Αθήνα, δεκαετία του '90. Η έφηβη Λητώ ψάχνεται, αναζητά κατευθύνσεις, ονειρεύεται και αναρωτιέται γιατί πρέπει να περάσει κανείς από το σχολείο για να κατακτήσει τη ζωή. Τρέχει σε συναυλίες με το συγκρότημα του ξαδέλφου της του Μίκη και ονειρεύεται να ταξιδέψει. Ο Βασίλης, ο Αγγελος, οι πλάκες, ο πόνος, η χαρά, η μουσική, το διάβασμα θα την κάνουν να συνειδητοποιήσει την έννοια του παιχνιδιού της ζωής.

Η συγγραφέας Χαρά Γιαννακοπούλου πλάθει μία δροσερή ιστορία που διαπραγματεύεται την εφηβεία και τα προβλήματά της. Η «Λητώ» (εκδ. «Ελληνικά Γράμματα») απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας από 14 ετών και άνω.

Ενα μικρό απόσπασμα, θα μας βάλει στο κλίμα: «Οταν γύρισε από την εξορία ο Τσιτσιπής ήταν όλα λεηλατημένα. Ηταν αδειούχος εξόριστος με στενή παρακολούθηση από τα αστυνομικά όργανα, με λεηλατημένο το πατρικό σπίτι και τις αποσκευές του στην εξάχρονη εξορία του, με διωγμένη από τον "Ευαγγελισμό" την επιμελήτρια ιστολόγο γυναίκα του, με απόβλητη από το δικό της φωτογραφείο, Θεμιστοκλέους 3, την πεθερά του, με εκπατρισμένους τους γέρους γονείς του, με άρρωστο το μικρό του αδερφό στο Δημόσιο Ψυχιατρείο, με τη γεύση ακόμα του εκτελεσμένου Λοκρού, ψάχνοντας την ημέρα για δουλειά και γράφοντας τη νύχτα, πάσχιζε να στρώσει το δεύτερο βιβλίο του, την "Καρμάλα". Χτύπησε πόρτες και πόρτες, για οποιαδήποτε δουλειά. Πήγε πρώτα στο συνεργείο αυτοκινήτων του πατριώτη του Γ. Τσίπη στην οδό Μεγ. Αλεξάνδρου. Δούλεψε μόνο δύο μέρες νυχτοφύλακας, την Παρασκευή έφυγε! Ο παλιός νυχτοφύλακας βλέπετε, ο Ναξιώτης, μετάνιωσε κι επέστρεψε. Ο Τσιτσιπής έγινε πολυπερπατάρης για το καρβέλι...».

• Από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφόρησε και το βιβλίο του Κ. Πεντεδέκα «Παρουσιάσεις των βιβλίων μου, στο Φ.Ο.Υ. και στην Αμφίκλεια».

Γρηγοριάδης Κώστας

Η ευχή είναι συνήθως σύντομη φράση η οποία, βασιζόμενη στην αρχέγονη πίστη ότι οι λέξεις έχουν μαγική δύναμη, αποβλέπει στην πραγματοποίηση μιας επιθυμίας για κάποιο καλό και βρίσκονται σε πλήρη ανταπόκριση με τις εκάστοτε ιστορικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές συνθήκες.

Οι ευχές συνηθίζονται στην καθημερινή ζωή του ελληνικού λαού και αποτελούν εκδηλώσεις των συναισθηματικών διαθέσεων της στιγμής. Η μεγάλη ποικιλία τους εξηγείται από την περίσταση στην οποία λέγονται και το πρόσωπο στο οποίο απευθύνονται, αλλά και από την εκτίμηση του λαού για τις διάφορες αξίες της ζωής, καθώς και τις θρησκευτικές του αντιλήψεις. Αλλες είναι οι ευχές που δίνονται στο γάμο, στη βάπτιση, άλλες στους νεόνυμφους, στους γονείς κτλ. Χαρακτηριστικές είναι ακόμη για τα ιδεώδη κάθε λαού και κάθε ομάδας. Π.χ. την περίοδο της τουρκοκρατίας που θαυμάζονταν οι καπετάνιοι, οι γυναίκες εύχονταν στις μητέρες για τα παιδιά τους «να σου ζήσει το παιδί, να σου γίνει αρματολός και καπετάνιος και να του βγάλουν και τραγούδι», ενώ σε άλλα μέρη η καλύτερη ευχή για τους νέους ήταν το αξίωμα του ιερέα «και παπάς» ή «να τον αξιώσει ο θεός να βάλει πετραχήλι» και στα κορίτσια «χρυσή μοίρα να λάβουν».

