Στο Πρόγραμμα του ΚΚΕ που εγκρίθηκε στο 15ο Συνέδριο (1996) τίθεται με σαφήνεια το εξής ζήτημα:

«Στην εποχή μας, εποχή περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, η πάλη των τάξεων κατευθύνεται στην επίλυση της βασικής αντίθεσης κεφαλαίου - εργασίας. Η επαναστατική αλλαγή στην Ελλάδα θα είναι σοσιαλιστική. Κινητήριες δυνάμεις της σοσιαλιστικής επανάστασης θα είναι η εργατική τάξη ως ηγετική δύναμη, οι μισοπρολετάριοι, η φτωχή αγροτιά και τα πιο καταπιεσμένα λαϊκά μικροαστικά στρώματα της πόλης»¹⁷.

Επίσης καθορίστηκε η πολιτική γραμμή, με την οποία το Κόμμα θα συμβάλει στη διαμόρφωση του υποκειμενικού παράγοντα και στη συγκέντρωση δυνάμεων για τη σοσιαλιστική επανάσταση: «Η αντιιμπεριαλιστική αντιμονοπωλιακή γραμμή πάλης συμβάλλει στη συσπείρωση της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού [...] Είναι ο δρόμος που βοηθάει να αλλάξει ο συσχετισμός δύναμης, να γίνει προσέγγιση και κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις να πραγματοποιηθεί το πέρασμα στο σοσιαλισμό. [...] ο αγώνας αυτός συνδέεται περισσότερο και εντάσσεται οργανικά στον αγώνα για την ανατροπή του καπιταλισμού»¹⁸. Σε αυτήν την κατεύθυνση προτάσσεται ως άμεσο πολιτικό καθήκον το ζήτημα της συγκρότησης του Αντιιμπεριαλιστικού Αντιμονοπωλιακού Δημοκρατικού Μετώπου, της συμμαχίας της εργατικής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων της πόλης και του χωριού.

Στην Πολιτική Απόφαση του 17ου Συνεδρίου του ΚΚΕ (2005) επισημαίνεται πως κρίσιμο ζήτημα είναι: «...να αφομοιωθεί βαθιά με όρους θεωρίας και πείρας η στρατηγική του Κόμματος και η ενιαία αντίληψη για το πώς αυτή προωθείται. Χρειάζεται να κατανοηθεί πιο βαθιά ο χαρακτήρας του Μετώπου ως κοινωνικοπολιτικής συμμαχίας αντιιμπεριαλιστικών αντιμονοπωλιακών δυνάμεων, που καλείται όχι μόνο να αποσπάσει κατακτήσεις αλλά να φέρει σε πέρας και το έργο της κατάχτησης της λαϊκής εξουσίας. Αυτή η αντίληψη να διαποτίζει την καθημερινή δουλειά του Κόμματος. Να κατανοηθεί πιο ουσιαστικά ότι ο αγώνας για το σοσιαλισμό καθορίζει τη δράση του Κόμματος σήμερα»¹⁹.

Ο προσδιορισμός του χαρακτήρα της σύγχρονης εποχής και του χαρακτήρα της επανάστασης τεκμηριώνει επιστημονικά το ρόλο των τάξεων στη σύγχρονη κοινωνία, τη θέση τους στην προοπτική της κοινωνικής εξέλιξης²⁰.

Ο ιστορικός υλισμός διδάσκει ότι πηγή ανάπτυξης των κοινωνιών είναι ο κοινωνικός νόμος που καθορίζει ότι οι οικονομικές σχέσεις (και πρώτα απ' όλα οι σχέσεις παραγωγής) αντιστοιχούν κάθε φορά σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Οταν οι παραγωγικές δυνάμεις αναπτυχθούν σε τέτοιο βαθμό ώστε οι σχέσεις παραγωγής εμποδίζουν την περαιτέρω ανάπτυξή τους, τότε τίθεται αντικειμενικά το ζήτημα της αλλαγής των σχέσεων παραγωγής. Η κοινωνία ιστορικά εισέρχεται σε εποχή κοινωνικής επανάστασης.

Σύγχρονη εποχή ή νέα εποχή του καπιταλισμού εννοούμε την ιστορική περίοδο, μέσα στην οποία πραγματοποιούνται οι σοσιαλιστικές επαναστάσεις. Η οικονομική θεωρία του μαρξισμού αποκάλυψε τις βασικές αντιθέσεις και τάσεις εξέλιξης της καπιταλιστικής κοινωνίας, που νομοτελειακά οδηγούν στην ανατροπή του καπιταλισμού. Ως βασικό παράγοντα της ωρίμανσης των υλικών προϋποθέσεων για το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, οι Μαρξ - Ενγκελς θεωρούσαν ένα ορισμένο επίπεδο κοινωνικοποίησης της εργασίας, συγκέντρωσης κεφαλαίων, ανάπτυξης και συγκέντρωσης της εργατικής τάξης.

