Ο θάνατος του Σωκράτη, του Francois Louis Joseph Watteau (1758 - 1823)

Ηταν από τους θεμελιωτές της φιλοσοφικής διαλεκτικής, δηλαδή της εύρεσης της αλήθειας με την υποβολή ορισμένων ερωτήσεων και της μεθοδικής ανεύρεσης απαντήσεων σε αυτές (το ερωτάν και το αποκρίνεσθαι). Ο Κ. Μαρξ τον ονόμασε «προσωποποίηση της φιλοσοφίας».

Ο Σωκράτης πέρασε όλη του τη ζωή με ένα ατέλειωτο κουβεντολόι στις παλαίστρες, στην αγορά, στα σαράφικα, συζητώντας για το δίκαιο, την ανδρεία και την αρετή. Και το έκανε «σαν κανένας ξιπασμένος άγουρος νεανίας» με την προσποίηση πως δεν το ξέρει και προσπαθεί να το «ξεγεννήσει». Και αναρωτιέται ο Επίκουρος, που απαιτούσε από το ρήτορα να είναι σαφής και συγκεκριμένος: «Μα είναι σωστό ένας ολόκληρος άνδρας, να παίρνει πόζες, να χειρονομεί, να μορφάζει, να αραδιάζει φράσεις και σχήματα θέλοντας να αποδείξει τα αναπόδεικτα». Πιο καυστικός ο Κολώτης, μαθητής του Επίκουρου, έχοντας στόχο την περιφρόνηση του Σωκράτη για τις αισθήσεις και τις φυσικές επιστήμες: «Πώς γνωρίζεις ότι το φαΐ είναι φαΐ, το πανωφόρι πανωφόρι και πώς να φυλάγεσαι από φίδια και λύκους».

Η Φρύνη μπροστά στον Αρειο Πάγο, έργο του Jean Leon Gerome

Ο Αριστοφάνης γελοιοποιεί θεληματικά τον Σωκράτη για να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της κωμωδίας του, που στόχος της ήταν η τσουχτερή σάτιρα των ηθών του καιρού του. Πάντως, ένα μεγάλο μέρος από όσα καταμαρτυρεί στον Σωκράτη του τα έλεγε όλος ο κόσμος στην αγορά.

Ο λαός αντιπαθούσε τον Σωκράτη, γεγονός που το παραδέχεται και ο ίδιος στην «Απολογία». Ισως σε αυτό να είχε συντελέσει το αλλόκοτο παρουσιαστικό του. Οι Αθηναίοι τον έβλεπαν καθημερινά στην αγορά, έναν κοντόχοντρο ανθρωπάκο, μεσόκοπο, με μύτη πλατσουκωτή και ανασηκωμένη, με μικρά μισόκλειστα μάτια γεμάτα ειρωνεία, με παλιά τριμμένα ρούχα, γένια και μαλλιά αχτένιστα και ακούρευτα.

Ξημεροβραδιάζεται με τους αριστοκράτες και τρέφει βαθιά περιφρόνηση για τους ανθρώπους του λαού, τη δημοκρατία και τις φυσικές επιστήμες που είναι «τέκνα του δήμου».

Αγαλμα της Κνιδίας Αφροδίτης από τον Πραξιτέλη στη γλυπτοθήκη του Μονάχου.Λέγεται ότι για να αποκτήσει το άγαλμα αυτό ο βασιλιάς της Βιθυνίας Νικόδημος πρόσφερε στους Κνιδίους όλο το δημόσιο χρέος της πόλης και οι Κνίδιοι αρνήθηκαν την πρόταση για να έχουν τη δόξα πως κατέχουν το αριστούργημα του κόσμου

Πρέπει να του αναγνωριστεί ότι εναντιώθηκε στους ολιγαρχικούς όταν αρνήθηκε να συλλάβει έναν δημοκρατικό πολίτη, τον Λέοντα τον Σαλαμίνιο, και ότι μετά την καταδίκη του προτίμησε να πιει το κώνειο παρά να δραπετεύσει και να παραβεί τους νόμους.

