Ενα μνημείο - όχι μόνο της φύσης όπως θέλει η «οικολογούσα» αστική τάξη να το περιορίζει - μα κύρια της σύγχρονης ιστορίας της ταξικής πάλης στη χώρα μας, σύμβολο, ακριβώς, της κορύφωσης της ταξικής πάλης, ζωντανή μνήμη τού πώς όταν ο λαός δεν έχει να χάσει άλλο από τις αλυσίδες του, παίρνει τα όπλα, ο Γράμμος, έμεινε για δυο βδομάδες τυλιγμένος στις φλόγες, αφημένος από την αστική τάξη και την κυβέρνησή της στην τύχη του. Με μόνους υπερασπιστές, για μια ακόμα φορά, τους ντόπιους που ζουν και επιμένουν να ζουν εκεί και το ΚΚΕ που από την πρώτη στιγμή βάρεσε συναγερμό...

Τρεις βδομάδες μετά, αυτός ο περήφανος και ζωογόνος ορεινός όγκος, που «φιλοξένησε» και προστάτευσε τους μαχητές και τις μαχήτριες του ΔΣΕ, που έκρυβε στα «σπλάχνα» του άγρια ομορφιά, παρθένα βλάστηση, και κάθε του γωνιά ήταν συνδεδεμένη με το μεγαλείο του ανθρώπου και της φύσης, στέκει σήμερα βαριά «λαβωμένος».

Το χτύπημά του ξύπνησε σκληρές μνήμες. Οταν απ' άκρη σ' άκρη, απ' τα υψώματα της Μαριάς στα δυτικά, πλάι στον Αμάραντο που πάλι κάηκε, ως ψηλά στο βορρά, την Αλεβίτσα και την Αμμούδα, τα αμερικάνικα αεροσκάφη έριχναν τόνους εμπρηστικών βομβών (τις πρώτες Ναπάλμ) για να ξεριζώσουν τους αντάρτες που είχαν γίνει ένα με τα ρόμπολα και τις οξιές.

Για πενήντα χρόνια, μετά τις λαμπρές σελίδες που γράφτηκαν στις μάχες στο Γράμμο από τον ΔΣΕ, ο Γράμμος κρατήθηκε στην απόλυτη απομόνωση, για να σβηστεί από τη μνήμη του ελληνικού λαού αυτό που ακόμα και σήμερα συμβολίζει. Τα τελευταία δέκα χρόνια μετά και τις ανατροπές στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, το βουνό άρχισε ν' ανοίγει στον έξω κόσμο. Τυχεροί όσοι πρόλαβαν να τον ψηλαφήσουν αμπρί το αμπρί...

Τώρα, ένα απέραντο σταχτί και μαύρο καλύπτει μερικές από τις πιο όμορφες κοιλάδες και πλαγιές του. Οι οξιές που καλύπτουν σήμερα τα χαρακώματα στο Τσάρνο, έχασαν τη δροσιά που τους παρείχαν, τα πεύκα στα χαμηλότερα λιβάδια της Τοχούλης. Κι η κοιλάδα στην παλιά Κοτύλη, ακριβώς δίπλα στα γκρέμια που ακόμα «το αίμα σκούζει τις νύχτες», καταδικάστηκε ξανά να μείνει αποκαΐδι.

«Θα πρέπει να εξηγήσουμε στα παιδιά μας ότι κάποτε εδώ ήταν δάσος», είπε ένας κάτοικος της περιοχής. Για μια περιοχή που ήταν ο ορισμός του δάσους. Που περιλαμβάνει 487 κατηγορίες χλωρίδας, που φιλοξενεί σπάνια και άγρια είδη ζώων, 142 είδη πουλιών, που από τα σπλάχνα της πηγάζει ο Αλιάκμονας - το μεγαλύτερο ποτάμι της χώρας - και ο Σαραντάπορος.

Βγάζει πίκρα η κάθε εικόνα που έρχεται από το βουνό, το βουνό μας! Οι φλόγες δεν είχαν σβήσει ακόμα και λίγο πιο κάτω, στην Αρτα, μαζεύτηκαν τα κοράκια για να συζητήσουν το πώς όλοι οι ορεινοί όγκοι της οροσειράς της Πίνδου (Γράμμος, Σμόλικας, Τύμφη, Λύγκος, Βασιλίτσα) θα γίνουν ελκυστικοί τουριστικοί προορισμοί. Οι σημερινοί εκπρόσωποι του κεφαλαίου ετοιμάζονται να υλοποιήσουν τα επενδυτικά τους σχέδια πάνω στις «πληγές» του Γράμμου και των κατοίκων του, όπως άλλοτε οι προκάτοχοί τους έριχναν τις βόμβες για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους. Είναι και πάλι στο χέρι του λαϊκού παράγοντα να προστατέψει το βουνό του.