«Η συγκεντροποίηση των μέσων παραγωγής και η κοινωνικοποίηση της εργασίας φτάνουν σε ένα σημείο, όπου δε συμβιβάζονται με το κεφαλαιοκρατικό τους περίβλημα. Το περίβλημα αυτό σπάει. Σημαίνει το τέλος της κεφαλαιοκρατικής ατομικής ιδιοκτησίας. Οι απαλλοτριωτές απαλλοτριώνονται»²¹.

Η ωρίμανση των υλικών προϋποθέσεων για το σοσιαλισμό - κομμουνισμό είναι αυτό που προσδιορίζει τη σύγχρονη ιστορική εποχή του καπιταλισμού και καθορίζει τελικά το χαρακτήρα της επανάστασης. Ο χαρακτήρας της εποχής έχει ιστορική και παγκόσμια διάσταση ανεξάρτητα αν υπάρχει διαφοροποίηση στο βαθμό και τον τρόπο ωρίμανσης των υλικών προϋποθέσεων από τη μια καπιταλιστική κοινωνία στην άλλη. Καθορίζεται από το επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και των πολιτικών και κοινωνικών σχέσεων που στηρίζονται πάνω του.

Ο Λένιν, στο έργο του «Κάτω από ξένη σημαία», έγραφε:

«Δεν μπορούμε να ξέρουμε με ποια ταχύτητα θα αναπτυχθούν τα διάφορα ιστορικά κινήματα μιας δοσμένης εποχής, σε τι βαθμό θα επιτύχουν. Μπορούμε όμως να ξέρουμε - και ξέρουμε - ποια τάξη βρίσκεται στο κέντρο της μιας ή της άλλης εποχής, όταν καθορίσουμε το κύριο περιεχόμενό της, την κύρια κατεύθυνση της αποστολής της, τις κύριες ιδιομορφίες των ιστορικών συνθηκών της δοσμένης εποχής κτλ. Μόνο πάνω σ' αυτή τη βάση [...] (και όχι τα ξεχωριστά επεισόδια από την ιστορία ορισμένων χωρών), μπορούμε να καθορίσουμε σωστά την τακτική μας^.και μόνο η γνώση των βασικών χαρακτηριστικών γνωρισμάτων μιας δοσμένης εποχής μπορεί να αποτελέσει τη βάση για να κατανοηθούν οι πιο λεπτομερειακές ιδιομορφίες της μιας ή της άλλης χώρας»²².

Ο Λένιν σ' αυτό το έργο αναφέρεται στις περιόδους εμφάνισης, ανάπτυξης και παρακμής, παρασιτισμού της αστικής τάξης, υιοθετώντας την ιστορική περιοδολόγηση του καπιταλισμού (που επεξεργάστηκαν άλλοι μαρξιστές) σε τρεις εποχές, με συμβατικά και σχετικά ορόσημα τις κοινωνικές επαναστάσεις και τους πολέμους. Επισήμανε, όμως, ότι παντού στη φύση και στην κοινωνία τα όρια είναι συμβατικά και κινητά, σχετικά κι όχι απόλυτα:

1789 - 1871

Η πρώτη εποχή, από τη μεγάλη Γαλλική Επανάσταση ως το γαλλοπρωσικό πόλεμο και την Κομμούνα, είναι η εποχή της ανόδου της αστικής τάξης, της ολοκληρωτικής της νίκης. Τα αστικοδημοκρατικά κινήματα βρίσκονται σε ανοδική πορεία, είναι η εποχή που συντρίβονται τα ιστορικά ξεπερασμένα φεουδαρχικά «δεσμά» στο εποικοδόμημα και την οικονομία.

1871 - 1914

Η δεύτερη εποχή είναι η εποχή της ολοκληρωτικής κυριαρχίας και της παρακμής της αστικής τάξης, που χάνει τα προοδευτικά χαρακτηριστικά της στην κοινωνική εξέλιξη. Είναι εποχή ανάπτυξης της αποικιοκρατίας και του μονοπωλίου. Σε αυτή την εποχή συγκεντρώνονται δυνάμεις από το νέο υποκείμενο της ιστορίας, την εργατική τάξη.

1914 - ?

Η τρίτη εποχή χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία των μονοπωλίων. Είναι η εποχή του ιμπεριαλισμού και των ιμπεριαλιστικών πολέμων, που βάζει την αστική τάξη στην ίδια ιστορική θέση που βρίσκονταν οι φεουδάρχες την πρώτη εποχή.

Η κάθε εποχή «γέννησε» τους όρους, μέσα στους οποίους εμφανίζεται η επόμενη. Η ανάδειξη της σύγχρονης εποχής του καπιταλισμού, στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, ήρθε ως αποτέλεσμα της εξάπλωσης του καπιταλισμού σε παγκόσμιο επίπεδο, της κατάκτησης της εξουσίας από την αστική τάξη στις περισσότερες χώρες του κόσμου, της ανάπτυξης του μονοπωλίου, της ανόδου του εργατικού κινήματος.