Κατ' άλλους Θεοδότα. Σύγχρονη της Ασπασίας. Ερωμένη πολλών επώνυμων ανθρώπων της εποχής της, όπως, π.χ., του Αλκιβιάδη. Μάλιστα, ήταν αυτή που τον κήδεψε μετά το τραγικό τέλος του.

Ηταν τόσο όμορφη και παράλληλα διέθετε τόσο πλούτο στο σπίτι της, που την έκαναν ακόμη πιο θαυμαστή στον κύκλο της. Λέγεται πως κανένα άλλο σπίτι δεν είχε τόση χλιδή και πολυτέλεια, όση της Θεοδότης!

Ολοι οι ζωγράφοι πήγαιναν σπίτι της για να απαθανατίσουν το σώμα και την ομορφιά της. Συγκέντρωνε σπίτι της όλους τους διανοούμενους και πολιτικούς της εποχής. Ακόμη και ο Σωκράτης θέλησε να τη γνωρίσει και την επισκέφτηκε με τους μαθητές του.

-- Ω άνδρες, εμείς πρέπει να ευγνωμονούμε τη Θεοδότη γιατί μας επέδειξε τα κάλλη της, ή εκείνη εμάς γιατί τα είδαμε; Εάν δηλαδή είναι ωφελιμότερη γι' αυτήν η επίδειξη, μας οφείλει χάριτας, εάν δε για εμάς η θέα, εμείς τότε οφείλομε χάριτας προς αυτήν.

-- Από όπου ήδη θα κερδίσει αυτή από τον έπαινό μας και επειδή θα το πούμε σε πολλούς, πολλά θα ωφεληθεί...

Ο φιλόσοφος Σωκράτης αναζητεί τον Αλκιβιάδη στο σπίτι της Ασπασίας. Εργο του Jean Leon Gerome (1861)

Ο Σωκράτης προσπαθεί να την πείσει πως και στη γυναίκα το πνεύμα είναι πιο σημαντικό από το κάλλος. Ηταν ο πρώτος άνθρωπος στην ελληνική αρχαιότητα που ενδιαφέρθηκε για την ψυχή της εταίρας. Ενδιαφέρθηκε για τους πελάτες και τα έσοδα που είχε και της πρότεινε όχι μόνο τρόπους για να αυξήσει και τους μεν και τα δε, αλλά και τρόπους για να μεγαλώνει τον πόθο των πελατών της και την ηδονή που τους προσέφερε. Η Θεοδότη ενθουσιάστηκε με τις υποδείξεις του Σωκράτη και του πρότεινε να συνεργαστούν! Φυσικά ο φιλόσοφος δεν είχε σκοπό να γίνει «προαγωγός». Ηθελε να κάνει τη Θεοδότη να αναζητήσει στο πρόσωπό του τη φιλοσοφική αντιμετώπιση της ζωής. Και το πέτυχε. Η Θεοδότη ήταν έτοιμη να γίνει μαθήτριά του.

Λέγεται ότι ο Αριστοφάνης διακωμώδησε τον Σωκράτη στις «Νεφέλες» γιατί η Θεοδότη είχε προτιμήσει, ερωτικώς, τον Σωκράτη αντί του ιδίου.

Διάσημη εταίρα του 4ου αι. π.Χ. από τη Βοιωτία. Το πραγματικό της όνομα ήταν Μνησαρέτη, αλλά εξαιτίας του χλομού δέρματός της έμεινε γνωστή ως Φρύνη (από το χρώμα του βατράχου). Εξαιρετικά όμορφη, περιζήτητη από τους πλούσιους πολίτες. Ζητούσε πολύ υψηλή αμοιβή, αν έβρισκε κάποιον αντιπαθητικό το ποσό που ζητούσε ήταν υπέρογκο, ενώ πρόσφερε δωρεάν το σώμα της σε κάποιον φιλόσοφο που θαύμαζε το μυαλό του. Τα πλούτη της ήταν τόσα, ώστε όταν ο Αλέξανδρος είχε κατεδαφίσει τη Θήβα, προθυμοποιήθηκε να την ανοικοδομήσει με δικά της έξοδα τοποθετώντας την επιγραφή: «Αλέξανδρος μεν κατέσκαψε ανέστησε δε Φρύνη».