Από μονολεκτικές ευχετικές λέξεις και φράσεις δημιουργήθηκαν αρκετά βαπτιστικά ονόματα, π.χ. Πολυχρόνης (πολύχρονος), Ζήσης (να σας ζήσει). Τριάντα εφτά (37) ονόματα (1,70%) στα 2.180 εμφανιζόμενα ονόματα σε ένα δείγμα 67.360 ανθρώπων. Υπάρχουν και άλλα 9 ονόματα που η χρήση τους σήμερα προκύπτει από άλλες πηγές. Συνολικά 46 ονόματα.

Γρηγοριάδης Κώστας

Οποιος έχει διαβάσει τη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη καταλαβαίνει σε όλο της το βάθος την ευχή που δίναν στην έγκυο, «καλή λευτεριά και με ένα αγόρι». Η θέση της γυναίκας υποβαθμισμένη και η μοίρα της προδιαγραμμένη. Θύμα της ανδροκρατούμενης ελληνικής υπαίθρου, ο γάμος της ήταν αποτέλεσμα της θέλησης των γονιών της, η προίκα της ήταν λίγη, ενώ ο αδελφός ευνοημένος στο μοίρασμα της γονικής περιουσίας. Οι γονείς δεν ήθελαν να αποκτούν κορίτσια, τα θεωρούσαν βάρος επειδή έπρεπε να τα προικίσουν. Μόνο βάσανα θα έφερναν σε μια οικογένεια. Γι' αυτό θα ήταν καλύτερα να μη γεννιούνται καν. Οταν το πρώτο παιδί γεννιόταν κορίτσι του δίναν το όνομα Αγορίτσα για να γεννηθεί το επόμενο αγόρι (σε μερικές περιοχές έδιναν στην έγκυο να φάει και σερνικοβότανο). Οταν γεννιόταν συνέχεια κορίτσια τότε το τελευταίο το ονόμαζαν Αγόρω για να σταματήσει η θηλεογονία (πόσο διαφορετικά είναι σήμερα που μπορούμε να παραγγείλουμε το φύλλο και τα χαρακτηριστικά του παιδιού...). Σε αυτήν την κατηγορία ανήκει και το Αγορή.

Την ευχή των γονιών να σταματήσει η θνησιγονία εξέφραζε και το όνομα Σταμάτης που μαρτυρείται το όνομα από τον 16ο αιώνα (να σταματήσει ο δαίμονας του θανάτου) ή δινόταν σε κορίτσια το όνομα Σταμάτα, Σταματία Σταμάτω για να σταματήσει η θηλεογονία. Παράγωγα αυτών είναι και τα Σταματίνα, Σταματίκη, Σταματινού, Σταματούλα, Στάμος, Ματούλα (Σταμάτης - Σταματούλα και το Ματούλα υποκοριστικό), Μάτα, Ματιώ, Ματίνα, Σταματέλος, Σταμέλος, Σταμούλης, Σταμούλος. Την ίδια έννοια με τα προηγούμενα είχε και ένα παλαιότερο όνομα, το Δωχτινιώ (να διώξει τα άλλα θήλεα).

Στην προεπιστημονική εποχή την παιδική θνησιμότητα, ειδικά στα αγόρια, την αντιμετώπιζαν και με το σχετικό ευχετικό όνομα στο νεογέννητο. Ετσι ονόμαζαν το αγόρι Θεμελή, με την ευχή να γίνει το θεμέλιο της οικογένειας. Απ' αυτό σχηματίστηκε και το θηλυκό Θεμελίνα. Η ευχή να γίνει άνδρας, να ανδρωθεί έδωσε το παλαιότερο όνομα Αντρώνης. Από την ευχή να στεριώσει ο λαμβάνων το όνομα υποστηρίχτηκε η διάδοση του ονόματος Στέργιος που οι αρχές του είναι πολλές και διαφορετικές. Από τη λέξη αστήρ προήλθε στην αρχαιότητα το όνομα Αστέριος. Από τα λατινικά μεταδόθηκε στα ελληνικά το όνομα Σέργιος. Και τα δύο αυτά ονόματα συνδέθηκαν με ομώνυμους αγίους. Σε αυτά προστέθηκε το όνομα του οσίου Στυλιανού (ονομάστηκε έτσι γιατί στάθηκε σε στύλο για 33 χρόνια). Από αυτή τη διαφορετική βάση προήλθε η παρετυμολογία προς το στεριώνω και η σύνδεση με τη μεταφορική χρήση της λέξης στύλος: «Να στεριώσει σαν στύλος», «Να γίνει ο στύλος του σπιτιού». Ετσι έχουμε το όνομα Στέριος, Στεργιανή, τα παράγωγά τους Στέργιος, Στέριος, Στεργούλα, Στέργια και άλλα που έπεσαν σε αχρηστία.