Ο Κ. Μαρξ θεωρούσε ότι το φαινόμενο του σχηματισμού των μετοχικών εταιρειών, που δεν ήταν ακόμη κυρίαρχο στην εποχή του, αλλά που έγινε στη συνέχεια, ήταν «η κατάργηση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής μέσα στα πλαίσια του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και γι' αυτό είναι μια αυτοαναιρούμενη αντίφαση»²³, αφού, όπως εξηγούσε, στις μετοχικές εταιρίες «...η λειτουργία είναι χωρισμένη από την ιδιοκτησία του κεφαλαίου, επομένως και η εργασία είναι εντελώς χωρισμένη από την ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και την υπερεργασία. Αυτό είναι αποτέλεσμα της ανώτατης ανάπτυξης της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής, αναγκαίο σημείο περάσματος για την ξαναμετατροπή του κεφαλαίου σε ιδιοκτησία των παραγωγών, όχι όμως πια σαν ατομική ιδιοκτησία ξεχωριστών παραγωγών αλλά σαν ιδιοκτησία των συνεταιρισμένων παραγωγών, σαν άμεσα κοινωνική ιδιοκτησία»²⁴.

Ο Λένιν, στο έργο του «Ο ιμπεριαλισμός. Ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», ανέλυσε κοινωνικοοικονομικά τη σύγχρονη εποχή και κατέληξε στο επιστημονικά θεμελιωμένο συμπέρασμα ότι το μονοπώλιο είναι η πλήρης υλική προετοιμασία για το σοσιαλισμό και σ' αυτήν τη βάση ο ιμπεριαλισμός είναι η παραμονή της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Η θέση του επιστημονικού κομμουνισμού για το χαρακτήρα της εποχής μας, ως εποχής των σοσιαλιστικών επαναστάσεων, παίρνει υπόψη: Τη διαλεκτική σχέση οικονομίας - πολιτικής στην ιστορική κίνηση. Το γεγονός ότι το κίνημα της εργατικής τάξης βρίσκεται στο επίκεντρο της εποχής και ότι η βασική αντίθεση της σύγχρονης εποχής είναι η αντίθεση μισθωτής εργασίας - κεφαλαίου. Επομένως εκεί πρέπει να κατευθυνθεί το «κύριο χτύπημα» της εργατικής τάξης και το κόμμα της να διαμορφώσει αντίστοιχη στρατηγική και τακτική: «Η εξαφάνιση του καπιταλισμού και των υπολειμμάτων του, η θεμελίωση της κομμουνιστικής τάξης πραγμάτων αποτελεί το περιεχόμενο της νέας εποχής που άρχισε τώρα στην παγκόσμια ιστορία»²⁵.

Την εποχή των σοσιαλιστικών επαναστάσεων εγκαινίασε η Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση, που πραγματοποιήθηκε πάνω στο έδαφος της ανάπτυξης του καπιταλισμού στη Ρωσία, που ήδη είχε εξελιχθεί στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο.

Οι αντεπαναστατικές εξελίξεις της περιόδου 1989 - 1991, που σημάδεψαν το τέλος του 20ού αιώνα, δεν αλλάζουν το γεγονός ότι η εποχή μας είναι εποχή των σοσιαλιστικών επαναστάσεων. Ο χαρακτήρας της επανάστασης δεν καθορίζεται από το συσχετισμό δύναμης σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο, δεν καθορίζεται από την κατάσταση που βρίσκεται το κομμουνιστικό κίνημα.

Σήμερα όλος ο κόσμος ζει σε νέες συνθήκες της όξυνσης της βασικής αντίθεσης του καπιταλισμού. Η καπιταλιστική κοινωνία έχει εισέλθει σε μια ανώτερη φάση ωρίμανσης των υλικών προϋποθέσεων για τη σοσιαλιστική επανάσταση.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

(Κείμενο της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

17. «15ο Συνέδριο του ΚΚΕ, Ντοκουμέντα», Το Πρόγραμμα, σελ. 113 - 114.

18. «15ο Συνέδριο του ΚΚΕ, Ντοκουμέντα», Το Πρόγραμμα, σελ. 114 - 115.

19. «17ο Συνέδριο του ΚΚΕ, Ντοκουμέντα», Πολιτική Απόφαση, σελ. 8.

20. Αναλυτικά, βλ. διάλεξη της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ «Θεωρητικά ζητήματα για τις προϋποθέσεις της σοσιαλιστικής επανάστασης», ΚΟΜΕΠ τεύχος 2 / 2008.

21. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» τ. 1, σελ. 787.

22. Β. Ι. Λένιν, «Απαντα», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τ. 26, σελ. 142.

23. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τ. 3, σελ. 553.

24. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τ. 3, σελ. 551.

25. Β. Ι. Λένιν, «Απαντα», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τ. 27, σελ. 43.