Οταν είχαν κατηγορήσει την Φρύνη για ασέβεια στους θεούς και η δίκη έγερνε σε βάρος της, ο συνήγορός της, ο Υπερείδης, την έβαλε να σχίσει το χιτώνα της και να μείνει γυμνή. Και οι αρεοπαγίτες, γοητευμένοι από την ομορφιά της, την αθώωσαν!

Η Φρύνη είχε εραστή της τον Πραξιτέλη, που φιλοτέχνησε αγάλματά της. Ενα γλαφυρό απόσπασμα από γράμμα της Φρύνης στον Πραξιτέλη είναι ενδεικτικό της σχέσης τους: «Μην το σκέφτεσαι. Η έμπνευσή σου να δώσεις θέση μέσα στο ναό στην αγαπημένη σου εταίρα σε έκανε να φιλοτεχνήσεις ένα τέτοιο αριστούργημα που όμοιό του κανείς ποτέ δεν έχει ξαναδεί... Νιώθω σαν την Αφροδίτη και τον Ερωτα, τον έρωτα για σένα βέβαια. Και μη ζηλεύεις τη δόξα μου. Εσένα, τον Πραξιτέλη υμνούν όσοι με είδαν άγαλμα... Λείπει, όμως, κάτι από το δώρο που μου έκανες: Να πάμε οι δυο μας στο ναό να κοιμηθούμε εκεί μαζί. Ελα τώρα! Μη το φοβάσαι. Δεν πρόκειται να προσβάλουμε τα αγάλματα των θεών. Εμείς οι ίδιοι δεν τα κατασκευάσαμε;».

Ηταν ένας από τους μεγαλύτερους γλύπτες της αρχαιότητας. Εζησε τον 4ο αιώνα π.Χ. και είναι ο πρώτος που φιλοτέχνησε τη γυμνή θηλυκή μορφή σε φυσικό μέγεθος. Ο Πραξιτέλης και η σχολή του δούλεψαν σχεδόν εξολοκλήρου με το μάρμαρο και όπως λέει ο Διόδωρος «με τέλεια τέχνη έδωσε στις μαρμάρινες φιγούρες του τα πάθη της ψυχής».

Το όνομα Σωκράτης (< σως (σώος = ακέραιος, δυνατός ) + -κράτης < κράτος) έχει 107 εμφανίσεις και το Πραξιτέλης (< πράξις + τέλος (- σκοπός) = αυτός που ολοκληρώνει το σκοπό του) μία εμφάνιση (σε δείγμα 51.779 ανδρών). Το όνομα Θεοδότη (= ο θεός δίνει) έχει 3 εμφανίσεις, δύο εμφανίσεις ο τύπος Θεοδότα και μία εμφάνιση το όνομα Φρύνη (< φρύνος «είδος βατράχου», η καστανόχρωμη) σε δείγμα 28.965 γυναικών.

«Θα μου πείτε: "Και τον Αλκιβιάδη; Δεν τον είχες μαθητή τον Αλκιβιάδη;" Και ποιος θα βαστούσε να μην τον είχε! Ωραίο παιδί, πλούσιο, ζωερό, πρώτο τζάκι, λιγάκι παλαβό και πεισματάρικο κι αδάμαστο, μα τετραπέρατο - το ξυπνότερο παιδί της Αθήνας! Α! πολύ πιο δυνατός από εμένα!... Γύμναζα κοντά του την ψυχή μου να νικά τα πάθη της... να μην ταράζεται μπροστά στον πλούτο, στην ομορφιά και στα νιάτα... Λοιπόν εγώ είμουν μαθητής του κι όχι αφτός δικός μου» («Αληθινή απολογία του Σωκράτη» Κ. Βάρναλη). Εικονογράφηση: Ο Σωκράτης σέρνει τον Αλκιβιάδη από τη «γοητεία της ηδονής», πίνακας του Jean Baptiste Regnault, 1754-1829