Ακόμη και σήμερα η πρώτη ευχή προς τους γονείς του νεογέννητου είναι «Να σας ζήσει». Από την ευχή αυτή προέκυψαν τα ονόματα Ζήκος (να ζη+ικος), Ζήσης, Ζήσος, Ζήσιμος (αυτός που είναι ικανός να ζήσει) με την προσθήκη της κατάληξης -ιμος που έδινε έναν πιο λόγιο χαρακτήρα στο όνομα και Πανταζής (να ζει πάντα). Σχετικό είναι και το Πολυζώης, συγκεκομμένος τύπος του μεσαιωνικού πολυζώητος, που ήταν ευχή να ζήσει κάποιος πολλά χρόνια. Το Πολυζώης στην καθημερινότητα μετατράπηκε σε Ζώης που έγινε και αυτό αυτόνομο βαπτιστικό όνομα. Την ίδια έννοια εκφράζουν το Πολύχρονος, Πολυχρόνης (θηλυκό Πολυχρονία) και ο συγκεκομμένος τύπος του Χρόνης.

Πρώτη αγωνία των γονιών και συγγενών να ζήσει το παιδί, να μεγαλώσει, να γίνει άνδρας. Ακολουθούσε επιθυμία των οικείων να ευτυχήσει, να προκόψει το παιδί να είναι καλόμοιρο το ίδιο και να φέρει ευτυχία και στην οικογένειά του. Ετσι προέκυψαν τα ονόματα Ευτύχιος, Ευτυχία (< ευ+τύχη) ο καλότυχος, Καλομοίρα από την ευχή να έχει καλή μοίρα στη ζωή της η λαμβάνουσα το όνομα και Προκοπία, Προκόπιος, ο προκομμένος.

Τα 37 ονόματα που προκύπτουν από το δείγμα των 67.360 ανθρώπων (42.945 άνδρες και 24.415 γυναίκες) φέρουν 748 συνάνθρωποί μας. Η χρήση αυτών των ονομάτων σήμερα δε σχετίζεται με τη μαγική δύναμη της ευχής αλλά προκύπτει από το σεβασμό της παράδοσης που θέλει τους γονείς να δίνουν στα παιδιά ονόματα προγόνων τους.

Δημοφιλέστερο όλων ο Σταμάτιος με 127 εμφανίσεις (0,30% των ανδρικών ονομάτων) και ακολουθούν η Σταματία με 120 εμφανίσεις (0,50% των γυναικείων ονομάτων), ο Στέργιος με 86 και η Ευτυχία 76. Ο Ζήσης 47 εμφανίσεις, 37 η Σταματούλα και ο Πολυχρόνης, ο Προκόπης 22, ο Ευτύχιος 21, η Στεργιανή 19 και η Ματίνα 17. Από 9 εμφανίσεις έκαστο ο Στέργος, η Σταματίνα, η Καλομοίρα και η Αγορή. Από 7 εμφανίσεις ο Πολυζώης και η Θεμελίνα, 5 ο Πανταζής και ο Χρόνης, από 4 εμφανίσεις η Σταματίκη, η Πολυχρονία και ο Ζώης. Τα ονόματα Σταμάτης, Ζήσιμος, Σταματέλος, Σταμούλα, Αγορίτσα, Σταμούλης, Ζήκος 2 εμφανίσεις έκαστο. Από μία εμφάνιση στο αντίστοιχο γυναικείο ή ανδρικό δείγμα έχουν τα ονόματα Στέριος, Μάτα, Ματιώ, Ματούλα, Στάμος Στέργια, Στεργούλα, Σταμούλος, Πολύχρονος. Τα ονόματα Προκοπία, Ζήσος, Αγόρω δεν έχουν καμία εμφάνιση στο αναφερόμενο δείγμα αλλά επιβεβαιωμένα είναι και σήμερα σε χρήση, όπως και τα Σταμάτα, Σταμάτω. Τέλος, τα ονόματα Θεμελής, Σταματινού, Σταμέλος και Πολύζος - δεν υπάρχουν και αυτά στο αναφερόμενο δείγμα - έχουν μετατραπεί σε επίθετα και σπάνια συναντώνται και ως βαπτιστικά.

Ελεν Κέλερ, συγγραφέας