρτησή τους, προσδιορίζουν τη θέση της εργατικής τάξης στη διαδικασία της εργασίας και τη ζωή της συνολικά, δηλαδή την κατάσταση, στην οποία βρίσκεται το προλεταριάτο στη δοσμένη περίοδο» (Από τη μελέτη του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών «Προσεγγίσεις στην κατάσταση της εργατικής τάξης στην Ελλάδα», έκδοση «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 20-21).

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η κατάσταση της εργατικής τάξης μεταβάλλεται, αλλάζει, με την εξέλιξη του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος. Οι κλασικοί του μαρξισμού-λενινισμού ασχολήθηκαν με το συγκεκριμένο ζήτημα, με πρώτο τον Μαρξ. Ο Ενγκελς έλεγε ότι ο Μαρξ ήταν ο πρώτος που δίδαξε στο προλεταριάτο τη «συνείδηση της θέσης του και των αναγκών του, τη συνείδηση των όρων της χειραφέτησής του»(Φρ. Ενγκελς, «Αναμνήσεις για τον Μαρξ», σελ. 10, εκδόσεις «Γκούτεμπεργκ»).

Η κατάσταση της εργατικής τάξης σε μια χώρα αντιμετωπίζεται από την άποψη των όρων που ζει και δουλεύει ή δε δουλεύει (υπάρχουν και οι άνεργοι), με περιγραφικό τρόπο. Επίσης, με περιγραφικό τρόπο αντιμετωπίζονται και «οι ανάγκες της εργατικής τάξης», οι οποίες καθορίζονται από την κατάστασή της. Η περιγραφή δίνει την εικόνα των συνθηκών, που ζει και εργάζεται η εργατική τάξη. Ομως, η περιγραφή και η εικόνα δεν αρκούν, προκειμένου να συνειδητοποιηθεί η ουσία του ζητήματος γιατί αυτή η κατάσταση και όχι καλύτερη, γιατί οι ανάγκες παραμένουν ανικανοποίητες. Δεν αρκεί η περιγραφή και η εικόνα, χωρίς αποκάλυψη και αναφορά στις αιτίες που δημιουργούν το συγκεκριμένο ζήτημα στη δοσμένη στιγμή και στην εξέλιξή του, που σε τελευταία ανάλυση βρίσκονται στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, δηλαδή στις εκμεταλλευτικές σχέσεις. Οπως και τους παράγοντες που καθορίζουν την κατάσταση και τις ανάγκες προκειμένου να διαμορφώσουμε ολοκληρωμένα γνώμη, εκτίμηση, από τη σκοπιά των πραγματικών συμφερόντων της εργατικής τάξης, αλλά και του ρόλου της στην καπιταλιστική κοινωνία ως κοινωνικής δύναμης, με δοσμένη τη θέση της στο κοινωνικοοικονομικό σύστημα, ως βασικής αλλά εκμεταλλευόμενης τάξης.

«Η γνώση των συνθηκών ζωής του προλεταριάτου αποτελεί μια απόλυτη αναγκαιότητα αν θέλουμε να εξασφαλίσουμε ένα στέρεο θεμέλιο στις σοσιαλιστικές θεωρίες καθώς και στις κρίσεις τις σχετικές με τη νομιμότητά τους, να θέσουμε ένα τέρμα σε όλες τις φαντασιοκοπίες και τα φανταστικά επιμύθια pro και contra (υπέρ και κατά)»(Φρ. Ενγκελς «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία»).

Η κατάσταση της εργατικής τάξης δεν ενδιαφέρει από τη σκοπιά της διαπίστωσής της, αλλά από τη σκοπιά της πάλης για το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό. Απ' αυτή την άποψη κριτήριο αλλά και περιεχόμενο για την ανάπτυξη του κοινωνικοπολιτικού αγώνα της εργατικής τάξης είναι η κάλυψη όλων των σύγχρονων αναγκών της.

Οι Μαρξ και Ενγκελς, αναλύοντας τις σχέσεις ανάμεσα στις ανάγκες και στην κοινωνική εξέλιξη, υπογράμμιζαν ότι οι άνθρωποι πριν αρχίσουν να ασχολούνται με την ιδεολογία, την πολιτική, την τέχνη κλπ., είναι υποχρεωμένοι να ικανοποιούν πρώτα τις φυσικές τους ανάγκες!

Ετσι, ο άνθρωπος εκτός από τις φυσικές του ανάγκες έχει και άλλες, τις πνευματικές, όπως τη μόρφωση, την ψυχαγωγία, την πρόσβαση στην Τέχνη και την καλλιτεχνική δημιουργία, κλπ.

Οι ανάγκες του ανθρώπου δεν είναι στάσιμες, εξελίσσονται όσο εξελίσσεται η κοινωνία.

Ο Κ. Μαρξ στο «Κεφάλαιο», τ. 1ος σελ. 184, σχετικά με τις ανάγκες οι οποίες μεταβάλλονται με την εξέλιξη της κοινωνίας και της κοινωνικής παραγωγής, αναφέρει: «Η έκταση των λεγόμενων απαραίτητων αναγκών, όπως και ο τρόπος της ικανοποίησής τους, είναι ιστορικό προϊόν και γι' αυτό εξαρτιέται κατά ένα μεγάλο μέρος από τη βαθμίδα του πολιτισμού μιας χώρας και, ανάμεσα στ' άλλα ουσιαστικά, από το μέσα σε ποιες συνθήκες και επομένως με τι συνήθειες και απαιτήσεις της ζωής σχηματίστηκε η τάξη των ελεύθερων εργατών».