«Θα έρθουν ύστερα από χρόνια πολλοί και φίλοι και αρνητάδες μου, και ντόπιοι και ξένοι, και συγκαιρινοί και μελούμενοι, που θα κάνουνε ντόρο γύρα στο θάνατό μου. Θα με πούνε "των Ελλήνων τον άριστον", "αηδόνα των Μουσών", "τον δικαιότατον", "τον φρονιμώτατον", "κορώνα της Ελλάδος". Τα παιδιά σας θα μου χτίσουν εκκλησιά, το "Σωκράτειον" και θα μου κάνουνε θυσίες κάθε χρόνο χρόνο, την άνοιξη... Θα με προσκυνάνε για Θεό (σε μένα δεν επιτρέψατε να έχω μιας πεντάρας δαιμόνιο...). Και για ποιο λόγο; Οι πρώτοι για να κολλήσουνε το όνομά τους δίπλα στο δικό μου και ν' ακούγονται μαζί μου, κ' οι δέφτεροι για να δείξουνε, πως αν εζούσα στα χρόνια τους, θα με καταλαβαίνανε και θα με τιμούσαν!... Μπόσικα πράματα. και κείνοι και τούτοι θα παραφουσκώνανε την αξία μου και θ' αδικούν εσάς, θα λένε ψέματα και θα πιστέβουνε ψέματα...» («Αληθινή απολογία του Σωκράτη», Κ. Βάρναλη). Εικονογράφηση: «Ο θάνατος του Σωκράτη», πίνακας του Ζακ Λουί Νταβίντ, 1787

Αυτή τη φορά «αιφνιδιάζει» ευχάριστα το αναγνωστικό κοινό με την ιδέα να γράψει πρωτότυπες αστυνομικές ιστορίες, που έχουν αποδέκτες: Από τη μια πλευρά, παιδιά με ανήσυχη ματιά που η συγγραφέας αποφάσισε να τα «ρίξει στα βαθιά». Από την άλλη, τους ενήλικους αναγνώστες που έχουν διάθεση για χιουμοριστική προσέγγιση της καθημερινής ζωής, μέσα ωστόσο από μια διαφορετική, ίσως και πιο διεισδυτική ματιά.

Κεντρικός ήρωας των ιστοριών είναι ο ντετέκτιβ Γάτοκ Χολμς. Το σκηνικό μέσα στο οποίο εξελίσσονται τα περιστατικά είναι το σπίτι της οδού Κενταύρου, όμως πρωταγωνιστικό ρόλο έχει το παρασκήνιο..! Ετσι, λοιπόν, «τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται και τίποτα δε φαίνεται όπως είναι»... Ενα βιβλίο με μυστήριο, όπου όσα γίνονται είναι κρυφά ή γνωστά σε λίγους. Αυτή, εξάλλου, είναι και η έννοια του μυστηρίου. Η συγγραφέας «εισάγει» τους μικρούς αναγνώστες στην αστυνομική λογοτεχνία, εξηγώντας τους ότι «μια αστυνομική ιστορία εξηγεί ένα μυστήριο, βάζοντας τον ήρωα - που συνήθως είναι αστυνομικός ή ντετέκτιβ - να το λύσει. Ταυτόχρονα, είναι και η ιστορία όσων υπάρχουν γύρω του, στον τόπο και το χρόνο που αυτός αναλαμβάνει να λύσει το μυστήριο. Εξάλλου, τα μυστήρια δε γεννιούνται από το μηδέν. Αρα και η εξήγησή τους δεν μπορεί να υπάρχει έξω από την κοινωνία που τα δημιούργησε». Οι αναγνώστες θα βρουν όλη την πολυπλοκότητα των καταστάσεων που συναντάει κανείς στην καθημερινή ζωή όχι τόσο των παιδιών όσο των ενηλίκων.

Με δυο λόγια, το παρόν βιβλίο προτείνεται για συζήτηση ανάμεσα στις ηλικίες. Το περιεχόμενό του δεν είναι εύκολο σε νοήματα, γι' αυτό περιλαμβάνει στο τέλος κι ένα επιπλέον μέρος με επεξηγήσεις ως προς ορισμένα ζητήματα ιστορίας, τέχνης και πολιτικής που θίγονται στις σελίδες του κατά την εξέλιξη των ιστοριών. Είναι μια ευκαιρία και για τους ενήλικους αναγνώστες να «ξεσκονίσουν» λίγο τις γνώσεις τους...